ناباروری یکی از موضوعات حساس و در عین حال شایع در زندگی زوج‌هاست. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود ۱۵ درصد از زوج‌ها در جهان با مشکل ناباروری مواجه‌اند؛ یعنی پس از یک سال رابطه‌ی منظم و بدون پیش‌گیری، هنوز بارداری اتفاق نیفتاده است. اما نکته‌ای که کمتر به آن توجه میشود این است که در حدود نیمی از موارد، علت ناباروری مربوط به مرد است و در نیمی دیگر یا مربوط به زن است یا ترکیبی از هر دو. بنابراین، برای یافتن علت واقعی ناباروری، بررسی هم‌زمان زن و مرد ضروری است. اما از کجا بفهمیم مشکل ناباروری از زن است یا مرد؟
نشانه‌ها و علائم ناباروری
اغلب زوج‌ها تا زمانی که اقدام به بارداری نکنند، متوجه وجود مشکل در باروری خود نمی‌شوند. در واقع تشخیص ناباروری وقتی گذاشته میشود که یک زوج، بعد از شش ماه تا یک سال اقدام به بارداری منظم، موفق نشوند. با این حال برخی علائم می‌تواند زنگ خطر باشد:
علائم ناباروری در زنان:
نامنظمی یا قطع قاعدگی
داشتن خونریزی شدید یا خونریزی با حجم خیلی کم
درد لگنی یا درد مزمن تخمدان
خروج ترشح شیری رنگ از نوک پستان‌ها
سابقه‌ی اندومتریوز، کیست تخمدان یا عفونت لگنی.
علائم ناباروری در مردان:
کاهش حجم یا تغییر رنگ مایع منی
درد یا تورم بیضه‌ها
رشد غیرطبیعی پستان‌ها
سابقه‌ی جراحی در ناحیه‌ی تناسلی
ارگاسم طبیعی همراه با عدم خروج مایع منی (انزال عقب گرد)
کاهش میل جنسی
اختلال در نعوظ یا انزال.
روش های تشخیص ناباروری در مرد و زن
وقتی زوجی پس از مدتی تلاش برای بارداری به نتیجه نمی‌رسند، اولین گام، شناسایی علت اصلی است. پزشک با انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌ها، سونوگرافی‌ها و بررسی‌های تخصصی، تلاش می‌کند علت دقیق را مشخص کند تا بتواند مسیر درمان را به‌درستی انتخاب کند. این مرحله، برخلاف تصور بسیاری از زوج‌ها، پیچیده و طولانی نیست؛ بلکه با چند بررسی ساده در مدت کوتاهی می‌توان تصویر روشنی از وضعیت باروری به دست آورد. از مهم‌ترین روش‌های تشخیص ناباروری در مردان و زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
روش تشخیص ناباروری در مردان
ارزیابی اولیه برای بررسی تشخیص علت ناباروری در مردان با آنالیز مایع منی آغاز میشود؛ آزمایشی ساده که غلظت، حرکت، شکل و تعداد اسپرم را بررسی می‌کند. اگر نتیجه غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های هورمونی مثل FSH، LH، تستوسترون، سونوگرافی بیضه یا بررسی ژنتیکی را توصیه کند. در موارد خاص، تست‌های تخصصی‌تری مانند بررسی سلامت DNA اسپرم نیز انجام میشود تا احتمال لقاح موفق و رشد سالم جنین ارزیابی گردد.
روش تشخیص ناباروری در زنان
پزشک ابتدا وضعیت تخمک‌گذاری را با بررسی منظم بودن چرخه قاعدگی و آزمایش‌های هورمونی مانند AMH، FSH و LH بررسی می‌کند. سپس با سونوگرافی ترانس‌واژینال وضعیت رحم و تخمدان‌ها را می‌سنجد و در صورت نیاز عکس رنگی رحم (HSG) برای بررسی باز بودن لوله‌های فالوپ انجام می‌دهد. در برخی موارد، برای بررسی دقیق‌تر از روش‌های هیستروسکوپی یا لاپاراسکوپی تشخیصی استفاده میشود.
مسیر تشخیص ناباروری در یک نگاه
مسیر تشخیص ناباروری یک روند مرحله‌به‌مرحله است که از ساده‌ترین ارزیابی‌ها آغاز میشود و تنها در صورت نیاز به بررسی‌های تخصصی‌تر می‌رسد. هدف از این مسیر، تشخیص سریع، دقیق و مقرون‌به‌صرفه علت ناباروری است تا از انجام آزمایش‌های تکراری یا غیرضروری جلوگیری شود. در این فرآیند، پزشک ابتدا با گرفتن شرح‌حال دقیق از هر دو نفر، معاینه و انجام آزمایش‌های پایه شروع می‌کند. سپس در صورت نیاز، بررسی‌های تکمیلی مانند هورمون‌ها، سونوگرافی، تست باز بودن لوله‌ها و آزمایش‌های ژنتیکی انجام میشود. این مسیر به پزشک کمک می‌کند تا با نگاهی جامع و علمی، بهترین و کوتاه‌ترین راه درمان را برای هر زوج مشخص کند. مسیر تشخیص ناباروری در زنان و مردان در یک نگاه شامل موارد زیر است:
ارزیابی ناباروری زنان، نقشه کامل بررسی
در زنان، سه بخش اصلی بررسی وجود دارد:
تخمک‌گذاری: بررسی نظم سیکل قاعدگی و هورمون‌هایی مثل AMH برای ذخیره تخمدان
ساختار رحم و لوله‌ها: بررسی با سونوگرافی وعکس رنگی(HSG) برای تشخیص انسداد یا چسبندگی
اختلالات رحمی و اندومتریوز: با لاپاراسکوپی یا MRI تشخیص داده میشود.
ارزیابی ناباروری مردان، از پایه تا پیشرفته
نخستین قدم، آنالیز مایع منی است.
در مواردی مانند واریکوسل (گشاد شدن رگ‌های بیضه)، جراحی می‌تواند به بهبود کیفیت اسپرم کمک کند.
در موارد دیگر برداشت مستقیم اسپرم از بیضه (TESE, PESA) انجام میشود.
ناباروری با علت نامشخص
حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از زوج‌ها با وجود طبیعی بودن همه‌ی نتایج آزمایش‌ها، باز هم باردار نمی‌شوند. این حالت به‌عنوان ناباروری با علت نامشخص شناخته میشود. در این شرایط، پزشکان معمولاً درمان را مرحله به مرحله آغاز می‌کنند؛ از تحریک تخمک‌گذاری و IUI تا لقاح آزمایشگاهی (IVF). تصمیم نهایی بسته به سن، مدت ناباروری و شرایط عمومی زوجین است.
بعد از تشخیص ناباروری چه کنیم؟
مرحله‌ی بعد از تشخیص، مهم‌ترین بخش مسیر درمان است. پزشک بر اساس علت شناسایی‌شده و سن زوجین، بهترین برنامه‌ی درمان ناباروری را انتخاب می‌کند. درمان ممکن است شامل یکی یا ترکیبی از روش‌های زیر باشد:
داروهای هورمونی برای تحریک تخمک‌گذاری
جراحی‌های اصلاحی (برای پولیپ، فیبروم، یا واریکوسل)
روش‌های کمک باروری مانند آی وی اف IVF، IUI، ICSI
فریز تخمک یا جنین برای حفظ باروری در آینده.
هم‌زمان با درمان ناباروری، اصلاح سبک زندگی اهمیت ویژه‌ای دارد. کاهش وزن، ترک سیگار و الکل، تغذیه سالم و مدیریت استرس تأثیر زیادی بر موفقیت درمان دارند. انجام آی وی اف در مرکز مام، یک مزیتی که دارد این است که در قبل و حین درمان مشاوره تخصصی و رایگان توسط دکتر انجام میشود.
جدیدترین روش درمان ناباروری
در سال‌های اخیر، درمان ناباروری با سرعت چشمگیری پیشرفت کرده و بسیاری از روش‌های کلاسیک جای خود را به فناوری‌های دقیق‌تر داده‌اند. یکی از مهم‌ترین این تحولات، روش ICSI (تزریق مستقیم اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک) است که عملاً جایگزین روش سنتی آی وی اف IVF شده است. در ICSI حتی با وجود تعداد کم اسپرم، شانس لقاح بالا می‌رود، زیرا اسپرم به‌صورت مستقیم وارد تخمک میشود و مرحله‌ی طبیعی نفوذ اسپرم حذف می‌گردد. مرکز ناباروری مام تنها مرکزی است که این تکنولوژی جدید را ارائه می‌دهد.
در کنار آن، تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز نقش مهمی در افزایش شانس بارداری سالم ایفا می‌کنند. این آزمایش‌ها پیش از انتقال جنین به رحم، سلول‌های جنین را از نظر بیماری‌های ژنتیکی یا اختلالات کروموزومی بررسی می‌کنند تا فقط جنین‌های سالم منتقل شوند. امروزه ترکیب این فناوری‌ها با سیستم‌های پیشرفته‌ی رشد جنین در آزمایشگاه و فریز جنین، موجب افزایش چشمگیر در نرخ موفقیت درمان و کاهش خطر سقط یا بیماری‌های ژنتیکی شده است.
هزینه و زمان بندی متعارف درمان ناباروری
درمان ناباروری معمولاً فرایندی چندمرحله‌ای و هزینه‌بر است، زیرا شامل مجموعه‌ای از ویزیت‌ها، آزمایش‌ها، داروها و روش‌های تخصصی آزمایشگاهی میشود. هزینه نهایی به نوع درمان انتخاب‌شده، سن زوجین، علت ناباروری و مرکز درمانی بستگی دارد.
درمان‌های ساده‌تر مثل تحریک تخمک‌گذاری و IUI معمولاً هزینه‌ی پایین‌تری دارند و در بازه‌ی ۲ تا ۴ هفته‌ای قابل انجام‌اند.
درمان‌های پیشرفته‌تر مثل IVF یا ICSI، به دلیل داروهای گران‌قیمت، مراحل آزمایشگاهی و جراحی تخمک‌کشی، معمولاً پرهزینه‌تر هستند و در یک سیکل کامل حدود ۴ تا ۶ هفته زمان می‌برند.
علاوه بر هزینه‌های مستقیم درمان، باید به موارد جانبی نیز توجه کرد؛ مانند هزینه‌ی نگهداری جنین یا تخمک فریزشده، داروهای هورمونی، ویزیت‌های پس از درمان و مراقبت‌های بارداری اولیه.
چک لیست ویزیت اول برای هر دو نفر
برای ویزیت اولیه با متخصص باروری، بهتر است هر دو نفر حضور داشته باشند و مدارک لازم را همراه بیاورید.هرچه اطلاعات دقیق‌تر باشد، تشخیص و درمان سریع‌تر و موفق‌تر خواهد بود.
سوابق بارداری، سقط یا درمان‌های قبلی
آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های گذشته
سابقه جراحی‌های قبلی
داروها و مکمل‌های مصرفی
اطلاعات مربوط به بیماری‌های زمینه‌ای (دیابت، تیروئید، عفونت‌ها و…)
برنامه قاعدگی و مدت زمان تلاش برای بارداری.
و در پایان ...
ناباروری برخلاف تصور عموم، در اکثر موارد قابل درمان است. مهم‌ترین نکته، شروع زودهنگام بررسی و درمان و همکاری هر دو نفر است. پیشرفت فناوری‌های کمک‌باروری مانندIVF، ICSI و PGD سبب شده امروز اکثر زوج‌ها بتوانند طعم شیرین پدر و مادر شدن را تجربه کنند. اگر مدت طولانی است برای بارداری تلاش می‌کنید و نتیجه نگرفته‌اید، با مراجعه به یک مرکز معتبر ناباروری، می‌توانید نخستین گام را برای رسیدن به آرزوی بزرگتان بردارید. ما اینجا در مام همراه شما هستیم.