به گزارش ایرنا، جنوب سیستان و بلوچستان با اقلیم خاص و زیست‌بومی منحصربه‌فرد، مأمن طبیعی گونه ارزشمند تمساح پوزه‌کوتاه مردابی یا «گاندو» است؛ حیوانی که نه‌تنها در سطح ملی بلکه در عرصه بین‌المللی از اهمیت زیست‌محیطی بالایی برخوردار است.
این گونه شاخص، تنها در ایران در مناطق حفاظت‌شده باهوکلات، رودخانه سرباز و رودخانه کاجو زیست می‌کند و با پوزه‌ای پهن و پاهایی کوتاه، به نماد حیات وحش مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان بدل شده است.
با آغاز فصل بارش‌های فصلی و افزایش سطح آب در زیستگاه‌ها و برکه‌های منطقه، تغییراتی در قلمرو طبیعی گاندوها رخ می‌دهد. جریان شدید آب ناشی از بارش‌ها، گاهی سبب جابه‌جایی این تمساح‌ها از زیستگاه اصلی به مناطق اطراف شده و در مواردی، رفتارهای پرخاشگرانه و واکنش‌های دفاعی را در میان آن‌ها افزایش می‌دهد. این جابه‌جایی‌های ناگهانی که پیامد مستقیم پدیده‌های طبیعی مانند سیل، خشکسالی و روان‌آب‌های سطحی است، موجب تغییر در محدوده زیستی و برهم خوردن تعادل زیستگاه‌های گونه‌های جانوری از جمله گاندوها می‌شود.
در باور مردم محلی جنوب سیستان و بلوچستان، گاندو نماد برکت و آبادانی است و حضور این حیوان در منطقه نشانه فراوانی آب و رونق زندگی محسوب می‌شود. آنان بر این باورند که مهاجرت یا مرگ گاندو، نشانه‌ای از خشکسالی و قحطی است؛ از همین رو، این گونه ارزشمند نه‌تنها بخشی از میراث طبیعی، بلکه جزئی از فرهنگ بومی و یکی از جاذبه‌های گردشگری تأثیرگذار در اشتغال محلی به‌شمار می‌رود.
در باور مردم محلی جنوب سیستان و بلوچستان، گاندو نماد برکت و آبادانی است و حضور این حیوان در منطقه نشانه فراوانی آب و رونق زندگی محسوب می‌شود
در این راستا، یگان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اجرای گشت‌های منظم و شبانه‌روزی، بخش وسیعی از زیستگاه‌های گاندو را تحت نظارت دارد. در صورت دریافت گزارش از سوی مردم یا دوستداران محیط زیست، مأموران یگان به سرعت در محل حاضر شده و اقدامات لازم برای زنده‌گیری، تیمار و بازگرداندن گونه به زیستگاه طبیعی خود را به‌عمل می‌آورند تا تعادل اکولوژیک و امنیت این موجود ارزشمند حفظ شود.
ابتدای هفته جاری نیز یک سر تمساح نابالغ در تلاش برای رسیدن به دریاچه سد پیشین، از مسیر رودخانه به سمت سرریز حرکت کرده اما به اشتباه از ارتفاع حدود ۳۰ متری به پایین سقوط و بر اثر شدت جراحات وارده، حیوان جان خود را از دست داد.
در همین راستا با توجه به فصل زمستان و احتمال بارش‌های فصلی مهدی کدخدایی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان به تشریح اقدامات مبنی بر نگهداری، حفاظت و آموزش‌های لازم در خصوص تمساح پوزه کوتاه یا به اصلاح گاندوها پرداخت.
ایرنا: با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، وقوع بارش‌های شدید چه تأثیری بر رفتار و جابجایی تمساح‌ها دارد؟
کدخدایی: به دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، بارش‌ها معمولاً در مدت‌زمان کوتاه اما با شدت زیاد رخ می‌دهد و به صورت روان‌آب و سیلاب در رودخانه‌ها جاری می‌شود. در نتیجه، حجم زیادی از آب در رودخانه‌های منطقه، به‌ویژه رودخانه سرباز و باهوکلات، جریان می‌یابد.
هم‌زمان با این پدیده، تمساح‌ها معمولاً در سرریز سد پیشین گرفتار شده و به هوتک‌ها و برکه‌ها منتقل می‌شوند.
این اتفاق هر ساله تکرار می‌شود و تلاش شده تا زنده‌گیری و انتقال تمساح‌ها به زیستگاه اصلی یا در صورت نیاز، تیمار و انتقال آن‌ها به مرکز نگهداری تمساح ریگوکش انجام شود.
ایرنا: تمساح‌ها بیشتر در کدام مناطق سیستان و بلوچستان دیده می‌شوند؟
کدخدایی: بیشترین جمعیت تمساح‌ها در مسیر رودخانه‌های باهوکلات و برکه‌های موجود در بستر این رودخانه‌ها مشاهده می‌شود. همچنین در رودخانه‌های سرباز، کاجو و کلانی نیز حضور دارند.
با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، میزان زادآوری گونه تمساح در سال‌های اخیر تغییر معنی‌داری نداشته است. این گونه سازگاری بسیار زیادی با شرایط اقلیمی منطقه دارد.
ایرنا: بیشترین تهدید برای جمعیت تمساح‌ها در چه زمانی رخ می‌دهد و چه اقداماتی برای کاهش خطر انجام شده است؟
کدخدایی: بیشترین مشکل برای جمعیت تمساح‌ها هنگام وقوع سیلاب در سد پیشین است. به همین منظور، برنامه‌ریزی برای مدیریت آب سد پیشین و رهاسازی حق‌آبه زیست‌محیطی در طول سال در دستور کار قرار دارد.
گاهی در اثر سیلاب‌های شدید، جراحات یا تلف شدن تمساح‌ها در حوضچه‌های سد پیشین گزارش شده که با زنده‌گیری و انتقال آن‌ها به مرکز تیمار و نگهداری تمساح ریگوکش، مشکل برطرف می‌شود.
ایرنا: اداره‌کل محیط زیست در فصل بارش‌ها چه برنامه‌هایی برای پایش و حفاظت از گاندوها دارد؟
کدخدایی: پایش و بررسی میدانی به‌صورت مرتب در طول سال توسط نیروهای اجرایی مستقر در زیستگاه‌های مختلف تمساح انجام می‌گیرد.
هنگام بروز سیلاب، نیروهای این اداره‌کل شبانه‌روزی منطقه را پایش می‌کنند و در صورت مشاهده خطر، تمساح‌ها را زنده‌گیری کرده و در برکه‌ها و مناطق امن رهاسازی می‌کند.
همچنین، تابلوهای هشداردهنده در مناطق حساس و محل‌های زیست گونه نصب شده است.
در مواردی که گزارش‌هایی مبنی بر حضور تمساح در مناطق مسکونی دریافت می‌شود، بلافاصله عملیات زنده‌گیری، تیمار و انتقال به مرکز نگهداری ریگوکش یا رهاسازی در برکه‌ها و زیستگاه‌های مناسب انجام می‌شود.
ایرنا: آیا برای جوامع محلی برنامه‌های آموزشی در خصوص رفتار با گاندوها وجود دارد؟
کدخدایی: بله، آموزش و آگاهی‌رسانی برای جوامع محلی به‌طور مستمر انجام می‌شود. در زمان وقوع سیلاب، همکاران محیط زیست در منطقه حاضر هستند تا از هجوم تمساح‌ها به مناطق مسکونی و خطرات احتمالی برای مردم و دام‌ها جلوگیری شود.
در طول سال، حمله به انسان و دام‌ها بسیار نادر است و بیشتر در زمان زاد و ولد تمساح‌ها مشاهده می‌شود. در این زمینه نیز با همکاری شوراهای اسلامی، دهیاری‌ها و مساجد، اقدامات لازم برای کاهش خسارات انجام شده است.
ایرنا: چگونه مدیریت کاهش منابع آبی بر رفتار و جابجایی تمساح‌ها تأثیر می‌گذارد؟
کدخدایی: هرچند تمساح‌ها سازگار با شرایط موجود هستند، اما در مواقع کاهش چشمگیر منابع آبی در زیستگاه‌ها، گاهی شاهد جابجایی آن‌ها به روستاها و مزارع کشاورزی هستیم. به ندرت، احتمال افتادن آن‌ها در چاه‌های کشاورزی نیز وجود دارد و در زمان جابجایی، خطرات جاده‌ای افزایش می‌یابد. با این حال، در سال‌های اخیر اقدامات حفاظتی و مدیریتی متعددی برای کاهش تلفات و افزایش سازگاری انجام شده است.
اداره‌کل محیط زیست با انجام پایش‌های مستمر، نسبت به احداث، تکمیل و تجهیز مرکز تیمار و تحقیقات تمساح ریگوکش اقدام کرده است.
همچنین با نصب دوربین، پایش آنلاین گونه در مرکز نگهداری انجام می‌شود و رفتار این تمساح‌ها در فصول مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
به‌منظور پیشگیری از وقوع حوادث تلخ و حملات احتمالی حیات‌وحش به گردشگران و هم استانی‌ها توصیه می‌شود در زمان مشاهده هرگونه جانور وحشی گرفتار در مناطق مراتب را به نزدیک‌ترین اداره حفاظت محیط‌زیست اعلام و یا با سامانه شبانه‌روزی ۱۵۴۰ تماس حاصل کنند.
به گزارش ایرنا، سیستان و بلوچستان با احتساب به مرزهای آبی به عنوان پهناورترین و از لحاظ مرزهای خشکی به‌عنوان دومین استان پهناور کشور بیش از سه میلیون و ۳۷۵ هزار نفر جمعیت در ۲۶ شهرستان دارد.