به گزارش خبرگزاری ایمنا، تب برفکی یا بیماری دهان و پا (Foot‑and‑Mouth Disease – FMD) یکی از بیماری‌های ویروسی فوق‌العاده واگیردار در میان دام‌های زوج‌سم است که خسارتی سنگین بر صنعت دامپروری وارد می‌کند. عامل این بیماری، ویروسی از خانواده پیکورناویروس‌ها است که موجب تب شدید اولیه و سپس ایجاد تاول‌های دردناک در دهان، زبان و پاهای دام می‌شود.
فرایند عفونت توسط ویروس تب برفکی
ویروس عامل بیماری تب برفکی از خانواده پیکورناویروس‌ها و عضو شاخص جنس آفتوویروس (Aphthovirus) است. این ویروس از جمله عوامل بیماری‌زایی است که به‌سرعت در میان دام‌های زوج‌سم گسترش می‌یابد و قدرت تخریب سلولی بالایی دارد.
فرایند عفونت از لحظه‌ای آغاز می‌شود که ذرات ویروس وارد سلول میزبان می‌شوند. پس از نفوذ، ویروس سلول را وادار می‌کند تا هزاران نسخه از خود را تولید کند. این نسخه‌برداری گسترده، موجب انهدام سلول میزبان می‌شود و در نتیجه، ذرات ویروسی تازه وارد خون و سایر بافت‌ها می‌شود و دامنه آلودگی را در بدن افزایش می‌دهند. به همین دلیل، کنترل و پیشگیری از ورود ویروس به بدن دام‌ها اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا هر سلول آلوده می‌تواند منشأ هزاران ویروس جدید و آغازگر یک چرخه مخرب در کل گله باشد.
راه‌های انتقال ویروس تب برفکی
- تماس مستقیم با دام‌های آلوده (آب دهان، ترشحات بینی یا شیر آنها)
- تماس غیرمستقیم از طریق خوراک آلوده، وسایل، لباس یا انسان‌هایی که با دام در تماس‌اند.
- باد نیز می‌تواند ویروس را در مسافت‌هایی منتقل کند.
علائم تب برفکی در دام‌ها
- تب شدید اولیه
- ایجاد تاول (برفک) در:
- دهان (لب‌ها، زبان، لثه)
- پاها (بین سم‌ها)
- ریزش بزاق زیاد (“دهان کف کرده”)
- لنگش و اجتناب از راه رفتن
- کاهش شدید شیر و وزن
در حیوانات جوان، ممکن است مرگ ناگهانی به دلیل التهاب قلبی رخ دهد.
راه‌های درمان و کنترل تب برفکی
تب برفکی درمان قطعی ندارد، اما با اجرای روش‌های مدیریتی می‌توان از شدت علائم و گسترش بیماری جلوگیری کرد. مهم‌ترین راهکارها عبارت‌اند از:
- درمان حمایتی: استفاده از داروهای ضدالتهاب و مسکن برای کاهش درد و تب، تغذیه مناسب و محیط آرام برای دام بیمار
- واکسیناسیون دوره‌ای دام‌ها: مؤثرترین اقدام پیشگیرانه در مناطق درگیر یا پرخطر، با توجه به تفاوت سویه‌های ویروس تب برفکی
- قرنطینه دام‌های آلوده: جداسازی دام‌های بیمار از گله، برای قطع زنجیره‌ی انتقال ویروس
- ضدعفونی محیط و تجهیزات دامداری: پاک‌سازی وسایل، خودروهای حمل دام و لباس کارگران برای جلوگیری از انتقال آلودگی
- محدودیت جابه‌جایی دام‌ها: توقف خرید و فروش و حمل دام در زمان شیوع بیماری برای پیشگیری از انتشار به مناطق جدید
آیا تب برفکی از دام به انسان منتقل می‌شود؟
تب برفکی گاو یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار واگیردار در میان دام‌های زوج‌سم است که همواره نگرانی‌هایی درباره احتمال انتقال آن به انسان مطرح می‌شود. پرسش رایج در میان دامداران و مصرف‌کنندگان این است که آیا ویروس تب برفکی می‌تواند برای انسان خطرناک باشد؟
پاسخ علمی به این پرسش آن است که برخی بیماری‌ها میان انسان و دام مشترک (زئونوز) هستند و امکان انتقال آنها از حیوان به انسان وجود دارد؛ اما در مقابل، گروهی از بیماری‌ها تنها مختص دام یا فقط مختص انسان‌اند. تب برفکی از نوع بیماری‌های اختصاصی دام محسوب می‌شود و ویروس آن حتی اگر وارد بدن انسان شود، قادر به ایجاد بیماری جدی نیست.
عامل بروز تب برفکی در انسان
تب برفکی به‌طور کلی یک بیماری ویروسی عفونی است که عامل آن از گروه انتروویروس‌ها (Enterovirus) محسوب می‌شود. در نوع انسانی، ویروس‌های خانواده کوکساکی (Coxsackie virus) نقشی اصلی دارند و موجب شکل‌گیری تاول و زخم‌های دردناک در دهان و اطراف آن می‌شوند.
علائم بیماری تب برفکی در انسان
تب برفکی ممکن است با مجموعه‌ای از علائم ظاهری و عمومی همراه باشد که شدت آنها بسته به شرایط فرد و وضعیت سیستم ایمنی متفاوت است. نشانه‌های رایج این بیماری عبارت‌اند از:
- سوزش یا درد گلو در روزهای آغازین بیماری
- احساس خستگی، بی‌حالی و ناخشنودی عمومی
- ایجاد تاول‌های کوچک و دردناک در دهان، زبان، لثه یا داخل گونه
- قرمزی و التهاب مخاط دهان
- حساسیت‌های پوستی قرمزرنگ که بدون خارش ظاهر می‌شوند و گاهی با جوش‌های ریز روی کف دست، کناره‌های دست یا نواحی باسن همراهند.
- در نوزادان و کودکان ممکن است نشانه‌هایی مانند کلافگی، بی‌قراری و کاهش اشتها مشاهده شود.
دوره بیماری معمولاً بین ۳ تا ۶ روز است و در بیشتر موارد، فرد با سوزش گلو و کاهش اشتها شروع بیماری را احساس می‌کند. رعایت بهداشت فردی، تغذیه مناسب و استراحت کافی می‌تواند به کاهش دوره و شدت علائم کمک کند.
راه‌های انتقال ویروس تب برفکی در انسان
ویروس تب برفکی از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با ترشحات و مواد آلوده به‌راحتی منتقل می‌شود. اصلی‌ترین مسیرهای سرایت عبارت‌اند از:
- ترشحات بینی و گلو فرد آلوده
- بزاق و باقی‌مانده مایعات دهانی که حاوی ویروس فعال هستند
- مایع درون تاول‌ها و جوش‌های پوستی، به‌خصوص در مرحله‌ی ترکیدن آنها
- مدفوع آلوده که می‌تواند ویروس را به محیط و دیگر افراد منتقل کند.
- قطرات تنفسی منتشرشده هنگام سرفه یا عطسه؛ این قطرات قبل یا بعد از عمل بازدم می‌توانند ویروس را در فضای اطراف پخش کنند.
درمان تب برفکی در انسان
در حال حاضر درمان اختصاصی یا داروی مستقیم برای بیماری تب برفکی انسانی وجود ندارد، زیرا این بیماری معمولاً به‌صورت خودمحدودشونده است و علائم آن طی ۷ تا ۱۰ روز به‌طور طبیعی برطرف می‌شود.
در طول دوره بیماری، هدف اصلی درمان‌ها کاهش درد و تسکین علائم است. برای کنترل ناراحتی می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- بی‌حسی‌های موضعی دهان به‌منظور کاهش درد ناشی از زخم‌ها و تاول‌های دهانی.
- استفاده از داروهای ضد درد بدون نسخه
- نوشیدن مایعات سرد، تغذیه نرم و اجتناب از خوراکی‌های تند و اسیدی برای جلوگیری از تحریک بیشتر زخم‌های دهان.
- حفظ استراحت کافی و رعایت بهداشت دهان و دست‌ها برای سرعت بخشیدن به روند بهبود