به گزارش خبرگزاری ایمنا از خراسان‌رضوی، کتابخانه‌ها را می‌توان آرام‌ترین و در عین حال زنده‌ترین بناهای یک سرزمین دانست، بناهایی که دیوارهایشان از کلمات ساخته شده و در سکوتشان صداهای هزار ساله به گوش می‌رسد.
هر کتابخانه قدیمی همچون صندوقچه‌ای است که نسل‌ها خاطره، دانش و تجربه را در دل خود پنهان کرده و چشم‌به‌راه جویندگانی است که بخواهند از این گنجینه‌ها پرده بردارند، در جهانی که سرعت و روزمرّگی مجال مکث را کم کرده، کتابخانه‌ها یادآور این حقیقت هستند که فرهنگ تنها در سایه صبر، مطالعه و انتقال دانسته‌ها زنده می‌ماند.
به مناسبت روز کتاب و کتابخوانی در این گزارش به سراغ تعدادی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین کتابخانه‌های ایران رفته‌ایم؛ کتابخانه‌هایی که هر یک نه فقط ساختمانی تاریخی که بخشی از حافظه تمدنی ایران و جهان اسلام به‌شمار می‌آیند.
پرونده این گزارش با ورق زدن تاریخ کتابخانه‌هایی آغاز می‌شود که از لابه‌لای کاغذهایش بوی قرن‌ها دانش، ایمان و هنر بر می‌خیزد، گنجینه‌هایی که همچنان روشنایی فرهنگ ایران را پاس می‌دارند.
کتابخانه آستان قدس رضوی، کهن‌ترین گنجینه تمدن اسلامی
در همسایگی حرم امام رضا (ع) و در قلب مشهد، یکی از کهن‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام قرار دارد، مجموعه‌ای که قدمت آن به بیش از هزار سال می‌رسد و از ابتدا «قرآن‌خانه» ای کوچک بوده که آهسته‌آهسته به یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی جهان تبدیل شده است.
این کتابخانه حدود ۵۰ هزار نسخه خطی دارد و برخی نسخه‌ها متعلق به نخستین سده‌های اسلامی است، یکی از ارزشمندترین آنها قرآن خط کوفیِ وقف‌شده در سال ۳۲۷ هجری است، نسخه‌ای با تاریخ ثبت‌شده که سندی روشن از دیرینگی این کتابخانه به شمار می‌رود.
این تصور که کتابخانه تنها منابع مذهبی دارد صحیح نیست، این مجموعه دارای آثار مهمی در علوم طبیعی، ریاضی، هنر، صنایع، پزشکی، ادبیات و علوم انسانی است، آثار دانشمندانی همچون شیخ بهایی، علامه مجلسی و محقق ثانی نیز در میان منابع دیده می‌شود.
تا سال ۱۳۸۳ تنها گروه‌های خاص حق عضویت داشتند، اما امروز این کتابخانه مأمنی برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان از سراسر ایران است، کتابداران برجسته‌ای چون سید محمدرضا رضاپور سال‌ها به بررسی نسخه‌های خطی این مجموعه پرداخته و حتی آموزش خط کوفی را در همین کتابخانه برگزار کرده‌اند.
کتابخانه سلطنتی نیاوران
کتابخانه سلطنتی نیاوران، پیوند هنر، تاریخ و کتاب
کتابخانه نیاوران که امروز بخشی از مجموعه تاریخی–فرهنگی نیاوران است، از نفیس‌ترین کتابخانه‌های ایران و یادگاری از دوره پهلوی دوم به شمار می‌رود، این کتابخانه در سال ۱۳۵۵ ساخته شد و در ۱۳۷۲ به شکل موزه به روی مردم گشوده شد.
در این مجموعه بیش از ۲۳ هزار جلد کتاب نگهداری می‌شود، از مهم‌ترین آثار نگهداری شده در این کتابخانه می‌توان به دیوان حافظ ۱۴۴ ساله، هدیه شده به ناصرالدین‌شاه، کتاب چاپ سنگی ۴۰۸ ساله، چاپ فرانسه در سال ۱۶۰۹ و آثار امضاشده توسط پروین اعتصامی، منوچهر آتشی، علی‌نقی وزیری، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو و دیگر چهره‌های برجسته اشاره کرد.
در این کتابخانه ۳۵۰ تابلوی نقاشی از هنرمندان برجسته‌ای همچون سالوادور دالی، خوان میرو، اندی وارهول، منصوره حسینی، جعفر روح‌بخش و محمود فرشچیان به نمایش درآمده است، وجود مجسمه معروف «هیچ» و یک لوستر فرانسوی با بیش از سه هزار قطعه شفاف، فضا را به مکانی هنری و چشم‌نواز تبدیل کرده است.
نسخه‌های خطی ارزشمند آثاری از خطاطان بزرگی همچون میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی و محمدتقی مشهدی نیز در این مجموعه نگهداری می‌شود که ارزش فرهنگی و هنری کتابخانه را دوچندان کرده است.
کتابخانه ملی ایران، حافظه مکتوب یک ملت
کتابخانه ملی ایران یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مراکز نگهداری منابع مکتوب کشور بیش از دو میلیون و ۸۰۰ هزار منبع دارد و سال‌هاست که به عنوان قلب اسناد فرهنگی ایران شناخته می‌شود، نخستین شکل کتابخانه ملی در سال ۱۲۸۰ در مدرسه دارالفنون بنیان گذاشته شد، جایی که نخستین کتابخانه عمومی ایران ایجاد شد.
در سال ۱۳۱۶ بنای رسمی آن در خیابان سی‌تیر ساخته شد و پس از آن با ادغام با سازمان اسناد ملی، کارکرد علمی و پژوهشی آن گسترده‌تر شد.
ساختمان امروز ساختمان فعلی کتابخانه ملی در اراضی عباس‌آباد یکی از مقاوم‌ترین بناهای اداری کشور است و تا ۹ ریشتر در برابر زلزله مقاومت دارد، سالن‌های تخصصی آن به نام بزرگان فرهنگ ایران نام‌گذاری شده و هر بخش میزبان پژوهشگران حوزه‌ای مشخص است.
کتابخانه ملی ایران
کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران، نخستین کتابخانه عمومی مدرن پایتخت
در سال ۱۳۴۰ و در دل پارک‌شهر، کتابخانه‌ای ساخته شد که نشان از گسترش فرهنگ مطالعه در تهران داشت، این کتابخانه از نخستین کتابخانه‌های مدرن عمومی در پایتخت است.
این مجموعه با ۳۲ هزار جلد کتاب و امکانات گسترده برای گروه‌های مختلف شناخته می‌شود، بخش کودک با ۱۲ هزار کتاب و ده‌ها اسباب‌بازی، بخش نابینایان با ۸۵۰۰ کتاب گویا و ۵۰۰ نسخه بریل، بخش محققان، نشریات، مرجع و ایثارگران وجود سالن همایش ۱۷۰ نفره و سالن جلسات ۵۰ نفره به این مجموعه جنبه‌ای چندمنظوره داده است.
با وجود ۶۰ سال قدمت، فضای داخلی کتابخانه کاملاً بازسازی شده و اکنون یکی از زیباترین کتابخانه‌های تهران است، این کتابخانه به ثبت ملی نیز رسیده است.
کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بزرگ‌ترین گنجینه نسخه‌های خطی شیعه
تنها چند قدم مانده به حرم حضرت معصومه (س)، کتابخانه‌ای قرار دارد که بسیاری آن را «معجزه‌ای فرهنگی» می‌دانند، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی با ۸۵ هزار نسخه خطی و نزدیک به یک میلیون جلد کتاب چاپی، سومین کتابخانه بزرگ جهان اسلام محسوب می‌شود.
آیت‌الله مرعشی نجفی نسخه‌های خطی را با هزینه شخصی و حتی با کار شبانه در برنج‌کوبی و انجام نماز و روزه استیجاری خریداری می‌کرد تا از خروج آنها از جهان اسلام جلوگیری کند، او برای حفظ برخی نسخه‌ها زندانی شد، اما دست از تلاش نکشید.
کتابخانه در دهه ۱۳۴۰ عمومی و در سال ۱۹۷۴ در بنای مستقل خود افتتاح شد، امروز این کتابخانه یکی از معتبرترین مراکز نسخه‌شناسی و مطالعات اسلامی در جهان است.
کتابخانه آیت الله مرعشی
کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب شیراز، نخستین کتابخانه بزرگ فارس
در مرکز شهر شیراز و کنار باغ‌موزه پارس، قدیمی‌ترین کتابخانه استان فارس قرار دارد، این کتابخانه که در سال ۱۳۲۶ به‌صورت غیررسمی و در سال ۱۳۲۹ به‌صورت رسمی افتتاح شد، ابتدا «کتابخانه ملی پارس» نام داشت.
این کتابخانه در اواخر جنگ جهانی دوم شکل گرفت و با مشارکت فرهنگیان و مردم و با طراحی آندره گدار، معمار نامدار فرانسوی، ساخته شد.
امروز این کتابخانه با بیش از ۷۷۰۰ مترمربع فضا یکی از مهم‌ترین مراکز مطالعه و پژوهش در جنوب کشور است، قدیمی‌ترین نسخه خطی این کتابخانه، کتاب «عددای القرآن» نوشته ابن‌عباس احمد بن ابراهیم، متعلق به سال ۵۵۸ هجری قمری است، بخش نسخه‌های خطی این کتابخانه از نظر تنوع موضوعی (قرآن، فقه، ادعیه، طب، حدیث و…) بسیار غنی است.
به گزارش ایمنا، ایران سرزمینی است که تاریخ آن نه فقط روی سنگ و کتیبه، بلکه در کتاب‌ها زنده مانده است، کتابخانه‌های قدیمی ما مثل شبکه‌ای از گنجینه‌های پراکنده هستند که ارزش آنها فقط در کتاب‌ها نیست، بلکه در پشت هر نسخه، عشقی عمیق به دانش و یک عمر تلاش برای حفظ فرهنگ نهفته است، روز کتابخوانی فرصتی است برای یادآوری اینکه آینده فرهنگی این سرزمین، بر دوش همین کتاب‌ها و پاسداران خاموش آنهاست.