گروه اجتماعی - رضا نیکنام: سدها تهی شده‌اند، آسمان بی‌رحم است و زمین ترک خورده. تهران در یکی از سخت‌ترین دوره‌های خشکسالی خود به سر می‌برد. اما در میانه این بحران خاموش، صحنه‌هایی از وفور آب در استخرهای خصوصی، کارواش‌ها و شست‌وشوی پیاده‌روها و ساخت و ساز ها با آب شرب، قصهٔ غریب «تناقض» را روایت می‌کند. این گزارش، روایتگر فریاد کارشناسان و گلایه‌های مردمی از این آشفتگی است.
فصل اول
وضعیت بحرانی؛ کارت قرمز برای سدهای تهران
بر اساس آخرین داده‌های شرکت آب و فاضلاب استان تهران، ذخیره سدهای پنج‌گانه تهران در تیرماه ۱۴۰۴ به ۶۱۵ میلیون مترمکعب رسیده که تنها ۳۲ درصد از ظرفیت کل را شامل می‌شود. این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، کاهش ۲۵ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین داده‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران از کسری ۵۸۰ میلیون مترمکعبی سفره‌های زیرزمینی تهران حکایت دارد. نرخ فرونشست زمین در دشت تهران_ورامین_ به ۴۱ سانتیمتر در سال رسیده و بررسی‌ها نشان می‌دهد ۴۵ درصد از چاه‌های استان غیرمجاز هستند.
بررسی‌های کارشناسی در نیمه اول سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد ۲۸ درصد از آب شرب در شبکه فرسوده توزیع هدر می‌رود و در این بین تنها ۸ درصد از پساب تهران بازیافت می‌شود و شکاف قیمت تمام‌شده و قیمت فروش آب به ۴.۵ برابر افزایش یافته است.
همچنین سازمان هواشناسی کشور کاهش ۲۵ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت و افزایش ۱.۸ درجه‌ای دما در ۱۲ ماه گذشته را ثبت کرده است. این وضعیت موجب تشدید بحران آب در پایتخت شده است. در ادامه مؤسسه تحقیقات آب نیز هشدار داده نرخ فرونشست زمین در مرکز تهران به ۴۵ سانتیمتر در سال نزدیک می‌شود. ۷۰ درصد از قنات‌های تهران کاملاً خشک شده و شوری آب‌های زیرزمینی ۳۵ درصد افزایش یافته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارش تابستان ۱۴۰۴ هشدار داده بود که احتمال مهاجرت ۵۰۰,۰۰۰ نفری از پایتخت وجود دارد، تنش‌های محلی بر سر تقسیم آب ۶۰ درصد افزایش یافته و استانداردهای بهداشتی در مناطق حاشیه‌ای تهران تا ۲۵ درصد کاهش یافته است.
در چنین شرایط دشواری، کارشناسان آبفا برای ۶ ماهه دوم ۱۴۰۴ نصب کنتور هوشمند روی ۱,۵۰۰ چاه عمیق، کنتورخانگی مشترکان پرمصرف، اعمال محدودیت سخت‌گیرانه آبیاری فضای سبز و اجرای جیره‌بندی هوشمند را پیش‌بینی کرده بودند.
بر این اساس برنامه‌های میان‌مدت نجات آب برای سال ۱۴۰۵ شامل بازچرخانی بیش از ۵۰ درصد از پساب تهران، نوسازی ۳۰ درصد شبکه انتقال آب و ایجاد سیستم آب مجازی در صنایع تدوین شده است. پیش‌بینی می‌شود در صورت تداوم روند کنونی مصرف آب، در آینده نزدیک به موقعیت جیره‌بندی دائمی آب شرب، مهاجرت یک میلیون نفری از پایتخت و کاهش ۳۵ درصدی تولید ناخالص نزدیک شویم.
به عقیده کارشناسان، تصویب فوری قانون «حفاظت از ذخایر استراتژیک آبی»، ایجاد بانک اطلاعاتی یکپارچه آب و جلب مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های بازیافت تا پایان سال ۱۴۰۴ ضروری تشخیص داده شده است.
فصل دوم
نگاه از خیابان؛ روایت‌های مردم از اسراف آب
لحظه‌ای چشمان‌تان را ببندید و به این سؤال پاسخ دهید؛ در تهران فردا، آخرین بطری آب آشامیدنی را چه کسی در دست خواهد داشت؟ راننده‌ای که اکنون پیاده‌رو را با شیلنگ می‌شوید؟ مالک کارواشی و یا سازنده‌ای که روزی صدها لیتر آب را هدر می‌دهد؟ یا کودک منطقه‌ای حاشیه‌نشین که امروز با تانکر آبرسانی می‌شود؟ سرنوشت محتومی است که داده‌ها و رفتارهای امروزمان، فردا آن را رقم خواهد زد و نقشه راهی به سوی آن آخرین قطره است.
گفت‌وگو با شهروندان تهرانی در پاییز ۱۴۰۴، عمق تناقض را بیشتر نشان می‌دهد. عرفان آشنا، راننده اسنپ در منطقه غرب تهران می‌گوید:«این روزها که از کنار سد ماملو رد می‌شوم، فقط یک بیابان با یک دریاچه خشکیده می‌بینم. اما در همین حوالی، حداقل ۵ کارواش جدید هم ایجاد شده است! این یعنی چه؟»
نعیمه، خانه‌دار ساکن محله خلیج فارس تهران با تعجب می گوید:«در خبرها مدام می‌شنوم که می‌گویند آب تهران تمام شده و ممکن است جیره‌بندی داشته باشیم. بعد همسایه‌مان برای سخت و ساز آپارتمان از آب شرب استفاده می‌کند. واقعاً چه کسی مسئول نظارت بر این بی‌عدالتی است؟»
فصل سوم
تحلیل کارشناسی؛ ریشه‌یابی یک فاجعه قابل پیشگیری
کارشناسان در سال ۱۴۰۴، بحران آبی را حادتر از همیشه می‌بینند. مثلا دکتر رضا یوسفی، کارشناس مدیریت منابع آب به صراحت می گوید:«وضعیت بحران آب در سال ۱۴۰۴ از مرز هشدار رد شده است. اگر میزان مصرف را فقط ۲۰ درصد کاهش ندهیم، به زودی با محدودیت‌های جدی در تأمین آب شرب روبرو شویم. البته بخش عمده این مصرف، مربوط به مصارف غیرضروری است.»
صابر منصوری، کارشناس حقوق محیط زیست با ابراز نگرانی از وضعیت موجود عنوان می‌کند: «متأسفانه در سال ۱۴۰۴ شاهد اجرای هیچ‌یک از قوانین جدی برای محدود کردن مصارف پرمصرف نبوده‌ایم. تعداد چاه‌های غیرمجاز در استان تهران همچنان بالاست و نظارتی بر میزان آب‌دهی چاه‌های مجاز نیز وجود ندارد. این طور است که این ذخائر آبی غیرقابل بازگشت صرف مصارف غیر ضروری مثل ساخت و سازها، کارواش‌ها، استخرهای لوکس خصوصی و خیابان شویی می‌شود.»
فصل چهارم
راه برون‌رفت؛ از شعار تا عمل
راهکارهای کارشناسان برای سال ۱۴۰۴ فوری و عملیاتی است از جمله نصب کنتورهای هوشمند بر روی تمام چاه‌های مجاز و کنتورهای خانگی پرمصرف و قطع آب متخلفان، پلمب استخرهای خصوصی، کارواش‌ها، کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی پرمصرفی که به سیستم‌های بازیافت آب مجهز نیستند. باید قیمت آب برای مصارف غیرضروری و پرمصرف به سرعت افزایش یابد و در مقابل، برای مصرف سرانه پایین تر، یارانه در نظر گرفته شود، اجرای گسترده‌ترین کمپین فرهنگی با مشارکت چهره‌های محبوب و رسانه‌ها برای جلب مشارکت شهروندان به صرفه جویی و جلوگیری از هدر رفتن آب.
اما برخی کارشناسان راهکار بلندمدت و سرمایه‌گذاری در فناوری های نوین را پیشنهاد می‌کنند. محمد رسولی، کارشناس مدیریت بحران، راه نجات تهران را در ساخت تصفیه خانه‌های بزرگ و شبکه‌های انتقال پساب تصفیه به مراکز پرمصرف آب می‌داند، به طور خلاصه باید بیش از ۸۰ درصد از آب مصرفی در صنعت و کشاورزی اطراف تهران از پساب باشد نه آب چاه. این یک الزام است، نه یک انتخاب.»
انتخاب بین «فاجعه» و «فرصت»
تهران در پاییز کم بارش و تشنه سال ۱۴۰۴ در یک دو راهی تاریخی قرار دارد؛ یک سو، ادامه روند کنونی و حرکت به سوی روزهایی سخت‌تر با تنش‌های اجتماعی فزاینده است و سوی دیگر، قبول واقعیت، بسیج همگانی مردمی و اجرای بی‌امان راهکارهای کارشناسی شده است. اینها از قهر و گلایه مردم عادی در خیابان نیز می‌توان شنید. نجات تهران، به معنای نجات آینده ایران است و این مأموریتی است که زمان برای آن به شدت در حال اتمام است.
انتهای پیام/