به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، در دهه‌های اخیر، شتاب پرهیاهوی فناوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی، جهان اندیشه و ارتباطات انسانی را به مرزهای تازه‌ای رسانده است. امروز مفاهیمی چون یادگیری ماشینی، تحلیل داده‌های عظیم و گفت‌وگو با سامانه‌های هوشمند دیگر صرفاً موضوعات فنی یا علمی نیستند؛ بلکه مستقیماً با حیات فکری، فرهنگی و حتی دینی جوامع پیوند خورده‌اند. همان‌گونه که صنعت چاپ در قرون گذشته انقلابی در انتقال دانش و پیام دینی پدید آورد، هوش مصنوعی نیز در عصر حاضر می‌تواند بستری تازه برای تعمیق فهم، تسهیل پژوهش، و رساندن پیام الهی به دل‌های انسان‌ها در هر نقطه از عالم باشد.

در عرصه تبلیغ دین، این فناوری امکاناتی بی‌سابقه فراهم کرده است؛ از ترجمه هم‌زمان و ارتباط میان‌فرهنگی تا تحلیل دقیق مخاطبان و تولید محتوای متناسب با نیازهای روز. اگر از این ظرفیت‌ها به‌درستی استفاده شود، مبلغان می‌توانند با زبانی جهانی و منطقی علمی، پیام وحی را با شفافیت بیشتر و جذابیتی افزون‌تر منتقل کنند. همان‌طور که تبلیغ در گذشته با ابزار منبر، قلم و رسانه‌های سنتی رشد یافت، امروز ابزار «هوش مصنوعی» می‌تواند فصل تازه‌ای از تبلیغ نوین و بین‌المللی اسلام را رقم زند.

اما تحقق این هدف بزرگ نیازمند آمادگی فکری و فرهنگی حوزه‌های علمیه است. حوزه باید از مصرف‌کننده منفعل فناوری به هدایت‌گر آن تبدیل شود؛ یعنی ضمن شناخت دقیق فرصت‌ها و آسیب‌ها، برای بهره‌گیری حکیمانه از این ابزار در خدمت دین و انسانیت آماده گردد. ورود فعالانه حوزویان به گفت‌وگوهای علمی، طراحی سامانه‌های بومی، و آموزش سواد رسانه‌ای طلاب از ملزومات این مسیر است.

در همین زمینه، در مصاحبه‌ای تفصیلی با حجت‌الاسلام‌والمسلمین حمید ملکی، قائم‌مقام مدیر حوزه علمیه قم، به بررسی دیدگاه‌های وی درباره نسبت هوش مصنوعی با پژوهش‌های حوزوی، تحول در تبلیغ دینی و الزامات فرهنگی استفاده از این فناوری در حوزه پرداختیم.

تسنیم: با توجه به ماهیت دو لبه پیشرفت‌های بشری (جنبه اثباتی و جنبه نفی)، تأثیر فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی بر مقوله پژوهش چه خواهد بود؟ و چه آسیب‌هایی ممکن است متوجه پژوهشگران شود؟

تمام کشفیات بشر بر اساس علوم و تجربیات پیشین شکل گرفته و همواره دارای دو جنبه اثباتی و نفی است؛ مانند چاقو که هم برای کارهای روزمره مفید است و هم می‌تواند آسیب‌رسان باشد. مسئله فناوری‌ها نیز همین‌گونه است. هوش مصنوعی در خدمت بشر است و سرعت دستیابی به اطلاعات را در کمترین زمان ممکن می‌سازد تا بشر بر اساس آن بتواند گام‌های بعدی را سریع‌تر بردارد. این تحول شگفت‌آوری در علوم بشری است که تفاوت آینده با گذشته را فراتر از پیشرفت‌های طبیعی خواهد کرد. لذا بشر باید این فناوری را بپذیرد و از جنبه‌های اثباتی آن استفاده کند و عقب نماند؛ همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، باید بر این فناوری‌ها مسلط شد.

یکی از آسیب‌های این حوزه این است که ممکن است پژوهشگر را تنبل بار بیاورد. در گذشته، یک پژوهشگر ممکن بود دو تا پنج ماه برای بررسی منابع، تحقیق و تفکر وقت صرف کند، اما اکنون با دادن مسئله به هوش مصنوعی، فرسنگ‌ها جلو می‌رود و نیاز به صرف وقت برای جستجو و تحقیق کم می‌شود. این می‌تواند پژوهشگری که اهل تلاش و تفکر شبانه‌روزی بوده را تنبل کند.

تسنیم: پس چگونه می‌توان از آسیب تنبلی پژوهشگران جلوگیری کرد و با این فناوری همراه شد تا به جای آسیب، فرصت ایجاد کند؟

پژوهشگر ما باید سوار بر این تکنولوژی هوش مصنوعی باشد. یعنی باید داشته‌های آن را به دست آورد و کار جدید و تولید خاصی را تحویل جامعه دهد. اگر منفعلانه در مقابل هوش مصنوعی باشیم، ذهن و جوانان و پژوهشگران ما را تنبل می‌کند. اما اگر قرار بر این باشد که از داشته‌های آن استفاده کنیم تا گام‌های بلندتر و خودرونده‌تری برداریم، این یک فرصت طلایی است.

نقش مبلّغ تأثیرگذار و ارتباط با مخاطب

تسنیم: در حوزه تبلیغ، مبلّغ تأثیرگذار کسی است که سوار بر اطلاعات روز باشد. این تسلط چگونه به شکل‌گیری عرضه و تقاضا در جامعه کمک می‌کند؟

مبلّغ تأثیرگذار و به‌روز کسی است که سوار بر اطلاعات روز باشد و حرف نو و مناسب با نیاز بشر را بیان کند. اگر این اتفاق بیفتد، بحث عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد؛ یعنی متقاضیان، از حرف نو مبلغی که نگرش جدیدی دارد استفاده می‌کنند، و عرضه نیز وجود دارد و این ارتباط شکل می‌گیرد. این نیاز هم در فضای مجازی و هم فضای فیزیکی برقرار است.

تسنیم: با وجود پیشرفت ابزارهای دیجیتال، آیا نیاز بشر به ارتباط چهره به چهره با مربیان و منبر (ارتباط فیزیکی) از بین خواهد رفت؟

هیچ‌گاه نیاز بشر به ارتباط فیزیکی با معلم و مربی توسط چیز دیگری پوشش داده نخواهد شد. بشر در ارتباط چهره به چهره نیازهایی را برآورده می‌کند که در فضای مجازی قطعاً به دست نمی‌آورد. اطلاعات را می‌توان از طریق فضای مجازی گرفت، اما ارتباط یک امر طبیعی و فطری است، مانند نیاز فرزند به مادر یا پدر. این نیاز تا زمانی که بشر هست، مانند نیاز به آب و غذا، وجود خواهد داشت. بنابراین، بحث منبر همچنان جایگاه خود را حفظ خواهد کرد، به شرطی که ناظر بر نیازها و مخاطبین باشد؛ اگر مخاطبین اطلاعات وسیعی دارند، منبر باید نکات جدیدی برای آن‌ها بیان کند.

کاری که پیامبر عظیم‌الشأن ما انجام دادند، همان «طبیب دوّار بطبّه» بودن بود؛ یعنی با افراد گفت‌وگو می‌کردند و پاسخ‌هایشان را به نحو احسن می‌دادند. مردم به تبسم، مهربانی و دوست داشته شدن نیاز دارند و این ساحت هیچ‌گاه کمرنگ نخواهد شد، هرچند کار را بر مبلغان سخت‌تر می‌کند.

تسنیم: هوش مصنوعی چه کمکی به تبلیغ بین‌الملل کرده است و مبلغان چگونه می‌توانند با استفاده از آن، پیام دین را به زبان‌های مختلف منتقل کنند؟

یکی از مشکلات تبلیغ بین‌الملل این بود که مبلغان ما به همه زبان‌ها مسلط نبودند؛ مثلاً یک مبلغ فارسی بلد بود و به عربی نمی‌توانست پیام دین را منتقل کند، یا انگلیسی و زبان‌های دیگر. اما اکنون با آمدن هوش مصنوعی، می‌توان مطالب خود را به زبان‌های مختلف منتقل کرد. نکته مهم این است که مخاطب‌شناسی قوی باشد؛ اگر برای فرانسوی‌زبان‌ها صحبت می‌کنید، باید حس کنید مخاطب در چه فضایی است تا بتوانید متناسب با نیاز او، پیامی را که هوش مصنوعی ترجمه کرده، برسانید. بنابراین، هوش مصنوعی به ما توسعه وجودی داده و وسعت داده است که می‌توانیم حقایق دین را به زبان‌های مختلف منتقل کنیم.

تحول در فقه معاصر و نقش حوزه

تسنیم: در رابطه با مسائل مستحدثه و فقه معاصر، حوزه علمیه چه رویکردی در مواجهه با این چالش‌های ناشی از رشد فناوری‌های نوین داشته است؟

حوزه علمیه از حدود ده تا پانزده سال قبل به فکر مسئله هوش مصنوعی بوده است (اشاره به تلاش‌های آیت‌الله عرافی). حوزه در تولید نرم‌افزارهای علوم انسانی و اسلامی که توسط مرکز نور انجام شد، موفقیت خوبی داشته است و داده‌هایی را در اختیار هوش مصنوعی قرار می‌دهد که قطعاً اتفاقی مبارک است.

اقدام جدی که پس از توجه به هوش مصنوعی در مدیریت حوزه‌های علمیه صورت گرفت، تشکیل کرسی‌های پرداختن به مسائل مستحدثه و فقه معاصر بود. در سال‌های اخیر، بیش از بیست و پنج شخصیت علمی در موضوعات جدید روز مانند متاورس، رمزارزها (ارز دیجیتال) و … درس خارج ارائه داده‌اند و کتاب‌های زیادی در این زمینه تدوین شده است. این شروعی است که از حدود 7 تا  10 سال قبل آغاز شده و به تولید محتوای فقهی در موضوعات روز منجر شده، در حالی که قبلاً عمدتاً روی فقه سنتی کار می‌شد.

لزوم به‌روزرسانی و سواد رسانه‌ای

تسنیم: حوزه علمیه برای بهره‌مندی حداکثری از این فناوری‌ها و جلوگیری از عقب‌ماندگی، چه اقداماتی را باید در اولویت قرار دهد؟

2 نکته اساسی وجود دارد: 1. فرهنگ‌سازی و به‌روزرسانی: باید این فناوری‌ها به گونه‌ای خوب معرفی شوند که موجب عقب‌ماندگی نشوند. اگر در غرب ده سال قبل این فناوری شکل گرفته، نباید در ایران به تازگی مطرح شود. باید یک به‌روزرسانی اتفاق بیفتد و این فناوری‌ها و کارهای پژوهشی که روی آن‌ها صورت گرفته، به اطلاع حوزویان عزیز برسد. جوانان امروز ما در حوزه مسلط به این مباحث هستند؛ اگر ذهنشان زودتر درگیر شود، خود را آماده می‌کنند و به موقع از این فناوری‌ها استفاده خواهند کرد.

2. مدیریت استفاده و سواد رسانه‌ای: باید آموزش‌هایی در خصوص مدیریت استفاده از این فناوری‌ها و آسیب‌های آن ارائه شود. این در اصل نوعی آموزش فضای مجازی یا نهضت سواد رسانه‌ای است. همانطور که قبل از انقلاب نهضت سوادآموزی برای بی‌سوادی عمومی شکل گرفت، امروز باید نهضت سواد رسانه‌ای اتفاق بیفتد. مراکز رسانه‌ای می‌توانند این آموزش‌ها را زودتر در اختیار جوانان قرار دهند تا ثبات و درک لازم را به موقع داشته باشند و از این علم عقب نمانند.

انتهای پیام/