به گزارش ایرنا، با وجود تلاش‌ها و اقدامات قابل توجهی که طی سال‌های اخیر در حوزه کتاب و کتابخوانی در سطح کشور از جمله چهارمحال و بختیاری انجام شده است اما آمارها گویای آن است که همچنان سرانه مطالعه در کشور در وضعیت مطلوبی قرار ندارد که می‌طلبد در این خصوص با آسیب‌شناسی کارشناسانه راهکارهای موثری برای بهبود این شاخص به کار گرفت.
بیشتر بخوانید:
مدیرعامل خانه کتاب : سرانه مطالعه کشور ۱۲ تا ۳۰ دقیقه است
حوزه کتاب و کتابخوانی در چهارمحال و بختیاری نیز با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و فرهنگی مواجه است. این استان با پراکندگی جمعیت، وجود ده‌ها شهر و روستای فاقد کتابخانه و جمعیت بالای عشایری، شرایط خاصی برای دسترسی عمومی به منابع فرهنگی دارد.
مدیران کتابخانه‌ها بر ضرورت توسعه زیرساخت‌ها، افزایش سرانه فیزیکی کتابخانه‌ها و تامین بودجه مستقل تاکید می‌کنند، چرا که نبود کتابخانه‌های کافی باعث محدود شدن خدمات فرهنگی در مناطق شهری و روستایی شده است اما از سوی دیگر کارشناسان حوزه آموزش و فرهنگ، از جمله استادان دانشگاه و فعالان حوزه کتابخوانی بر اهمیت ایجاد انگیزه و فرهنگ مطالعه در خانواده‌ها، دانش‌آموزان و اقشار مختلف جامعه تاکید دارند.
به باور این افراد، حتی با وجود کتابخانه‌های مجهز، تا زمانی که علاقه و نیاز به مطالعه در جامعه شکل نگیرد، سرمایه‌گذاری فیزیکی و بودجه‌ای به تنهایی نمی‌تواند سرانه مطالعه را افزایش دهد.
این ۲ نگاه یعنی ضرورت ایجاد زیرساخت و تجهیز کتابخانه‌ها و همزمان پرورش انگیزه فرهنگی و کتابخوانی مکمل یکدیگرند. بررسی تجارب کتابخانه‌های فعال، نقش کتابداران به عنوان مشاوران فرهنگی و اقدامات مقطعی مانند کتابخانه‌های سیار نشان می‌دهد که بدون پیوند همزمان توسعه فیزیکی و انگیزه‌دهی فرهنگی، عدالت و دسترسی فرهنگی در استان تحقق نمی‌یابد.
در همین راستا میزگردی با حضور متولیان حوزه کتاب و کتابخوانی، استادان دانشگاه و فعالان این عرصه در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز شهرکرد برگزار شده است تا به بررسی این موضوعات و ارائه راهکارهای عملیاتی برای رفع این چالش پرداخته شود که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
آخرین وضعیت زیرساخت‌های حوزه کتاب و کتابخوانی در چهارمحال و بختیاری
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری با اشاره به وضعیت سرانه فضای فیزیکی کتابخانه‌ها در استان گفت: در حال حاضر این سرانه حدود ۲.۶۲ مترمربع به ازای هر نفر است، در حالی که میانگین کشوری هشت مترمربع برآورد می‌شود و این اختلاف قابل توجه، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و حمایت ویژه از زیرساخت‌های فرهنگی را آشکار می‌کند.
پروانه ارزانش افزود: نهاد کتابخانه‌های عمومی استان دارای ۶۸ باب کتابخانه است که از این تعداد ۶۲ باب نهادی و ۶ باب مشارکتی است و با این وجود، هنوز ۱۰ شهر استان بدون کتابخانه است و در ۱۸ روستا با جمعیت بالای ۲ هزار و ۵۰۰ نفر نیز هیچ کتابخانه‌ای وجود ندارد.
وی با تاکید بر لزوم نگاه ملی به توسعه فرهنگی تصریح کرد: برای جبران این کمبودها نیاز به تصمیمات کلان و حمایت نهادهای بالادستی داریم، چرا که زیرساخت فرهنگی بدون پشتیبانی ملی شکل نمی‌گیرد.
نبود بودجه مستقل؛ مهمترین مانع توسعه کتابخانه‌ها
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری نبود بودجه مستقل را یکی از مشکلات اساسی نهاد کتابخانه‌ها عنوان کرد و گفت: نهاد کتابخانه‌ها از دولت یا سازمان برنامه و بودجه ردیف اعتباری جداگانه‌ای ندارد و همین موضوع، مانع اجرای بسیاری از طرح‌های عمرانی و تجهیزاتی شده است.
ارزانش ادامه داد: بخش قابل توجهی از هزینه‌های جاری از طریق نیم‌درصد درآمد شهرداری‌ها تامین می‌شود که آن هم در بسیاری موارد به‌صورت نامنظم و با تاخیر پرداخت می‌شود.
به گفته وی، مدیران شهرستان‌ها ناچار هستند برای دریافت همین مبالغ اندک بارها به شهرداری‌ها مراجعه کنند، در حالی که نیاز کتابخانه‌ها بسیار فراتر از این منابع محدود است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: با چنین اعتباری نمی‌توان انتظار توسعه خدمات فرهنگی داشت و اگر ردیف بودجه مشخصی برای نهاد کتابخانه‌ها تعریف نشود، بسیاری از برنامه‌ها در حد طرح باقی می‌ماند.
ارزانش در ادامه به وضعیت برخی کتابخانه‌های مرکز استان اشاره کرد و گفت: کتابخانه «مولوی» شهرکرد به علت محدودیت اعتبارات و نیاز به تعمیرات اساسی در وضعیت نیمه‌تعطیل قرار گرفته است و تنها یک فاز از طرح تعمیر این کتابخانه با کمک محدود شرکت نفت اجرا شده است ، اما ۲ فاز دیگر به دلیل کمبود اعتبار متوقف مانده است در حالی که پیش از تعطیلی، این کتابخانه از فعال‌ترین مراکز استان بود، اما اکنون میزان امانت و مراجعه به‌شدت کاهش یافته و سالن مطالعه آن تعطیل است.
وی افزود: کتابخانه «رودکی» ویژه نابینایان نیز هم‌اکنون تعطیل شده و خدمات آن متوقف است و این مرکز در حال نوسازی است و همچنین کتابخانه «امیرکبیر» در جنوب شهر به دلیل فرسودگی و نبود استحکام بنا باید تخریب و بازسازی شود.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری یادآور شد: این تعطیلی‌ها موجب محروم شدن بخش‌هایی از جامعه به‌ویژه دانش‌آموزان از فضاهای امن و آموزشی مناسب شده است.
نبود خیرین کتابخانه‌ساز و ضعف حمایت اجتماعی
ارزانش با بیان اینکه یکی از کمبودهای جدی نهاد کتابخانه‌ها در استان، نبود انجمن خیرین کتابخانه‌ساز است اظهار داشت: در حالی که نهادهای مختلفی از جمله آموزش‌وپرورش از ظرفیت خیرین برخوردار هستند اما کتابخانه‌ها از وجود چنین شبکه حمایتی بی‌بهره هستند هر چند برخی خیرین به‌صورت موردی کمک‌هایی داشته‌اند، اما این همکاری‌ها پایدار و سازمان‌یافته نیست.
وی در ادامه با اشاره به پراکندگی جمعیت در استان تصریح کرد: در استان ما ضرورت راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار به‌ویژه برای مناطق عشایری و روستاهای دورافتاده مانند لردگان و اردل بسیار جدی است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری افزود: نهاد کتابخانه‌ها آمادگی دارد نیمی از هزینه تجهیز یک خودروی کتابخانه سیار را تقبل کند، مشروط بر آن‌که استان یا خیرین نیمی دیگر را تامین کنند.
به گفته ارزانش، هدف استفاده از خودروهای ساده اما مجهز به قفسه و امکانات کتابخانه‌ای است تا بتوان در مناطق محروم عدالت فرهنگی را گسترش داد.
وی یادآور شد: در بسیاری از استان‌ها، کتابخانه‌های سیار فعال هستند و با حمایت استانی خودروهای مناسب تهیه شده است، اما این طرح در استان ما هنوز محقق نشده است.
از کوله‌پشتی دانایی تا طرح‌های مقطعی
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری با اشاره به تجربه‌های گذشته در ترویج کتابخوانی گفت: پیش‌تر طرح‌هایی مانند کوله‌پشتی دانایی اجرا می‌شد که طی آن ۲۰۰ تا ۳۰۰ جلد کتاب در یک کوله‌پشتی به مناطق عشایری ارسال می‌شد و همراه با جشن‌های نمادین، کودکان به مطالعه تشویق می‌شدند که اگر چه این طرح‌ها اثرگذار بودند اما به‌صورت مقطعی و غیرپیوسته اجرا شدند و استمرار لازم را نداشتند.
به گفته وی، اجرای طرح‌های پیوسته و با پشتوانه مالی می‌تواند تاثیر ماندگار و فرهنگی‌تری داشته باشد.
ارزانش در بخش دیگری از سخنان خود به تاثیر کتاب در مسائل فرهنگی و تربیتی اشاره کرد و گفت: هیچ شکاف اجتماعی بدون زمینه فرهنگی ایجاد نمی‌شود و امروز میان نسل‌ها فاصله‌ای جدی وجود دارد و یکی از دلایل آن این است که رشد علمی نسل‌های گذشته به‌درستی به نسل جدید منتقل نشده است.
وی با اشاره به گسترش فضای دیجیتال افزود: فرزندان امروز در دنیای دیجیتال رشد می‌کنند و اگر برنامه‌ریزی فرهنگی منسجمی نداشته باشیم، اولویت‌های خود را از همان فضا می‌گیرند.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری تصربح کرد: کتاب و کتابخانه نخستین نقطه تماس کودک با تفکر عقلانی است از همین رو باید گفت عادت به کتابخوانی لازم است از کودکی نهادینه شود تا به بخشی از سبک زندگی تبدیل شود در غیر این صورت، فضای مجازی جایگزین تربیت فرهنگی ما خواهد شد.
ارزانش با بیان اینکه کتابخانه‌ها بستر عدالت فرهنگی و عقلانیت اجتماعی هستند، گفت: برای اصلاح شکاف‌های نسلی و ارتقای فرهنگ مطالعه باید از همین نهادها آغاز کرد و در واقع تقویت کتابخانه‌ها سرمایه‌گذاری بر عقلانیت نسل آینده به شمار می‌رود.
ایجاد انگیزه مطالعه ؛مقدم بر زیرساخت‌های سخت‌افزاری
عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد از کارشناسان حاضر در این میزگرد تاکید خود بر حوزه کتاب و کتابخوانی را به جای مسائل زیرساختی بر امور نرم‌افزاری و فرهنگی معطوف کرد.
اصغر طهماسبی بلداجی افزود : بهترین کتابخانه‌ها و تجهیز کامل منابع، بدون ایجاد احساس نیاز و علاقه در خانواده‌ها، دانش‌آموزان و دانشگاهیان، سرانه مطالعه را افزایش نخواهد داد.
به گفته وی، خانواده‌ها و نهادهای آموزشی باید ابتدا با آموزش و ایجاد انگیزه، زمینه مراجعه به کتابخانه و مطالعه را در نسل جدید فراهم کنند.
این عضو هیات علمی گروه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد، ریشه اصلی ضعف کتابخوانی در ایران و این استان را نبود انگیزه و نیاز درونی به مطالعه در جامعه و نه کمبود کتاب یا فضاهای فیزیکی عنوان کرد.
طهماسبی با بیان اینکه اگر مراجعه‌کننده‌ای به کتابخانه‌ها نباشد، حتی مجهزترین کتابخانه‌ها هم بی‌فایده خواهند بود اظهار داشت: نهادهای فرهنگی و کتابخانه‌ها نخستین ماموریت‌شان باید ایجاد انگیزه مطالعه باشد چراکه اگر مردم و خانواده‌ها احساس نیاز نکنند، سرانه مطالعه رشد نخواهد کرد حتی اگر کتابخانه‌ها تمام بودجه خود را جذب کنند.
وی تصریح کرد: کتابخانه‌ها و نهادهای فرهنگی بدون ایجاد انگیزه در ذهن مردم، هیچ‌گاه موفق به جذب مخاطب واقعی نمی‌شوند و این انگیزه مطالعه باید از خانواده، مدارس و دانشگاه‌ها شکل گیرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد ادامه داد: در قرآن کریم، تزکیه مقدم بر تعلیم کتاب است از همین رو ابتدا باید انگیزه و آمادگی ذهنی شکل گیرد، سپس آموزش و مطالعه معنا پیدا می‌کند و همین اصل در جامعه ما نیز صادق است؛ تا انگیزه درونی ایجاد نشود، حتی بهترین کتاب‌ها و کتابخانه‌ها کارایی نخواهند داشت.
آموزش خانواده ؛ رکن اساسی تحول فرهنگی
طهماسبی با تاکید بر نقش بنیادین خانواده‌ها تصریح کرد: در سال‌های اخیر، دغدغه‌های اقتصادی خانواده‌ها باعث شده که تربیت فرهنگی و اخلاقی فرزندان به حاشیه برود و والدین گمان می‌کنند با تامین امکانات مادی، وظیفه خود را انجام داده‌اند در حالی که تربیت فرزند و ایجاد فرهنگ مطالعه اولویت واقعی است.
وی تصریح کرد: بسیاری از خانواده‌ها از آموزش صحیح و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی مدارس غافل هستند و نتیجه آن، نسلی است که از نظر تربیتی و فرهنگی آسیب‌پذیر است؛ نسلی احساساتی و بدون رویکرد عقلانی در تربیت نمونه آن است.
این استادیار دانشگاه با ذکر نمونه‌های عملی سخنان خود را ادامه داد و گفت: در برخی کتابخانه‌های عمومی و مدارس، برنامه‌هایی برای آموزش خانواده و دانش‌آموزان برگزار شده که بسیار موثر بوده است به طور مثال جلسات شعرخوانی، معرفی شاعران ملی و آموزش فن بیان که باعث ایجاد شور و انگیزه در کودکان و خانواده‌ها شده است و این برنامه‌ها نشان می‌دهد که حتی فعالیت‌های فرهنگی کوچک و هدفمند می‌تواند علاقه به مطالعه و حس اهمیت آن را در ذهن فرزندان و والدین تقویت کند.
راهکارهای تحول فرهنگی در حوزه مطالعه
طهماسبی به سه گام اساسی برای تحول فرهنگی در حوزه مطالعه اشاره کرد و گفت: «آسیب‌شناسی اجتماعی و فرهنگی در خانواده، مدارس و دانشگاه‌ها»، «تولید و ارائه محتوای کتاب و منابع متناسب با نیاز واقعی جامعه» و «ارائه هدفمند محتوا و ایجاد چالش ذهنی در مخاطب برای ایجاد انگیزه مطالعه» از جمله این راهکارها است.
وی افزود: تا زمانی که این سه گام اجرا نشود، تجهیز کتابخانه‌ها و تامین بودجه به تنهایی به رشد فیزیکی و مقطعی کتابخوانی منجر نخواهد شد و ارتقای واقعی سرانه مطالعه را به دنبال نخواهد داشت.
این استاد دانشگاه به اهمیت نقش خانواده‌ها در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی اشاره کرد و گفت: اگر پدر و مادر احساس کنند در تربیت فرزندشان اشتباه می‌کنند و مطالعه می‌تواند آن را اصلاح کند، خود به سمت کتابخانه و کتاب می‌روند.
طهماسبی ادامه داد: کتاب‌هایی که انگیزه و نیاز را در مخاطب ایجاد کرده‌اند، حتی اگر رایگان هم نباشند، ارزشمند خواهند بود اما ارائه کتاب بدون ایجاد انگیزه، اثری نخواهد داشت.
وی به سرمایه‌گذاری کشورهای غربی در حوزه تهاجم فرهنگی اشاره کرد و گفت: بیش از ۳۷۰ شبکه ماهواره‌ای به‌صورت ۲۴ ساعته در حوزه فرهنگ کشورهای اسلامی فعالیت می‌کنند، این رسانه‌ها برای تغییر سبک زندگی مردم جامعه ما سرمایه‌گذاری می‌کنند پس ما نیز باید به همان اندازه برای تقویت فرهنگ و کتابخوانی سرمایه‌گذاری کنیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد با تاکید دوباره بر اینکه تحول فرهنگی و ارتقای سرانه مطالعه باید از خانواده‌ها و آموزش درست آنها آغاز شود، تصریح کرد: پس از ایجاد انگیزه در والدین و دانش‌آموزان، تجهیز کتابخانه‌ها و تامین منابع، رشد واقعی و پایدار در فرهنگ مطالعه حاصل خواهد شد.
طهماسبی افزود: برنامه‌های کوتاه‌مدت یا مقطعی نمی‌تواند جایگزین تربیت فرهنگی مستمر و ایجاد شوق مطالعه در خانه و مدرسه شود و اقدامات هدفمند و پیوسته می‌تواند این خلا را جبران کند.
لازمه به‌روزرسانی حوزه نشر و تالیف کتالب
یکی از فعالان حوزه کتاب و فرهنگ نیز در این میزگرد با اشاره به جایگاه هویت فرهنگی در میان نسل جوان، گفت: کتاب یکی از ابزارهای مهم رسانه‌ای برای رشد و شکوفایی مردم هر جامعه است، در واقع کتاب آینه تمام‌نمای فرهنگ یک ملت است؛ فرهنگی که اگر بالندگی یابد، می‌تواند در برابر دیگر ملت‌ها حرفی برای گفتن داشته باشد.
همایون علیدوستی با یادآوری پیشینه درخشان فرهنگی ایران افزود: ما در گذشته شخصیت‌های بزرگی مانند ابوعلی‌سینا را داشته‌ایم که کتاب قانون او قرن‌ها مرجع علمی جهان بوده است یا مثنوی مولانا که هنوز در بسیاری از نقاط دنیا به‌عنوان نسخه‌ای شفابخش برای روح و اندیشه انسان شناخته می‌شود پس با این همه پیشینه، جای پرسش است که چرا امروز با ورود رسانه‌های نوین، کتاب در جامعه ما دچار مهجوریت و غربت شده است و مردم از کتاب و کتابخانه فاصله گرفته‌اند؟
وی با ابراز نگرانی از تاثیر ساختار آموزشی بر کم‌رنگ شدن مطالعه گفت: یکی از عواملی که باعث شده مردم به‌ویژه جوانان از کتاب فاصله بگیرند، گسترش فضای کنکورمحوری در نظام آموزشی است، امروز دانش‌آموزان از دوران دبستان تا پایان تحصیل، به کتاب‌های درسی صرف می‌پردازند و کمتر به سراغ کتاب‌های غیردرسی و ادبی می‌روند و اگر از آنها بخواهیم مفاخر ادبی یا اندیشمندان بزرگ را معرفی کنند، اغلب شناخت چندانی ندارند و این روند موجب شده روح جست‌وجوگر و پرسشگر آنان به‌تدریج کم‌رنگ شود.
این فعال حوزه کتاب و کتابخوانی با اشاره به نقش محتوای کتاب در جذب مخاطب تاکید کرد: برای علاقه‌مند کردن جوانان به مطالعه، باید کتاب‌ها از نظر محتوا طبقه‌بندی شوند و هدایت فکری مشخصی داشته باشند، گاهی کتاب‌هایی منتشر می‌شوند که نه تنها سودمند نیستند، بلکه باعث انحراف ذهنی خواننده می‌شوند. به همین دلیل، لازم است همانند سایر بخش‌ها، حوزه نشر و تالیف نیز به‌روزرسانی شود تا کتاب‌ها بتوانند پاسخگوی نیازهای فکری نسل جدید باشند.
علیدوستی یکی از نیازهای مهم فرهنگی کشور را احیای نهضت ترجمه دانست و گفت: در گذشته، نهضت ترجمه نقش بزرگی در شکوفایی فکری جامعه داشت؛ اما امروز این روند تا حدی مغفول مانده است، ما باید هم آثار ارزشمند خود را به دیگر زبان‌ها ترجمه کنیم و هم کتاب‌های شاخص نویسندگان ملت‌های دیگر را به فارسی برگردانیم و این کار نیازمند حضور مترجمانی آگاه به فرهنگ، هویت و نیاز فکری ملت ایران است.
وی با اشاره به ضرورت ایجاد انگیزه و تشنگی مطالعه در نسل جوان تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی فاصله گرفتن نوجوانان از کتاب این است که احساس نیاز و عطش دانستن در آنان ایجاد نشده است، به یاد دارم در دوران نوجوانی، هفته‌ها منتظر می‌ماندیم تا نوبت امانت گرفتن یک کتاب از کتابخانه برسد اما امروز این شوق از بین رفته و باید برای احیای آن اندیشه و برنامه‌ریزی جدی صورت گیرد.
علیدوستی یادآور شد: تا زمانی که تشنگی مطالعه در جامعه ایجاد نشود، نمی‌توان انتظار داشت جوانان به‌صورت خودجوش به کتاب و کتابخانه روی بیاورند از همین رو مهمترین راهکار برای ترویج کتاب و کتابخوانی اولویت‌بخشی به ابزارهای نرم‌افزاری است.
چهارمحال و بختیاری بدون کتابخانه مرکزی
معاون مدیرکل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری نیز در میزگرد بررسی چالش‌های حوزه کتاب و کتابخوانی استان به یکی از مهمترین خلاهای زیرساختی فرهنگی استان اشاره کرد و گفت: چهارمحال و بختیاری از معدود استان‌هایی است که کتابخانه مرکزی ندارد؛ این در حالی است که زمین احداث آن سال‌ها پیش تعیین و واگذار شده است.
جواد بهمینه با یادآوری مصوبه ساخت کتابخانه مرکزی در دولت نهم اظهار داشت: در همان سال‌ها مصوب شد که کتابخانه مرکزی استان احداث شود، اما به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای و توقف اجرای طرح‌های عمرانی جدید، این طرح عملیاتی نشد و در سال‌های اخیر نیز با وجود پیگیری‌های مکرر وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی و همراهی استانداران و نمایندگان مردم استان، هنوز این طرح به مرحله کلنگ‌زنی نرسیده است.
وی با تاکید بر اهمیت وجود کتابخانه‌های مرکزی در افزایش سرانه مطالعه تصریح کرد: کتابخانه‌های مرکزی حدود ۶۰ نوع خدمت فرهنگی و آموزشی ارائه می‌دهند و مرکز ثقل خدمات نهاد کتابخانه‌های عمومی در هر استان محسوب می‌شوند، بر این اساس نبود چنین فضایی در چهارمحال و بختیاری باعث شده است برخی خدمات فرهنگی و مطالعاتی به شکل محدود و پراکنده ارائه شود.
بهمینه ادامه داد: همان‌طور که در استان‌های دیگر دغدغه مردم و مسوولان منجر به آغاز ساخت کتابخانه مرکزی شد، این ضرورت باید در چهارمحال و بختیاری نیز به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.
وی یادآور شد: با احداث کتابخانه مرکزی، بسیاری از نیازهای خدماتی و پژوهشی استان در یک مکان متمرکز می‌شود و بر اساس قانون، نسخه‌ای از تمامی آثار تالیفی باید در کتابخانه‌های مرکزی نگهداری شود که در همین راستا با احداث این کتابخانه، دسترسی پژوهشگران، نویسندگان و دانشجویان به منابع علمی و فرهنگی افزایش چشمگیری خواهد داشت.
معاون مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان اظهار امیدواری کرد: با توجه به ظرفیت‌های موجود در استان می‌توان امیدوار بود که با همگرایی استانی و ملی پروژه کتابخانه مرکزی شهرکرد از مرحله انتظار عبور کند و به مطالبه‌ای اجرایی تبدیل شود.
نقش کتابداران در ترویج کتاب و کتابخوانی کتابداران
رییس امور کتابخانه‌های چهارمحال و بختیاری نیز در میزگرد نقش کتابداران در ترویج فرهنگ مطالعه را فراتر از امانت‌دهی کتاب توصیف کرد و آنها را به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی «مشاوران امین» دانست.
محسن دادایی با تاکید بر اینکه کتابخانه‌ای بدون کتابدار قابل تصور نیست اظهار داشت: کتابداران علاوه‌بر ثبت و امانت کتاب، خدمات فرهنگی و مشاوره ارائه داده و کتاب‌هایی مناسب با نیاز مخاطب به آنها معرفی می‌کنند و از این طریق در ترویج فرهنگ مطالعه نقش مهمی برعهده دارند.
وی تصریح کرد: با توجه به رویکرد جدید نهاد کتابخانه‌ها، کتابخانه‌ها باید به عنوان یک پایگاه اجتماعی عمل کنند نه اینکه مکانی صرف برای امانت کتاب باشند.
رییس امور کتابخانه‌های چهارمحال و بختیاری با اشاره به کمبود نیروی انسانی در این حوزه گفت: در برخی کتابخانه‌ها تنها یک یا ۲ کتابدار فعالیت می‌کنند، اما آنها موظف هستند علاوه‌بر امانت‌دهی و ثبت کتاب، برنامه‌های فرهنگی، خدمات مشاوره‌ای و حتی نقش حراست را هم انجام دهند.
دادایی به مشکلات حقوق، مزایا و استخدام کتابداران نیز اشاره کرد و گفت: در استان ما حدود ۱۵۵ کتابدار فعالیت دارند اما با کمبود نیرو مواجه هستیم و نهاد کتابخانه‌ها به دلیل محدودیت‌های استخدامی و ردیف بودجه مستقل، توان جذب کافی را ندارد.
وی به محدودیت‌های بودجه‌ای کتابخانه‌ها نیز پرداخت و گفت: بودجه نهاد بیشتر از طریق نیم درصد درآمد شهرداری‌ها تامین می‌شود که برای تامین رفاهیات و حقوق کتابداران کافی نیست هرچند این مشکل تنها مختص استان ما نیست و در کل کشور وجود دارد و ردیف مستقل بودجه برای حقوق و مزایای کتابداران تعریف نشده و استان‌ها دسترسی مستقیمی به منابع ندارند.
رییس امور کتابخانه‌های چهارمحال و بختیاری تاکید کرد: از آنجاکه کتابداران ستون فقرات کتابخانه‌ها هستند و نقش آنها فراتر از خدمات امانت کتاب است از همین رو برای موفقیت در ترویج کتاب و کتابخوانی می‌طلبد انگیزه و مطالبات این قشر پیگیری و چالش‌های مالی و استخدامی آنها حل شود.
چالش نیم درصد شهرداری‌ها
مسوول بودجه و منابع درآمدی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد به تشریح وضعیت جذب نیم درصد شهرداری‌ها پرداخت و گفت: بر اساس ماده ۶ قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور، شهرداری‌ها موظفند حداقل نیم درصد از درآمد خود را به حمایت از کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند.
مهدی رضاپوریان افزود: نحوه محاسبه این نیم درصد بر اساس بودجه مصوب شهرداری‌ها است و این بودجه به طور معمول در مهرماه سال بعد مشخص می‌شود.
وی تصریح کرد: تا زمان مشخص شدن بودجه نهایی و تفریغ حساب‌ها، امکان تعیین دقیق میزان بودجه قابل پرداخت وجود ندارد، زیرا بودجه فعلی شهرداری‌ها بر اساس پیش‌بینی است از این رو پرداخت‌ها به صورت مرحله‌ای و با پیگیری نهاد کتابخانه‌های کشور انجام می‌شود.
مسوول بودجه و منابع درآمدی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی چهارمحال و بختیاری درباره میزان تحقق نیم درصد شهرداری‌ها گفت: در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از مطالبات پرداخت شده است، اما روند پرداخت کامل هنوز با مشکل مواجه است و اصلاح این فرآیند نیازمند تصمیم‌گیری و اقدام از سطح ملی است.
رضاپوریان در خصوص مسوولیت‌های اجتماعی نفت به حوزه کتابخوانی نیز گفت: اعتبارات مصوب جهت تعمیر و تجهیز کتابخانه‌ها در جریان سفر رییس‌جمهور شهید در نظر گرفته شد اما این اعتبارات هنوز در حساب استان موجود نیست و کتابخانه‌ها باید ابتدا کارهای تعمیراتی یا تجهیزاتی را انجام دهند، سپس اسناد هزینه را به وزارت نفت ارسال کنند تا بررسی و پرداخت شود.
وی افزود: این فرآیند طولانی و مرحله‌ای، همراه با تورم و افزایش هزینه‌ها، باعث کاهش ارزش بودجه برای اجرای برنامه‌های فرهنگی می‌شود و ضرورت دارد سازوکارها اصلاح شوند تا بودجه به موقع و به شکل موثر در اختیار کتابخانه‌ها قرار گیرد.
کتاب باید دوباره به متن زندگی بازگردد
یک نویسنده و فعال فرهنگی نیز در این میزگرد گفت: کتاب هنوز می‌تواند مامن اندیشه، زیبایی و هویت باشد و وجود آن در خانواده‌ها و فضای امروز جامعه به شدت احساس می‌شود.
نیره حیدری چالشتری با نگاهی تلفیقی از سنت و نوآوری، از وضعیت کتابخوانی، نقش فضای مجازی و راه‌های ترویج مطالعه سخن گفت و افزود: وضعیت کتابخوانی در جامعه ما همانند آتشی است که زیر خاکستر مانده؛ هنوز گرما دارد، اما نیازمند دمیدن است.
وی با تاکید بر اینکه مردم ما اهل اندیشه هستند اما گاهی فرصت و آرامش برای خواندن ندارند، تصریح کرد: کتاب در بسیاری از خانه‌ها هست، اما در جریان زندگی روزمره کم‌رنگ شده است و آنچه ما امروز در حوزه کتاب و کتابخوانی به آن نیاز داریم، نه فقط تبلیغ کتاب بلکه بازگرداندن آن به متن زندگی است.
این نویسنده چهارمحال و بختیاری به تاثیر فضای مجازی بر فرهنگ مطالعه اشاره کرد و گفت: فضای مجازی هم فرصت است و هم چالش؛ از یک سو مطالعه را سطحی‌تر کرده است اما از سوی دیگر دسترسی به منابع را آسان‌تر کرده و شکل‌های تازه‌ای از خواندن را به وجود آورده است.
حیدری تصریح کرد: بر این عقیده‌ام که کتاب الکترونیک و صوتی تهدید نیست بلکه می‌تواند پلی برای بازگشت به مطالعه به‌ویژه برای نسل‌هایی که با تصویر و صدا انس بیشتری دارند، باشد.
وی با تاکید بر اینکه کتاب چاپی همچنان اصالت و حس لمس را حفظ کرده است، یادآور شد: این در حالیست که هم‌زیستی این سه شکل مطالعه می‌تواند فرهنگ کتابخوانی را از انحصار خارج کرده و آن را به تجربه‌ای فراگیر تبدیل کند.
این فعال عرصه کتاب به راهکارهای ترویج فرهنگ مطالعه نیز اشاره کرد و گفت: ترویج مطالعه باید با زیبایی، معنا و مشارکت اجتماعی همراه باشد بر همین اساس برگزاری آیین‌های فرهنگی با محوریت کتاب، که کتاب را نه فقط به عنوان محتوا، بلکه به عنوان نماد هویت معرفی کند در این میان می‌تواند به نحو قابل توجهی موثر واقع شود.
حیدری تاکید کرد: تولید محتوای خلاقانه برای معرفی کتاب‌ها، با ترکیب شعر، تصویر، صوت و روایت، قراردادن مطالعه در متن زندگی روزمره با طراحی فضاهای عمومی برای خواندن یا هدیه دادن کتاب در مناسبت‌ها، حمایت حقوقی و مالی از نویسندگان و ناشران مستقل با قراردادهای منصفانه و تضمین حقوق معنوی و آموزش حقوق فرهنگی در مدارس و دانشگاه‌ها تا نسل آینده بداند که کتاب نه فقط منبع دانش، بلکه سند هویت و حق فرهنگی است از دیگر راهکارهای ترویج فرهنگ مطالعه به شمار می‌رود.
سخن آخر؛
برآیند این میزگرد نشان می‌دهد که چالش کتاب و کتابخوانی در چهارمحال و بختیاری، تنها در کمبود منابع و زیرساخت‌ها نیست بلکه در غفلت از انگیزه‌سازی فرهنگی و مشارکت اجتماعی نیز نهفته است. کارشناسان معتقدند راه برون‌رفت از این وضعیت، پیوند میان سیاست‌گذاری ملی، حمایت بودجه‌ای استانی و آموزش فرهنگی خانواده‌ها است؛ چرا که کتابخانه‌ها اگرچه قلب تپنده فرهنگ به شمار می‌روند اما بدون حضور و باور مردم به مطالعه به فضایی خاموش تبدیل می‌شوند.
چهارمحال و بختیاری با ۱۲ شهرستان بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد.