در منطقه سِقی، زعفران به مرکز زندگی و معیشت مردم تبدیل شده است. هرساله در فصل برداشت، شور و شوق خاصی در بین کشاورزان و خانواده‌ها حاکم می‌شود. این فرآیند، از آماده‌سازی زمین و کاشت تا برداشت و فرآوری، نه تنها یک فعالیت اقتصادی بلکه نمایانگر یک سنت فرهنگی عمیق است که نسل‌ها به آن ادامه داده‌اند. در این روستا، زعفران‌کاری به یک فرهنگ تبدیل شده است که به تأمین معیشت و تقویت پیوندهای اجتماعی و خانوادگی نیز کمک می‌کند.

آماده‌سازی زمین برای کشت زعفران، شامل مراحل متعددی است که از کوددهی و آبیاری گرفته تا شخم‌زنی و مراقبت از گیاهان را در بر می‌گیرد. کشاورزان با دقت و عشق، به این مراحل اهمیت می‌دهند تا بهترین محصول را به دست آورند. همچنین، برداشت زعفران به صورت سنتی و با استفاده از دستان ماهر و کارآزموده انجام می‌شود که نشان‌دهنده ارتباط عمیق مردم با این گیاه و احترام به زحمت‌های طبیعی است.

یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های زعفران‌کاری در سِقی، فرآیند پاک کردن زعفران است که به یک فرهنگ اجتماعی تبدیل شده است. در این مرحله، خانواده‌ها و همسایگان دور هم جمع می‌شوند و گل‌های زعفران را پاک می‌کنند. این کار نه تنها یک فعالیت ساده و ضروری است، بلکه به بهانه‌ای برای برگزاری دورهمی‌ها تبدیل شده است.

محمد دهقان، پژوهشگر فرهنگ عامه در گفت و گو با ایسنا در خصوص زعفران و سنت‌های مرتبط با آن در منطقه سِقی گفت: یک ماه مانده به برداشت گل زعفران، کشاورزان زمین‌های زعفرانی سِقی را آماده می‌کردند. این مرحله بسیار مهم بود، زیرا کیفیت محصول نهایی به خوبی این آماده‌سازی بستگی داشت.

وی با بیان اینکه کشاورزان در این زمان، بر روی خاک نرم و آرام گرفته پاییزی، کود دامی (خاکِ گو) می‌پاشیدند تا زمین جانی تازه بگیرد، اظهار کرد: این کود نه تنها به خاک مواد مغذی می‌دهد، بلکه به بهبود ساختار خاک نیز کمک می‌کند و از این رو، کیفیت زعفران تولیدی را افزایش می‌دهد. این یک راز قدیمی است که از نسل‌های گذشته به ما رسیده است.

شب‌های دورهمی گل ‌کِشیدن

این پژوهشگر فرهنگ عامه بیان کرد: پس از این مرحله، نوبت به آبیاری از قنات سِقی می‌رسید. آب گرم و زلالی که از دل زمین بیرون می‌آمد، بوی رطوبت و زندگی را در هوا پراکنده می‌کرد.

وی ادامه داد: دو روز بعد، یعنی بعد از دو آفتاب، زمین را با چارشاخ یا تراکتور دستی شخم می‌زدند تا خاک نفس بکشد و آماده کشت زعفران شود. این کار نه تنها برای آماده‌سازی زمین ضروری بود، بلکه به کشاورزان اجازه می‌داد تا با دلگرمی بیشتری به کشت ادامه دهند.

با سرد شدن هوا، جوانه‌ها (نَجه‌ها) کم‌کم از دل خاک بالا می‌آمدند و این زمان، آغاز زیبایی زعفران بود؛ صبح‌های زعفرانی همیشه سرمای خاصی داشت. گل‌چین‌ها پیش از طلوع خورشید به زمین می‌رفتند. دستانشان از سرما کِرخ می‌شد، اما دلشان گرم و پر از امید بود.

دهقان بیان کرد: گل‌ها را با دقت و عشق می‌چیدند و در زنبیل‌ها می‌ریختند. این کار نه تنها به تأمین معیشت کشاورزان کمک می‌کرد، بلکه به نوعی فرهنگ و سنت منطقه نیز وابسته بود. در خانه، گل‌ها را در اتاق مخصوصی پهن می‌کردند تا کمی «وا» شود و راحت‌تر بتوانند آن را پاک کنند.

وی به شب‌های دورهمی گل ‌کِشیدن اشاره کرد و افزود: زن و مرد، پیر و جوان، دور سینی‌های پر از گل زعفران می‌نشستند و گل‌ها را یکی‌یکی باز می‌کردند. کُلاله‌های سرخ را از میان پرچم‌های زرد و پرهای بنفش جدا می‌ساختند. این کار آسان نبود و کمر آدم را می‌سوزاند، اما خنده‌ها و گپ‌ها خستگی را می‌برد و لحظات شیرینی را رقم می‌زد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه در خصوص روش‌های دسته‌بندی کُلاله‌های جدا شده گفت: کُلاله‌ها به صورت دسته (پوشال)، ممتاز یا در سال‌های بعد به عنوان نگین دسته‌بندی می‌شدند. سپس آن‌ها را روی سِفتقوت پهن می‌کردند تا در گرمای ملایم خشک شوند و آماده فروش گردند.

امروز دیگر خبری از آن روزها نیست؛ خشکسالی‌های پیاپی، کَشْمون‌های سِقی، روچی، کَلات، ذَقیچ، زیبد و سَنو را خالی از جمعیت کرده است. دیگر کمتر دستی برای گل‌چینی یخ می‌زند و کمتر آتشی در گوشه زمین روشن می‌شود تا دست‌های سرد را گرم کند.

دهقان با اشاره به تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی و خشکسالی بر تولید زعفران گفت: بسیاری از کشاورزان به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی، از کشت زعفران دست کشیده‌اند و این موضوع نه تنها به اقتصاد محلی آسیب می‌زند، بلکه باعث فراموشی فرهنگ غنی مرتبط با زعفران نیز می‌شود؛ این یک فاجعه فرهنگی است که باید به آن توجه شود.

ارزش اقتصادی زعفران در منطقه سِقی

وی با اشاره به ارزش اقتصادی زعفران در ایران و به‌ ویژه در منطقه سِقی، تأکید کرد: باید به حفظ این فرهنگ و سنت‌ها توجه ویژه‌ای شود. زعفران نه تنها یک محصول کشاورزی است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ماست. اگر نتوانیم این فرهنگ را حفظ کنیم، به تدریج شاهد از بین رفتن آن خواهیم بود.

این پژوهشگر همچنین به نقش جوانان در احیای دوباره این سنت اشاره کرد و گفت: جوانان باید به کشت زعفران و حفظ این میراث فرهنگی علاقه‌مند شوند. ما نیاز داریم تا برنامه‌های آموزشی و حمایتی برای آن‌ها فراهم کنیم تا انگیزه لازم برای کشت زعفران را پیدا کنند. اگر جوانان به این حوزه وارد شوند، می‌توانند با نوآوری‌های خود، زعفران را به سطح جدیدی از کیفیت و تولید برسانند.

وی با تأکید بر اهمیت زعفران به عنوان یک نماد فرهنگی و اقتصادی، افزود: امیدوارم با همراهی جامعه، این میراث ارزشمند زنده بماند و به نسل‌های آینده منتقل شود.

سقی نام روستایی است در دامنه کوه‌های جنوبی شهرستان گناباد. از شمال به یک دشت وسیع که به شهر گناباد منتهی می‌شود و از جنوب به کوه‌هایی متصل است که به شهر باغستان از توابع فردوس منتهی می‌شود و از غرب به روستای روچی (گناباد) و از شرق با روستای کلات (گناباد) همجوار است.

انتهای پیام