به گزارش خبرگزاری حوزه، هانری کربن (۱۹۷۸-۱۹۰۳)، فیلسوف، ایران‌شناس و اسلام‌شناس برجسته فرانسوی، از شاگردان معروف اتین ژیلسون و لویی ماسینیون بود. او که عمیقاً به فلسفه اسلامی و عرفان شیعی علاقمند شده بود، برای تحقیق و گفت‌گو با عالمان ایرانی به ایران سفر کرد.
علامه سید محمد حسین طباطبائی (۱۳۶۰-۱۲۸۱)، فیلسوف، مفسر قرآن و استاد برجسته حوزه علمیه قم، با تألیف آثار گران‌سنگی مانند تفسیر المیزان و کتب فلسفی، به چهره‌ای شاخص در جهان اسلام تبدیل شده بود.
زمان و مکان مناظرات
این گفت‌گوهای تاریخی بین سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۰ شمسی (۱۹۵۸ تا ۱۹۷۱ میلادی) و عمدتاً در تهران برگزار می‌شد. جلسات معمولاً در منزل دکتر سید حسین نصر یا سایر مراکز علمی تشکیل می‌گردید.
محورهای اصلی گفت‌گوها
فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه
- کربن: "آیا فلسفه اسلامی توان پاسخگویی به مسائل فلسفی جهان مدرن را دارد؟"
- علامه: "حکمت متعالیه صدرایی نه تنها کهنه نشده، بلکه توانایی حل معضلات فلسفی عصر حاضر را نیز داراست
مفهوم نبوت و امامت
- کربن: "نحوه ارتباط نبوّت و امامت در تشیع چگونه است؟"
- علامه: "امامت ادامه و تکمیل نبوت است و امام حافظ و مفسر شریعت پیامبر است."
عالم مثال
- کربن: "آیا عالم مثال در فلسفه اسلامی با جهان‌های میانی در عرفان مسیحی قابل مقایسه است؟"
- علامه: "عالم مثال، عالمی است مستقل بین عالم عقل و عالم ماده که در آن، صور مثالی موجودات حضور دارند."
تأویل و هرمنوتیک
- کربن: "روش تأویل در عرفان شیعی چگونه است؟"
- علامه: "تأویل، بازگرداندن ظاهر به باطن و کشف لایه‌های درونی معارف دینی است."
فلسفه تاریخ
- کربن: "نگاه شیعه به تاریخ و فرجام‌شناسی چیست؟"
- علامه: "تاریخ، حرکت به سوی ظهور حقیقت مطلق در قیامت و در سطحی نازل‌تر، در عصر ظهور است."
دستاوردها و نتایج این گفت‌گوها
. برای کربن:
- تدوین کتاب‌های متعدد درباره فلسفه اسلامی و عرفان شیعی
- تأسیس "کتابخانه ایران‌شناسی" در پاریس
- معرفی فلسفه اسلامی به محافل آکادمیک غرب
- انتشار مجله "معرفت معنوی"
. برای علامه طباطبائی:
- تبیین و تشریح بهتر مبانی فلسفه اسلامی برای مخاطب غربی
- تقویت و توسعه مبانی فلسفی در حوزه‌های علمیه
- ایجاد پل ارتباطی بین حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های غرب
. برای جهان اسلام:
- معرفی ظرفیت‌های فلسفه اسلامی به جهان
- ایجاد دیالوگ سازنده بین تمدن‌ها
- تقویت گفت‌گوی ادیان و مذاهب
نقل‌قول‌های مهم از دو طرف
از کربن:
"من در محضر علامه طباطبائی، گنجینه‌ای از حکمت و معرفت را یافتم که قرن‌ها در غرب فراموش شده بود."
"علامه طباطبائی برای من، نماینده زنده حکمت خالده در عصر حاضر بود."
از علامه طباطبائی:
"آقای کربن با ذهنی باز و روحی پژوهنده به مباحث می‌نگرد."
"این گفت‌گوها نشان می‌دهد که عقلانیت اسلامی می‌تواند با عقلانیت غربی بحث کند"
پیامدهای فرهنگی و علمی
تأسیس انجمن حکمت و فلسفه ایران
رونق گرفتن مطالعات فلسفه تطبیقی
ترجمه آثار علامه به زبان‌های اروپایی
ایجاد کرسی‌های ایران‌شناسی در دانشگاه‌های غرب
تحلیل تاریخی از این مناظرات
این گفت‌گوها را می‌توان نمونه‌ای موفق از "دیالوگ تمدن‌ها" پیش از طرح رسمی این مفهوم دانست. برخلاف بسیاری از گفت‌گوهای شرق و غرب که جنبه تقابلی داشت، این مباحثات دارای ویژگی‌های منحصر به فردی بود:
- احترام متقابل علمی
- شنونده‌ای فهیم از دو طرف
- هدف فهم حقیقت، نه اثبات برتری
- تلفیق روش‌های تحلیلی غرب با بینش‌های شرقی
سخن پایانی
مناظرات علامه طباطبائی و هانری کربن، الگویی ماندگار از گفت‌گوی سازنده بین فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست. این گفت‌گوها نشان داد که عقلانیت دینی می‌تواند با عقلانیت مدرن به تعامل بپردازد و هر دو طرف می‌توانند از این تعامل بهره‌مند شوند.
این میراث فکری امروزه نیز می‌تواند راهنمای ما در ایجاد ارتباط بین جهان اسلام و غرب باشد، به شرط آنکه با همان انصاف علمی و عشق به حقیقت که این دو اندیشمند بزرگ داشتند، پیش برویم.
به قلم: حسین عرب