سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - شنو نوری: استان کردستان، استانی که علاقه مردمش به مطالعه در نمایشگاه‌های کتاب و در آمار امانت‌گیری کتاب خود را نشان می‌دهد، بار دیگر در آستانه هفته کتاب با پرسشی اساسی مواجه است: آیا زیرساخت‌های کتابخانه‌ای استان توان پاسخگویی به این اشتیاق را دارند یا خیر؟
در دورانی که فضای مجازی سرعت را جایگزین عمق کرده و اطلاع‌رسانی فوری جای تحلیل عمیق را گرفته است، کتابخانه به پناهگاهی برای فهمیدن و تأمل تبدیل شده؛ جایی برای مکث کردن، دوباره خواندن و دوباره فکر کردن. کتابخانه تنها یک ساختمان نیست؛ بلکه یک نوع زیست فرهنگی است که بر پایه فهمیدن، گفت‌وگو و رشد بنا شده است.
کودکانی که اولین بار الفبا را در کتابخانه تمرین می‌کنند، نوجوانانی که با کتاب‌های صوتی آشنا می‌شوند، زن و مردی که هر روز چند دقیقه‌ای کنار قفسه‌ها آرام می‌شوند؛ همه این‌ها تصویری تازه از معنای واقعی کتابخانه ارائه می‌دهد.
به‌عنوان خبرنگاری که سال‌ها حوزه فرهنگ و کتاب را دنبال کرده‌ام، بارها دیده‌ام که کتابخانه‌ها چگونه زندگی آدم‌ها را تغییر می‌دهند. کودکانی که مسیر آینده‌شان را از دل همین قفسه‌ها پیدا می‌کنند، مادرانی که برای فرزندانشان کتاب می‌گیرند تا چراغ مطالعه در خانه خاموش نشود، نوجوانانی که در کتابخانه به دنبال پاسخ پرسش‌های خود هستند؛ همه این‌ها نشان می‌دهد کتابخانه، فراتر از یک ساختمان، یک تجربه زیستی و فرهنگی است.
استانی که مشتاق مطالعه است
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که کردستان یکی از استان‌های پیشرو در حوزه کتاب و کتابخوانی در کشور است. بازدیدهای مردمی از نمایشگاه‌های کتاب، سنندج هفتمین پایتخت کتاب و موارد متعددی از این دست گویای این واقعیت است که فرهنگ مطالعه در این استان هنوز زنده است. این اشتیاق تنها یک اتفاق نیست؛ ریشه در فرهنگ مشترک، تاریخ روایت‌محور و سنت شفاهی و مکتوب مردم کردستان دارد که نسل به نسل منتقل شده و پایه‌های فرهنگ مطالعه را در این سرزمین مستحکم کرده است.
کتابخانه‌ها؛ زیست فرهنگی و سکوی پرتاب کودکان و نوجوانان
کارشناسان حوزه کودک و نوجوان بارها تأکید کرده‌اند که کتابخانه‌ها نقش مستقیم در شکل‌گیری سلامت روان، تفکر انتقادی و خلاقیت کودکان دارند. کتابخانه‌های عمومی کردستان با داشتن بخش‌های ویژه کودکان، برنامه‌های فرهنگی متنوع، نشست‌های ادبی و کتاب‌های صوتی، توانسته‌اند دسترسی کودکان و نوجوانان به منابع و فرصت‌های یادگیری را آسان‌تر کنند. این کتابخانه‌ها جایی هستند که کودکان می‌آموزند چگونه سؤال بپرسند، چگونه کنجکاو باشند و چگونه در فضایی امن و حمایتی با دیگران اندیشه خود را به اشتراک بگذارند.
زنان و مردانی که هر روز چند دقیقه‌ای کنار قفسه‌ها می‌ایستند، کودکانی که اولین بار الفبا را تمرین می‌کنند و نوجوانانی که با کتاب‌های صوتی آشنا می‌شوند، همه تصویر تازه‌ای از معنای کتابخانه ارائه می‌دهند؛ فضایی که به رشد فکری و اجتماعی جامعه کمک می‌کند و به نوعی سکوی پرتاب برای آینده روشن کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود.
کتابخانه‌ها و عدالت فرهنگی
عدالت فرهنگی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه است و کتابخانه عمومی دقیقاً در این نقطه ایستاده است؛ فراهم کردن فرصت برابر برای همه. در مناطق شهری و حتی نقاط دورافتاده، وجود کتابخانه به معنای دسترسی برابر به منابع رشد و دانش است. اگر عدالت آموزشی وابسته به آموزشگاه‌ها باشد، عدالت فرهنگی وابسته به کتابخانه‌هاست. کتابخانه‌ها باید به همه، از کودکان و نوجوانان تا سالمندان، فرصت یکسان برای دسترسی به دانش و فرهنگ بدهند.
آمار و وضعیت فعلی کتابخانه‌ها در کردستان
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی کردستان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا با تأکید بر جایگاه فرهنگی کتابخانه‌های عمومی، گفت: کردستان استانی کتاب‌دوست است اما با کمبود زیرساخت مواجه است. توسعه خدمات کتابخانه‌ای نیازمند توجه جدی‌تر و حمایت پایدار است. در استان، ۱۰ شهر فاقد کتابخانه هستند و تنها ۱۷ روستا به کتابخانه دسترسی دارند که این شکاف نیازمند اقدام فوری است.
معصومه حسنی‌خونسار افزود: کردستان در حال حاضر ۸۱ باب کتابخانه عمومی دارد و بیش از یک میلیون جلد کتاب در این مجموعه‌ها نگهداری می‌شود. حدود ۵۰ هزار نفر عضو فعال کتابخانه‌ها هستند که نشان‌دهنده فرهنگ مطالعه مردم استان است.
وی ادامه داد: در یک سال گذشته، ۹ هزار و ۸۰۰ فعالیت فرهنگی شامل نشست‌های کتابخوانی، برنامه‌های کودک، جلسات ادبی و کارگاه‌های آموزشی به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی در استان برگزار شده است.
به گفته مدیرکل کتابخانه‌های عمومی کردستان، بازطراحی و بهسازی چند کتابخانه در سنندج و برخی روستاها در دست انجام است و پروژه‌های نیمه‌تمام دهگلان و بلبان‌آباد نیازمند تخصیص اعتبار بیشتر هستند. کتابخانه سیار سقز تا پایان آبان ماه فعالیت خود را آغاز خواهد کرد و بر اساس نیاز مناطق کم‌برخوردار طراحی شده است.
حسنی خونسار اضافه کرد: بخش قابل توجهی از منابع کتاب‌های استان از طریق اهدای مردم و نهادهای حمایتی تأمین شده و ۹ هزار جلد کتاب نیز توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی خریداری شده است. همچنین برای حمایت از نویسندگان بومی، مجموعه‌ای از آثار آنان خریداری و در کتابخانه‌ها توزیع شده است. بیش از ۶ هزار عنوان کتاب صوتی برای استفاده نابینایان و کم‌بینایان فعال است و تلاش می‌شود خدمات ویژه این بخش گسترش یابد.
گفته‌های مدیرکل کتابخانه‌های عمومی کردستان تصویری روشن از واقعیت امروز این نهاد فرهنگی ارائه می‌دهد؛ واقعیتی که ترکیبی است از دستاوردهای چشمگیر و چالش‌های پابرجا. آمارها نشان می‌دهد که کردستان در سال‌های اخیر در مسیر تقویت فعالیت‌های فرهنگی قدم‌های مهمی برداشته؛ از ثبت هزاران رویداد فرهنگی گرفته تا افزایش شمار اعضای کتابخانه‌ها، توسعه خدمات برای کودکان و نابینایان و آغاز طرح‌هایی مانند کتابخانه سیار سقز که می‌تواند کیفیت دسترسی به کتاب را در مناطق کم‌برخوردار ارتقا دهد.
با این حال، کمبود زیرساخت‌ها همچنان سایه خود را بر مسیر توسعه فرهنگی استان گسترده است. وجود شهرهایی که هنوز از نعمت داشتن یک کتابخانه عمومی محروم‌اند، کتابخانه‌هایی که نیازمند بازسازی و نوسازی‌اند و پروژه‌های نیمه‌تمامی که به بودجه پایدار نیاز دارند، نشان می‌دهد که شکاف میان اشتیاق مردم به مطالعه و توانایی زیرساخت‌ها برای پاسخگویی به این اشتیاق هنوز پر نشده است.
در مجموع، آن‌گونه که از سخنان حسنی‌خونسار برمی‌آید، کتابخانه‌های عمومی کردستان امروز بیش از گذشته به حمایت و توجه نیاز دارند؛ حمایتی که اگر فراهم شود، می‌تواند این نهادهای فرهنگی را به موتور محرک توسعه فرهنگی استان تبدیل کند. اکنون که هفته کتاب فرا رسیده، یادآوری این نکته ضروری است که سرمایه‌گذاری در کتابخانه‌ها تنها حمایت از یک ساختمان یا مجموعه کتاب نیست؛ بلکه سرمایه‌گذاری در آینده فکری، اجتماعی و فرهنگی مردم کردستان است.
∎