در ادامه، شرح این گفت‌وگو را می خوانید:
در آغاز گفت‌وگو، لطفاً برای آشنایی خوانندگان، مختصری از زندگی علمی، سوابق تحصیلی و فعالیت‌های تبلیغی خود ارائه بفرمایید.
حجت‌الاسلام سید رضوان حیدر رضوی: اینجانب «سید رضوان حیدر رضوی» هستم و زادگاهم شهر اعظم‌گر در ایالت اوتار پرادش هند است. تحصیلات ابتدایی خود را در جامعه ناظمیه لکهنو آغاز کردم و سپس برای ادامهٔ تحصیل رهسپار ایران شدم. در طول حدود چهارده سال حضور در حوزه علمیه قم به تحصیل علوم دینی پرداختم و توفیق یافتم از محضر شماری از استادان برجسته بهره‌مند شوم. پس از پایان تحصیلات و رسیدن به سطح دروس خارج، در سال ۲۰۰۴ میلادی به هند بازگشتم تا اندوخته‌های علمی و تجربیات حوزوی خود را در خدمت جامعه و ترویج معارف دینی قرار دهم.
پس از بازگشت به هند و استقرار در حیدرآباد، در چه زمینه‌هایی فعالیت علمی و آموزشی خود را ادامه دادید؟
پس از ورود به حیدرآباد، فعالیت‌هایم را در دو محور اصلی متمرکز کردم:
نخست، حوزهٔ آموزش و تدریس:
با احساس نیاز به آموزش دینی برای بانوان، برنامه‌ای ویژه برای آنان آغاز کردم و به فضل الهی، این سلسله دروس همچنان با استقبال خوب ادامه دارد. هدف از این طرح، تربیت نسلی از بانوان آگاه و مسئول در عرصهٔ معرفت دینی و اجتماعی بود.
دوم، ادامهٔ تحصیلات دانشگاهی و پژوهش علمی:
در کنار فعالیت‌های تبلیغی، تحصیلات عالی خود را در دانشگاه مولانا آزاد دنبال کردم، دورهٔ کارشناسی ارشد را به پایان رساندم و سپس موفق به اخذ مدرک دکتری شدم.
موضوع رسالهٔ دکتری‌ام «فمینیسم در نگرش اسلامی» بود. در این پژوهش کوشیدم با رویکردی علمی و تحلیلی، جایگاه زن در اندیشهٔ اسلامی را تبیین کرده و تفاوت‌های بنیادین میان دیدگاه اسلام و نظریات غربی دربارهٔ زن و خانواده را روشن سازم.
این اثر پس از دفاع نهایی، در قالب کتاب منتشر شد و مورد استقبال اندیشمندان و مراکز علمی قرار گرفت. هدف من از این پژوهش آن بود که نشان دهم اسلام، زن را نه در تقابل با مرد، بلکه به‌عنوان شریک کرامت انسانی می‌بیند و نگاه غربیِ مبتنی بر رقابت جنسیتی، از مبانی فکری متفاوتی سرچشمه می‌گیرد.
شما در ایالت‌های مختلف هند به تبلیغ دین مشغول بوده‌اید. از نگاه شما، مهم‌ترین ویژگی یک مبلغ چیست؟
به باور من، اساس تبلیغ بر اخلاص و نیت الهی است. مبلّغ واقعی کسی است که تمام تلاش و فعالیت خود را فقط برای رضای خدا انجام دهد. من همواره به طلاب و مبلغان توصیه می‌کنم که آنچه در حوزه می‌آموزند، تنها به‌عنوان دانشی ذهنی باقی نگذارند، بلکه باید به آن ایمان بیاورند و در زندگی خویش به کار بندند.
قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَنْ یَتَّقِ اللّٰهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راهی برای رهایی او فراهم می‌سازد.
من در طول زندگی‌ام بارها به حقیقت این آیه ایمان آورده‌ام. نه خانهٔ مجللی دارم، نه امکانات مادی یا موقعیت ظاهری خاصی؛ اما هیچ‌گاه دست نیاز به‌سوی کسی دراز نکرده‌ام. تجربه کرده‌ام که هرگاه انسان با خلوص نیت و اعتماد به خدا قدم بردارد، درهای موفقیت و عزت به روی او گشوده می‌شود.
شما در مناطق گوناگون هند به فعالیت تبلیغی پرداخته‌اید. با توجه به تنوع فرهنگی و زبانی در این کشور، مبلغان دینی باید به چه نکاتی توجه داشته باشند؟
این پرسش بسیار اساسی است. هند کشوری است با تنوع فرهنگی، زبانی و اجتماعی گسترده؛ از این‌رو، یک روش تبلیغ در همه‌جا کارساز نیست. من در جنوب هند، مانند ایالت‌های کرناتک و آندرا پرادش، و نیز در شمال کشور، مانند ایالت اوتار پرادش هند فعالیت کرده‌ام و از نزدیک تفاوت‌ها را مشاهده کرده‌ام.
در جنوب، قلوب مردم از راه محبت، فروتنی و خدمت گشوده می‌شود؛ در حالی‌که در شمال، گفت‌وگوی علمی و استدلال منطقی تأثیر بیشتری دارد. بنابراین مبلغ باید روحیه، فرهنگ و زبان مردم هر منطقه را بشناسد و سخن خود را متناسب با آن بیان کند. تبلیغ مؤثر، نتیجهٔ شناخت دقیق جامعه و احترام به مخاطب است.
بر اساس تجربه‌های شما، چه پیامی برای مبلغان دینی دارید؟
همیشه به مبلغان می‌گویم که هیچ کار دینی را کوچک نشمارید. حتی اگر کسی در مسجد اذان بگوید، صف‌ها را منظم کند یا در نظافت مسجد سهیم باشد، در حقیقت به تبلیغ دین مشغول است. مهم آن است که نیت خالص باشد و کار برای خدا انجام گیرد.
جوهرهٔ تبلیغ این است که انسان پل ارتباطی میان بندگان و خداوند شود. پیامبران و ائمهٔ معصومین علیهم‌السلام نیز دقیقاً همین مأموریت را بر عهده داشتند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند: اگر به‌واسطهٔ تو یک انسان هدایت شود، برایت بهتر است از آنچه خورشید بر آن طلوع و غروب می‌کند.
از این‌رو، مبلّغ حقیقی کسی است که با گفتار و رفتار خود، مردم را به سوی خداوند راهنمایی کند و در دل‌ها امید، ایمان و محبت الهی بیفروزد.
برخی مبلغان دینی از کاهش گرایش مردم به امور دینی شکایت دارند. به نظر شما، ریشهٔ این مسئله در چیست؟
به باور من، علت اصلی این وضعیت فاصله گرفتن از قرآن کریم است. در دوران کودکی خود به یاد دارم که در مراسم‌های مذهبی مانند چهلم یا فاتحه، مردم با شوق قرآن تلاوت می‌کردند، اما امروز متأسفانه بسیاری از این محافل بدون قرائت قرآن برگزار می‌شود. این نشانهٔ ضعف روح دینی در جامعه است.
قرآن نه‌تنها کتاب تلاوت، بلکه منشور حیات و منبع هدایت است. من همیشه به والدین توصیه می‌کنم که هر روز، فرزندان خود را به خواندن یک صفحه از قرآن همراه با ترجمه تشویق کنند. این کار کوچک، در حقیقت آغاز پیوند قلبی با دین است. اگر خانواده‌ها از قرآن فاصله نگیرند، جامعه نیز از مسیر ایمان و اخلاق دور نخواهد شد.
شما برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای بانوان نیز برگزار کرده‌اید. کمی در این‌باره توضیح دهید.
بله، من در طول سال‌های فعالیت دینی خود به این نتیجه رسیدم که در هند، عرصهٔ آموزش دینی بانوان بسیار کم‌توجه مانده است. ما برای ساخت مسجدها هزینه می‌کنیم، اما غالباً برای حضور و عبادت بانوان حتی دری یا محل وضو در نظر نمی‌گیریم. این، نشان از کاستی در اندیشهٔ دینی ما دارد.
به همین دلیل، در حیدرآباد برنامه‌های آموزشی برای بانوان ترتیب دادم که شامل دوره‌های کوتاه قرآن و فقه است. خوشبختانه، بانوان تحصیل‌کرده و دانشجویان دانشگاه‌ها نیز در این دوره‌ها شرکت می‌کنند. تجربه نشان داده است که اگر زنان جامعه به‌درستی با معارف دینی آشنا شوند، می‌توانند محیط خانه و خانواده را به مدرسه‌ای از ایمان، اخلاق و تربیت تبدیل کنند. زن دیندار و آگاه، در حقیقت، ستون اصلی جامعهٔ اسلامی است.
در پایان، چه پیامی برای طلاب و مبلغان جوان دارید
پیام من به طلاب و مبلغان جوان این است که در هر کار، خلوص نیت را اساس قرار دهند. برای خدا کار کنید، نه برای شهرت یا ستایش دیگران. اگر نیت انسان الهی باشد، خداوند خود راه‌ها را هموار می‌سازد و درهای توفیق را می‌گشاید.
دنیا پر از زمینهٔ کار و خدمت است، اما شرط آن است که انسان نفس خویش را کنار بگذارد و تنها خدا را به یاد داشته باشد. همین، راز اصلی موفقیت در تبلیغ است.
در پایان، از خداوند متعال مسئلت دارم که به همهٔ ما اخلاص عطا فرماید، توفیق شناخت مسئولیت‌های دینی و انجام شایستهٔ آن‌ها را نصیبمان کند و اعمال ما را در درگاه خود مورد قبول قرار دهد.
در ادامه، شرح این گفت‌وگو را می خوانید:
در آغاز گفت‌وگو، لطفاً برای آشنایی خوانندگان، مختصری از زندگی علمی، سوابق تحصیلی و فعالیت‌های تبلیغی خود ارائه بفرمایید.
حجت‌الاسلام سید رضوان حیدر رضوی: اینجانب «سید رضوان حیدر رضوی» هستم و زادگاهم شهر اعظم‌گر در ایالت اوتار پرادش هند است. تحصیلات ابتدایی خود را در جامعه ناظمیه لکهنو آغاز کردم و سپس برای ادامهٔ تحصیل رهسپار ایران شدم. در طول حدود چهارده سال حضور در حوزه علمیه قم به تحصیل علوم دینی پرداختم و توفیق یافتم از محضر شماری از استادان برجسته بهره‌مند شوم. پس از پایان تحصیلات و رسیدن به سطح دروس خارج، در سال ۲۰۰۴ میلادی به هند بازگشتم تا اندوخته‌های علمی و تجربیات حوزوی خود را در خدمت جامعه و ترویج معارف دینی قرار دهم.
پس از بازگشت به هند و استقرار در حیدرآباد، در چه زمینه‌هایی فعالیت علمی و آموزشی خود را ادامه دادید؟
پس از ورود به حیدرآباد، فعالیت‌هایم را در دو محور اصلی متمرکز کردم:
نخست، حوزهٔ آموزش و تدریس:
با احساس نیاز به آموزش دینی برای بانوان، برنامه‌ای ویژه برای آنان آغاز کردم و به فضل الهی، این سلسله دروس همچنان با استقبال خوب ادامه دارد. هدف از این طرح، تربیت نسلی از بانوان آگاه و مسئول در عرصهٔ معرفت دینی و اجتماعی بود.
دوم، ادامهٔ تحصیلات دانشگاهی و پژوهش علمی:
در کنار فعالیت‌های تبلیغی، تحصیلات عالی خود را در دانشگاه مولانا آزاد دنبال کردم، دورهٔ کارشناسی ارشد را به پایان رساندم و سپس موفق به اخذ مدرک دکتری شدم.
موضوع رسالهٔ دکتری‌ام «فمینیسم در نگرش اسلامی» بود. در این پژوهش کوشیدم با رویکردی علمی و تحلیلی، جایگاه زن در اندیشهٔ اسلامی را تبیین کرده و تفاوت‌های بنیادین میان دیدگاه اسلام و نظریات غربی دربارهٔ زن و خانواده را روشن سازم.
این اثر پس از دفاع نهایی، در قالب کتاب منتشر شد و مورد استقبال اندیشمندان و مراکز علمی قرار گرفت. هدف من از این پژوهش آن بود که نشان دهم اسلام، زن را نه در تقابل با مرد، بلکه به‌عنوان شریک کرامت انسانی می‌بیند و نگاه غربیِ مبتنی بر رقابت جنسیتی، از مبانی فکری متفاوتی سرچشمه می‌گیرد.
شما در ایالت‌های مختلف هند به تبلیغ دین مشغول بوده‌اید. از نگاه شما، مهم‌ترین ویژگی یک مبلغ چیست؟
به باور من، اساس تبلیغ بر اخلاص و نیت الهی است. مبلّغ واقعی کسی است که تمام تلاش و فعالیت خود را فقط برای رضای خدا انجام دهد. من همواره به طلاب و مبلغان توصیه می‌کنم که آنچه در حوزه می‌آموزند، تنها به‌عنوان دانشی ذهنی باقی نگذارند، بلکه باید به آن ایمان بیاورند و در زندگی خویش به کار بندند.
قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَنْ یَتَّقِ اللّٰهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راهی برای رهایی او فراهم می‌سازد.
من در طول زندگی‌ام بارها به حقیقت این آیه ایمان آورده‌ام. نه خانهٔ مجللی دارم، نه امکانات مادی یا موقعیت ظاهری خاصی؛ اما هیچ‌گاه دست نیاز به‌سوی کسی دراز نکرده‌ام. تجربه کرده‌ام که هرگاه انسان با خلوص نیت و اعتماد به خدا قدم بردارد، درهای موفقیت و عزت به روی او گشوده می‌شود.
شما در مناطق گوناگون هند به فعالیت تبلیغی پرداخته‌اید. با توجه به تنوع فرهنگی و زبانی در این کشور، مبلغان دینی باید به چه نکاتی توجه داشته باشند؟
این پرسش بسیار اساسی است. هند کشوری است با تنوع فرهنگی، زبانی و اجتماعی گسترده؛ از این‌رو، یک روش تبلیغ در همه‌جا کارساز نیست. من در جنوب هند، مانند ایالت‌های کرناتک و آندرا پرادش، و نیز در شمال کشور، مانند ایالت اوتار پرادش هند فعالیت کرده‌ام و از نزدیک تفاوت‌ها را مشاهده کرده‌ام.
در جنوب، قلوب مردم از راه محبت، فروتنی و خدمت گشوده می‌شود؛ در حالی‌که در شمال، گفت‌وگوی علمی و استدلال منطقی تأثیر بیشتری دارد. بنابراین مبلغ باید روحیه، فرهنگ و زبان مردم هر منطقه را بشناسد و سخن خود را متناسب با آن بیان کند. تبلیغ مؤثر، نتیجهٔ شناخت دقیق جامعه و احترام به مخاطب است.
بر اساس تجربه‌های شما، چه پیامی برای مبلغان دینی دارید؟
همیشه به مبلغان می‌گویم که هیچ کار دینی را کوچک نشمارید. حتی اگر کسی در مسجد اذان بگوید، صف‌ها را منظم کند یا در نظافت مسجد سهیم باشد، در حقیقت به تبلیغ دین مشغول است. مهم آن است که نیت خالص باشد و کار برای خدا انجام گیرد.
جوهرهٔ تبلیغ این است که انسان پل ارتباطی میان بندگان و خداوند شود. پیامبران و ائمهٔ معصومین علیهم‌السلام نیز دقیقاً همین مأموریت را بر عهده داشتند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند: اگر به‌واسطهٔ تو یک انسان هدایت شود، برایت بهتر است از آنچه خورشید بر آن طلوع و غروب می‌کند.
از این‌رو، مبلّغ حقیقی کسی است که با گفتار و رفتار خود، مردم را به سوی خداوند راهنمایی کند و در دل‌ها امید، ایمان و محبت الهی بیفروزد.
برخی مبلغان دینی از کاهش گرایش مردم به امور دینی شکایت دارند. به نظر شما، ریشهٔ این مسئله در چیست؟
به باور من، علت اصلی این وضعیت فاصله گرفتن از قرآن کریم است. در دوران کودکی خود به یاد دارم که در مراسم‌های مذهبی مانند چهلم یا فاتحه، مردم با شوق قرآن تلاوت می‌کردند، اما امروز متأسفانه بسیاری از این محافل بدون قرائت قرآن برگزار می‌شود. این نشانهٔ ضعف روح دینی در جامعه است.
قرآن نه‌تنها کتاب تلاوت، بلکه منشور حیات و منبع هدایت است. من همیشه به والدین توصیه می‌کنم که هر روز، فرزندان خود را به خواندن یک صفحه از قرآن همراه با ترجمه تشویق کنند. این کار کوچک، در حقیقت آغاز پیوند قلبی با دین است. اگر خانواده‌ها از قرآن فاصله نگیرند، جامعه نیز از مسیر ایمان و اخلاق دور نخواهد شد.
شما برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای بانوان نیز برگزار کرده‌اید. کمی در این‌باره توضیح دهید.
بله، من در طول سال‌های فعالیت دینی خود به این نتیجه رسیدم که در هند، عرصهٔ آموزش دینی بانوان بسیار کم‌توجه مانده است. ما برای ساخت مسجدها هزینه می‌کنیم، اما غالباً برای حضور و عبادت بانوان حتی دری یا محل وضو در نظر نمی‌گیریم. این، نشان از کاستی در اندیشهٔ دینی ما دارد.
به همین دلیل، در حیدرآباد برنامه‌های آموزشی برای بانوان ترتیب دادم که شامل دوره‌های کوتاه قرآن و فقه است. خوشبختانه، بانوان تحصیل‌کرده و دانشجویان دانشگاه‌ها نیز در این دوره‌ها شرکت می‌کنند. تجربه نشان داده است که اگر زنان جامعه به‌درستی با معارف دینی آشنا شوند، می‌توانند محیط خانه و خانواده را به مدرسه‌ای از ایمان، اخلاق و تربیت تبدیل کنند. زن دیندار و آگاه، در حقیقت، ستون اصلی جامعهٔ اسلامی است.
در پایان، چه پیامی برای طلاب و مبلغان جوان دارید
پیام من به طلاب و مبلغان جوان این است که در هر کار، خلوص نیت را اساس قرار دهند. برای خدا کار کنید، نه برای شهرت یا ستایش دیگران. اگر نیت انسان الهی باشد، خداوند خود راه‌ها را هموار می‌سازد و درهای توفیق را می‌گشاید.
دنیا پر از زمینهٔ کار و خدمت است، اما شرط آن است که انسان نفس خویش را کنار بگذارد و تنها خدا را به یاد داشته باشد. همین، راز اصلی موفقیت در تبلیغ است.
در پایان، از خداوند متعال مسئلت دارم که به همهٔ ما اخلاص عطا فرماید، توفیق شناخت مسئولیت‌های دینی و انجام شایستهٔ آن‌ها را نصیبمان کند و اعمال ما را در درگاه خود مورد قبول قرار دهد.