به گزارش خبرگزاری آنا، عبدالله نصری، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، با اشاره به پیشینه علمی علامه محمدتقی جعفری گفت: علامه جعفری دانش‌آموخته برجستۀ حوزه نجف بود؛ دوره‌ای که در آن، فلسفه چندان مورد توجه نبود و حتی در فضای علمی نجف نیز بستری برای پرداخت جدی به فلسفه اسلامی یا فلسفه غرب وجود نداشت. با این حال، ایشان هم‌زمان با فراگیری فقه و اصول، توجهی اساسی به اندیشه‌های فیلسوفان و متفکران غربی داشت.

او توضیح داد که در فاصله سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۸، یعنی زمانی که علامه جعفری حدود ۳۰ تا ۳۴ سال داشته، سه اثر مهم از او منتشر شده است: یک رساله کوچک فقهی، کتاب تعامل علم و دین که برای نخستین‌بار بحث رابطۀ علم و دین را در جامعه ما مطرح کرد، و کتاب نهایةالادراک به زبان عربی که تاکنون چاپ نشده و قرار بود امروز رونمایی شود. سومین اثر نیز کتاب ارتباط انسان و جهان است که نگارش آن دوازده سال طول کشید.

نصری افزود: وقتی این کتاب را تدوین می‌کردم، دریافتم که مطالعات علامه جعفری برای نگارش ارتباط انسان و جهان از حدود هجده‌سالگی آغاز شده است. ایشان گفته بود برای این اثر حدود دو هزار کتاب را بررسی کرده‌ام. در دوره‌ای که نه کتابخانه‌ای در دسترس بود و نه امکان جست‌وجوی گسترده، واقعاً دشوار بود که انسان بتواند منابع غربی و اسلامی را تا این حد مطالعه کند.

به گفتۀ او، جهان عرب بسیار زودتر از ایران با متفکران غربی آشنا شد و ترجمه‌های عربی این آثار به حوزه نجف می‌رسید: علامه جعفری می‌گفت برخی از این کتاب‌ها را کامل خواندم، برخی را به‌صورت فصلی، و بخش‌هایی را چندبار مرور کردم. حتی کتاب‌هایی که به زبان انگلیسی بود و ایشان زبان نمی‌دانست، پیش افرادی می‌رفت که به زبان مسلط بودند و از آنها می‌خواست محتوای فصل‌ها و نکات کلیدی را برایش توضیح دهند.

نصری ادامه داد: وقتی از او پرسیدم با وجود درس‌های حوزه چگونه فرصت می‌کردید این حجم از منابع را مطالعه کنید، گفت مدتی بود که تنها یک ساعت در شبانه‌روز استراحت می‌کردم؛ نماز صبح را در حرم امیرالمؤمنین می‌خواندم و بلافاصله کار را آغاز می‌کردم. این میزان پشتکار واقعاً شگفت‌انگیز است.

این استاد فلسفه با اشاره به کتاب تعامل علم و دین تصریح کرد: این اثر از نخستین نوشته‌هایی است که در آن مبانی فلسفی ارتباط علم و دین بررسی شده است، نه صرفاً پیوند دادن ظاهری میان این دو حوزه. در این کتاب، آرای متعدد متفکران غربی طرح شده و این برای زمان و فضای آن روزگار، اتفاقی کم‌نظیر بود.

او یادآور شد که در اوایل دهۀ ۳۰ حلقۀ اصول فلسفه و روش رئالیسم در قم شکل گرفت که نقطۀ عطفی در فلسفۀ اسلامی معاصر است؛ نقطه‌ای که متأسفانه نه در حوزه و نه در دانشگاه چندان جدی گرفته نشده است. درست هم‌زمان با آن حلقه، علامه جعفری مباحث کتاب ارتباط انسان و جهان را در نجف تدریس می‌کرد و شهید صدر نیز با اینکه تنها هجده یا نوزده سال داشت، یک سال پای درس‌های ایشان حضور یافت.

نصری گفت: در آن دوره بیان مباحث فلسفی در نجف ساده نبود. وقتی از ایشان پرسیدند چطور با وجود حساسیت‌ها این مباحث را مطرح می‌کردید، به‌طور غیرمستقیم گفتند که مراجع اعتمادشان به ایشان زیاد بود و می‌دانستند این مباحث به دین آسیب نمی‌رساند.

او افزود: کسی که همزمان فلسفه اسلامی و غربی را مطالعه می‌کند و سپس کتاب می‌نویسد، یک پیش‌فرض اساسی دارد: فلسفه یک زبان جهانی است و خداوند عقل و اندیشه را فقط به مسلمانان نداده است. علامه جعفری در آثار خود با متفکران غربی گفت‌و‌گو می‌کند؛ هدف او صرفاً نقد نبود، بلکه یادگیری و گسترش افق‌های معرفتی بود.

نصری در پایان تأکید کرد: در کتابی که نوشته‌ام با عنوان ذهن گشوده، حضور همه متفکران غربی در آثار علامه جعفری را استخراج کرده‌ام. توجه ایشان به این آثار نشان می‌دهد که تفکر فلسفی او در تعامل مداوم با جهان اندیشه شکل گرفته است. کتاب ارتباط انسان و جهان نیز گرچه بیشتر مباحث هستی‌شناسی دارد، اما توجه جدی به انسان و مسئلۀ انسان‌شناسی در لابه‌لای مباحث آن کاملاً مشهود است.