به گزارش گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، شهرک سرب و روی زنجان، صنعتی که سال‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولیدی استان شناخته می‌شد، اکنون به یکی از مسائل اصلی زیست‌محیطی استان تبدیل شده است. فعالیت‌های طولانی مدت این شهرک در زمینه تولید فلزات سرب و روی، باعث شده است تا خاک اطراف آن تحت تأثیر فلزات سنگین قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی پهنه‌های خاک اطراف شهرک از نظر غلظت فلزات، بالاتر از حد مجاز قرار دارند و این وضعیت می‌تواند به صورت بالقوه بر کشاورزی، دامداری و سلامت مردم اثرگذار باشد. مصاحبه با علیرضا حیدری، رئیس اداره مدیریت زیست محیطی آب و خاک و پسماند زنجان، تصویر جامعی از وضعیت فعلی، اقدامات انجام شده و برنامه‌های آینده ارائه می‌دهد.
آلودگی خاک؛ لکه‌ای، اما قابل توجه
حیدری در پاسخ به پرسش درباره تأثیر شهرک روی بر خاک مناطق اطراف توضیح داد که آلودگی در سطح خاک به صورت نقطه‌ای و مشخص مشاهده شده است. وی گفت که کیفیت خاک در دو مقطع زمانی، یکی ده سال گذشته و دیگری اواخر سال ۱۴۰۲، مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. بر اساس نتایج این پایش‌ها، مناطقی از خاک در پهنه‌های مختلف دارای غلظت فلزات سنگین بالاتر از استاندارد‌های تعیین شده هستند، در حالی که بخش‌هایی دیگر از خاک در محدوده مجاز قرار دارند. حیدری تأکید کرد که این وضعیت نشان می‌دهد آلودگی خاک عمومیت ندارد و تنها در نقاط مشخصی از اطراف شهرک قابل مشاهده است.
وی همچنین اشاره کرد که رفع این آلودگی نیازمند همکاری هماهنگ میان دستگاه‌های مسئول است و هر یک از دستگاه‌ها وظایف قانونی خود را باید به طور دقیق انجام دهند. جهاد کشاورزی به عنوان متولی زراعت و مدیریت زمین‌های کشاورزی، علوم پزشکی در زمینه سلامت عمومی، شهرک‌های صنعتی، سازمان صنعت و معدن و محیط زیست هر کدام مسئولیت‌هایی دارند که باید در فرآیند کاهش آلودگی انجام شود. حیدری تأکید کرد که بدون هماهنگی و اجرای دقیق این وظایف، تلاش‌ها برای کاهش اثرات آلاینده‌ها ناکافی خواهد بود و روند کنترل آلودگی با مشکل مواجه می‌شود.
مسیر ورود آلاینده‌ها به زنجیره غذایی
یکی از دغدغه‌های مهم در رابطه با خاک آلوده، احتمال ورود فلزات سنگین به زنجیره غذایی انسان است. حیدری در این زمینه توضیح داد که برای رسیدن آلاینده‌ها به بدن انسان، ابتدا باید این فلزات از خاک وارد بافت گیاهان یا محصولات کشاورزی شوند و سپس این محصولات توسط دام مصرف شوند. در نهایت، مصرف انسان از طریق محصولات گیاهی یا دام آلوده رخ خواهد داد. وی افزود که سازوکار دقیق و پیش‌بینی‌شده‌ای برای این انتقال وجود ندارد و تعیین میزان اثرات آن بر بدن انسان نیازمند مطالعات جامع، دقیق و زمان‌بر است.
وی تصریح کرد که تمرکز بر مرحله خاک، اقدامی پیشگیرانه و ضروری است تا از گسترش آلاینده‌ها به مرحله بعدی جلوگیری شود. کنترل این مرحله به معنای کاهش اثرات بالقوه زیست‌محیطی و بهداشتی است و اهمیت آن در جلوگیری از ورود فلزات به زنجیره غذایی غیرقابل انکار است.
توقف دپو و کاهش منشأ انتشار
یکی از اقدامات مهم و مؤثر محیط زیست استان زنجان، توقف فعالیت دپوی پسماند شهرک روی از سال ۱۳۹۹ بوده است. حیدری توضیح داد که فعالیت دپو به دستور دادستان وقت متوقف شد، محل آن دیوارکشی، پوشش‌گذاری و تثبیت شد تا از انتشار آلاینده‌ها جلوگیری شود. او گفت که این اقدام باعث شد بیش از ۹۰ درصد منشأ انتشار آلاینده‌ها کاهش یابد و تأثیر قابل توجهی بر وضعیت محیط زیست اطراف شهرک داشته باشد.
با وجود کاهش شدید انتشار آلاینده‌ها از دپو، وی تأکید کرد که فعالیت‌های روزمره واحد‌های تولیدی داخل شهرک همچنان می‌تواند اثرگذار باشد و بنابراین پایش و کنترل مستمر الزامی است. اقدامات کنترلی در این زمینه شامل بررسی نحوه تولید، مدیریت پسماند، کنترل فیلتر‌ها و تجهیزات کارخانه‌ها است و هرگونه کوتاهی یا تخلف با استفاده از اختیارات قانونی رسیدگی خواهد شد.
واکنش به ویدیو‌های منتشر شده
اخیراً فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که منشا آلودگی را شهرک روی نشان می‌دهند. حیدری در این باره توضیح داد که روز‌هایی که این فیلم‌ها ضبط شده‌اند، کل مناطق زنجان و آذربایجان تحت تأثیر پدیده گرد و غبار طبیعی قرار داشته‌اند و شاخص‌های آلاینده در آن روز‌ها بالا بوده است؛ بنابراین نمی‌توان نتیجه گرفت که منشأ آلودگی شهرک روی بوده است و این فیلم‌ها قابل استناد علمی و قانونی نیستند.
پسماند ۹ میلیونی و اهمیت مدیریت آن
حجم پسماند تولیدی شهرک روی به ۹ میلیون تن می‌رسد و مدیریت آن یکی از اولویت‌های مهم محیط زیست استان است. حیدری درباره خطرات آن گفت که پسماند تهدید بالقوه محسوب می‌شود، اما تا زمانی که اقدامات کنترلی و نظارت مستمر انجام شود، این تهدید به مرحله بالفعل تبدیل نمی‌شود.
وی توضیح داد که اقدامات کنترلی شامل پایش، کنترل و مدیریت دائمی پسماند‌ها است تا از نشت فلزات و اثرات زیست‌محیطی جلوگیری شود. به گفته او، هرگونه کوتاهی در این زمینه می‌تواند خطر بالقوه را به یک بحران واقعی تبدیل کند و سلامت مردم و محیط زیست را تهدید نماید.
با این حال کارشناسان دانشگاهی هشدار می‌دهند که ماندگاری طولانی‌مدت این پسماند‌ها در خاک، حتی در صورت کنترل، می‌تواند باعث نشت تدریجی فلزات سنگین به آب‌های زیرزمینی شود؛ پدیده‌ای که در سایر مناطق صنعتی کشور نیز سابقه داشته است.
جابه‌جایی شهرک؛ برنامه بلندمدت و چالش‌ها
یکی از موضوعات مهم و مورد بحث در مصاحبه، برنامه جابه‌جایی شهرک روی زنجان بود. حیدری توضیح داد که این موضوع در شورای برنامه‌ریزی استان تصویب شده است و به تدریج با رعایت محدودیت‌ها و زیرساخت‌های لازم انجام می‌شود.
وی افزود که مزیت این جابه‌جایی کاهش شدت و روند آلودگی است، زیرا شهرک جدید در موقعیت مناسب‌تری احداث خواهد شد و توسعه واحد‌های جدید در محل فعلی متوقف شده است. با این حال، وی تصریح کرد که اجرای این برنامه نیازمند هماهنگی کامل دستگاه‌ها و تأمین زیرساخت‌های اولیه است و چالش‌های مالی و اجرایی نیز به همراه دارد.
حیدری همچنین تأکید کرد، در حال حاضر توسعه شهرک فعلی متوقف شده و هیچ مجوز جدیدی برای ایجاد یا گسترش واحد‌ها صادر نمی‌شود. این تصمیم می‌تواند نخستین گام در مدیریت پایدار صنعت روی زنجان باشد؛ هرچند جابه‌جایی کامل آن، نیازمند عزم ملی و تأمین اعتبار است.
وضعیت غلظت فلزات در خاک
حیدری در پاسخ به پرسش درباره غلظت فلز روی در خاک اطراف شهرک گفت که این آلودگی کلی نیست و تنها در نقاط مشخصی مشاهده می‌شود. برخی پهنه‌ها زیر حد استاندارد و برخی پهنه‌ها بالای حد مجاز قرار دارند. وی تأکید کرد که مدیریت این نقاط آلوده ضروری است تا از ورود فلزات سنگین به گیاهان، دام و در نهایت انسان جلوگیری شود.
اثرات آلاینده‌ها بر مناطق اطراف
حیدری درباره احتمال رسیدن آلاینده‌ها به مناطقی مثل دیزج‌آباد، سایان و بناب و حتی خود شهر زنجان توضیح داد که فعالیت دپو منبع اصلی انتشار آلاینده‌ها بوده و اکنون تثبیت شده است. فعالیت کارخانه‌ها نیز تحت کنترل است و پایش مداوم انجام می‌شود. او افزود که هرگونه کوتاهی یا تخلف در اجرای اقدامات کنترلی، با استفاده از اختیارات قانونی رسیدگی خواهد شد.
ضرورت اقدامات کنترلی مستمر
حیدری بار دیگر تأکید کرد که برای جلوگیری از گسترش آلودگی، کنترل و پایش مداوم تمامی مراحل از تولید تا مدیریت پسماند و خاک ضروری است. وی یادآور شد که کوتاهی در این زمینه می‌تواند تهدید بالقوه پسماند و آلودگی خاک را به یک بحران بالفعل تبدیل کند و سلامت مردم و محیط زیست را به خطر بیندازد.
شهرک روی زنجان با سابقه طولانی تولید فلزات سرب و روی، خاک اطراف خود را تحت تأثیر قرار داده است. غلظت فلزات سنگین در برخی پهنه‌ها بالای حد مجاز است و پسماند انباشت‌شده به ۹ میلیون تن می‌رسد.
توقف دپو و پوشش‌گذاری آن باعث کاهش بیش از ۹۰ درصد منشأ انتشار آلاینده‌ها شده است. با وجود این، فعالیت کارخانه‌ها همچنان نیازمند کنترل مستمر است و برنامه جابه‌جایی شهرک در محل جدید برای کاهش اثرات زیست‌محیطی در حال اجرا است.
آلودگی خاک لکه‌ای است و مدیریت این نقاط آلوده، پیشگیری از ورود فلزات سنگین به زنجیره غذایی انسان و کنترل پسماند، اولویت‌های اصلی اقدامات محیط زیست استان محسوب می‌شوند. تمامی اقدامات انجام شده برای کنترل آلودگی، محدودسازی توسعه واحد‌های تولیدی و پایش مستمر، با هدف حفاظت از سلامت مردم و محیط زیست صورت گرفته است.
زنجان اکنون در مرحله‌ای قرار دارد که توسعه صنعتی و حفاظت از محیط زیست باید هم‌زمان مدیریت شوند و اجرای دقیق برنامه‌ها و پایش‌های مستمر، تضمین‌کننده آینده‌ای ایمن برای مردم و خاک این استان خواهد بود.