تحولات دیجیتال در گردشگری زمانی معنا پیدا می‌کند که بر پایه‌ای منسجم از داده، استاندارد و زیرساخت قرار گیرد. در غیاب این پایه، کاربردهای کوتاه‌مدت شاید تجربه‌ای تازه ایجاد کنند، اما در بلندمدت نمی‌توانند ارزش پایدار بسازند.
تحول دیجیتال بدون تحول در شیوه‌های مدیریتی تنها یک ظاهر مدرن ایجاد می‌کند. بسیاری از چالش‌های گردشگری ایران ناشی از تصمیم‌گیری‌های بدون تحلیل، توجه‌نکردن به داده‌ها و تمرکز بر اقدامات مقطعی است.
اگر مدیریت گردشگری همچنان به شیوه سنتی ادامه دهد، ورود هوش مصنوعی نه‌تنها کمکی نخواهد کرد، بلکه ممکن است شکاف میان تصمیم‌سازی و واقعیت میدانی را عمیق‌تر کند. فناوری ابزار است؛ ابزاری که ارزش آن به کیفیت استفاده از آن وابسته است.
گردشگری کشور در موقعیتی قرار گرفته که می‌تواند از این فناوری برای برنامه‌ریزی هوشمند، حفاظت از آثار و آموزش نیروهای انسانی بهره ببرد؛ یا در فقدان زیرساخت و داده‌های بومی، با چالش‌های تازه مواجه شود.
مهرداد محمدعلی، متخصص هوش مصنوعی، در گفت‌وگویی گفت: موضوع صرفاً محدود به صنعت گردشگری نیست و باید آن را از منظر زیرساختی بررسی کرد. اگر این زیرساخت وجود نداشته باشد، مجموعه‌ای از کاربردهای روزمره شکل می‌گیرد که شاید در کوتاه‌مدت ارزش افزوده محدودی ایجاد کنند، اما در بلندمدت قطعاً با چالش مواجه می‌شوند و نمی‌توانند ارزش پایدار یا رشد پایدار داشته باشند.
وی افزود: زمانی که این مسئله جنبه فرهنگی پیدا می‌کند و در این موردِ خاص به گردشگری و میراث، زبان، آداب و رسوم و تاریخ ما بازمی‌گردد، موضوع متفاوت می‌شود. این حوزه چیزی نیست که بتوان گفت از سیستم‌های خارجی استفاده کنیم؛ چرا که اساس کار هوش مصنوعی‌های مبتنی بر تکرار، تحلیل و پیش‌بینی گذشته است.
وی تصریح کرد: نمی‌توان برای تاریخ، فرهنگ و زبان خود به شهرهای عربی یا کشورهای اروپایی و آسیای غربی استناد کنیم یا از داده‌های آنها بهره ببریم؛ به همین دلیل لازم است که برخی مدل‌های هوش مصنوعی بومی را توسعه دهیم. یکی از دلایل این ضرورت آن است که بتوانیم تاریخ و فرهنگ خود را ثبت کنیم. فرهنگی که به ما رسیده، زبانی که به ما انتقال یافته، حاصل این است که پیشینیان ما آن را ثبت کرده‌اند.
این متخصص هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: تمام کشورها، فرهنگ‌ها و رسوم جهان به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌روند. برای اینکه هویت ما پایدار، زایا، قابل انتقال و قابل تعامل باشد، باید یک هویت دیجیتال ایجاد کنیم. لازمه این امر توجه جدی به داده‌ها و مدل‌های بومی است؛ چرا که خود آنها یک زیرساخت محسوب می‌شوند که باید بر اساس آن کار انجام پذیرد.
وی گفت: شخصی‌سازی و طراحی سفر یا برنامه مسیر گردشگری در کشور بر اساس صنایع مختلف، کاملاً امکان‌پذیر است. ایران به دلیل طبیعت و تاریخ خود پتانسیل بسیار خوبی دارد؛ به‌گونه‌ای که در هر فصل می‌توان به انواع جاذبه‌ها دسترسی داشت. این ویژگی، امکان دسترسی متنوع را برای هر فرد، بسته به نیاز و سلیقه‌اش، فراهم می‌کند و محدودیت را تنها به شهرهایی مانند اصفهان، شیراز یا یزد و چند اثر تاریخی مشخص کاهش نمی‌دهد. می‌توان برای طیف گسترده‌ای از گردشگران برنامه‌ریزی کرد و این شخصی‌سازی و طراحی مسیر گردشگری به‌واسطه هوش مصنوعی کاملاً قابل انجام است.
وی افزود: بخشی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی، دستیارهای گفت‌وگویی هستند. این دستیارها می‌توانند در قالب ربات‌ها یا آواتارهای مبتنی بر هوش مصنوعی با گردشگران تعامل کنند، آنها را راهنمایی کنند و پیشنهاد ارائه دهند؛ این دستیارها تنها محدود به کیوسک‌ها نیستند و می‌توانند در وب‌سایت‌ها و فضاهای مختلف قابل دسترس باشند.
محمدعلی تصریح کرد: کاربرد مهم دیگر، موضوع قیمت‌گذاری و ارزش‌گذاری خدمات و تفریحات گردشگری است. با توجه به نوسانات ارزی و تفاوت نوع مخاطبانی که از این خدمات استفاده می‌کنند، قیمت‌گذاری می‌تواند به‌صورت هوشمند انجام شود. در بازه‌های پرترافیک و دوره‌های رونق گردشگری، قیمت‌گذاری می‌تواند به‌صورت داینامیک تغییر کند و در زمان‌های رکود یا کاهش تقاضا نیز کاهش یابد تا تعادلی میان عرضه و تقاضا برقرار شود.
وی ادامه داد: یکی از نکات بسیار مهم که کمتر به آن توجه می‌شود این است که ما معمولاً روی متقاضی و گردشگر تمرکز می‌کنیم، در حالی‌که بخش مهمی از ماجرا، حفاظت از آثار، بناها و سایت‌های گردشگری است. هوش مصنوعی در این بخش نیز می‌تواند کمک بسیار مؤثری داشته باشد؛ برای مثال با استفاده از سنسورهای پیش‌بینی‌کننده که سایت گردشگری را تحلیل می‌کنند و در صورت بروز خطا یا وقوع اشتباه، هشدار لحظه‌ای می‌دهند و امکان اقدامات پیشگیرانه را فراهم می‌کنند تا از آسیب به این سایت‌ها جلوگیری شود.
این متخصص هوش مصنوعی با بیان اینکه هوش مصنوعی قابلیت این که جای افراد شاغل در گردشگری را بگیرد دارد، تصریح کرد: من نمی‌گویم جای شما را می‌گیرد یا نمی‌گیرد؛ بلکه می‌گویم باید خودتان درباره آن فکر کنید. یک راه ساده برای این فکر کردن این است که ببینید ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کنید چیست و آیا هوش مصنوعی همان ارزش را ایجاد می‌کند یا خیر.
وی تاکید کرد: اگر کاری که شما انجام می‌دهید ارزش‌آفرینی است که هوش مصنوعی نمی‌تواند انجام دهد، در این صورت قطعاً جای شما را نمی‌گیرد؛ بلکه می‌تواند یک ابزار یا یک همکار باشد تا بهتر و دقیق‌تر تصمیم بگیرید، جوانب مختلف را بررسی کنید و دید روشن‌تری داشته باشید.
محمدعلی با بیان اینکه هوش مصنوعی در حوزه آموزش می‌تواند بسیار کمک کننده باشد، گفت: هوش مصنوعی به‌دلیل در اختیار داشتن الگوهای پیشین و اطلاعات تکرارشونده گذشته، قادر است به افراد راهنمایی ارائه دهد و آنها را آموزش دهد.
وی خاطرنشان کرد: افرادی که تازه وارد حوزه گردشگری می‌شوند یا روی یک سایت خاص فعالیت می‌کنند و قرار است آن را توسعه دهند، می‌توانند با استفاده از این فناوری آموزش ببینند. هوش مصنوعی می‌تواند برای آنها سرفصل‌های آموزشی طراحی کند و با بهره‌گیری از داده‌ها، نیازهای آموزشی را پوشش دهد.
وی معتقد است: آنچه از سمت تکنولوژی و هوش مصنوعی وجود دارد این است که می‌تواند آموزش‌های دقیق و تخصصی ارائه کند تا سطح دانش و دسترسی افراد به اطلاعات به‌اندازه‌ای افزایش یابد که شاهد از بین رفتن یک اثر یا سایت گردشگری به‌دلیل کمبود اطلاعات و تخصص نباشیم.
وی افزود: این دسترسی به آموزش و به‌روز بودن مداوم آن می‌تواند کمک بسیار بزرگی برای فعالان این حوزه باشد؛ چه کسانی که تازه وارد می‌شوند و چه افرادی که باید به‌صورت مستمر خود را به‌روز نگه دارند تا در این حوزه موفق‌تر عمل کنند.