به گزارش پایگاه خبری 598 به نقل از خبرگزاری حوزه، دسترسی عامه‌ی مردم در سال‌های اخیر به شبکه‌های اجتماعی و سکوهای متنوع و متکثر فضای مجازی، آن چنان بوده که فراتر از مقوله‌ی سرگرمی و یا اطلاع رسانی، سبک زندگی بسیاری از مردم و از جمله نسل جوان این روزها متأثر از همین فضاست، به خصوص ناظر به شبکه‌های اجتماعی که حقیقتاً به یکی از مهم‌ترین بسترهای تعامل اجتماعی، ابراز هویت و بازنمایی سبک زندگی تبدیل شده‌اند.

می شود گفت از اواخر دهه هشتاد شمسی بود که به تدریج با توسعه و تنوع بخشی به این شبکه‌ها و کارویژه‌های آن، گرایش کاربران داخلی نیز روند تصاعدی به خود گرفت و به ویژه به جهت اقتضائات و امکاناتی که داشت، این اینستاگرام بود که به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین پلتفرم‌های تصویری، نفوذ جدی در بین ایرانی‌ها پیدا کرد

تأثیرگذاری اینستاگرام بر سبک زندگی ایرانیان

حجت الاسلام حبیب بابایی پژوهشگر فضای مجازی و فعال رسانه‌ای در همین زمینه معتقد است: در بین شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، اینستاگرام به شکل محسوس و یا غیرمحسوس تاثیر قابل توجهی بر سبک زندگی بخش مهمی از جمعیت هموطنان ما داشته که البته این نسبت در رابطه با نسل جدید و همچنین زنان و دختران بیشتر هم بوده است.

وی همچنین افزود: چندی پیش نتایج "پیمایش ملی فرهنگ رسانه‌های اجتماعی" منتشر شد که در آن اشاره شده بود اینستاگرام برای ۷۲ درصد از ایرانی‌ها همچنان محبوب‌ترین رسانه اجتماعی است و حتی در مقولات مربوط به اقتصاد نیز بیش از ۳ میلیون و هفتصدهزار کسب‌وکار در داخل کشور علیرغم فیلترینگ، همچنان در این بستر فعال هستند. حتی برخی پژوهشگران معتقدند که ایران با حدود ۴۴ میلیون کاربر، هشتمین کشور دنیا از حیث میزان استفاده از اینستاگرام به شمار می‌رود.

نشانه‌های بارز زیست نوین در فضای مجازی

وی خاطرنشان کرد: این آمار و ارقام خود گواه آن است که فراتر از مباحث مرسوم در حوزه‌ی اقتصاد دیجیتال و گسترش رسانه‌های عصر مدرن، عملاً شاهد ترویج نوعی زیست مجازی در بین مردم ایران و خصوصاً نسل جدید هستیم که خود این مقوله واجد شاخصه‌ها و مؤلفه های فرهنگی، اجتماعی، تربیتی و حتی سیاسی و اقتصادی است.

پژوهشگر فضای مجازی همچنین گفت: در فضای امروز اینستاگرام بازنمایی زندگی روزمره کاربران بسیار مشاهده می شود کما این که الگوبرداری از سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها به یک رویه جدی و انکارناپذیر تبدیل شده است، ضمن آن که تغییر در اولویت‌های فرهنگی و مصرف‌گرایی از جمله ثمرات این تغییر و تحول محسوب می‌شود.

وی بیان داشت: از سوی دیگر باید توجه داشت اینستاگرام شرایطی مهیا کرده تا کاربران هویت شخصی، حرفه‌ای یا هنری خود را به نمایش بگذارند و از آن سو، مورد تایید یا نقد دیگران قرار بگیرند که خروجی این فرآیند، تقویت فردگرایی بوده به نحوی که همین مساله بر روی روابط خانوادگی و دوستانه نیز اثرگذار بوده است.

بازیگران قدرتمند در شکل‌دهی به رفتارهای اجتماعی

حجت‌الاسلام بابایی همچنین با اشاره به این که در دنیای کنونی، رسانه‌های اجتماعی به بازیگران قدرتمند در عرصه شکل‌دهی به افکار عمومی، هنجارها و رفتارهای اجتماعی تبدیل شده‌اند، گفت: در این میان به نظر می رسد که اینستاگرام به‌عنوان پرمخاطب‌ترین شبکه اجتماعی تصویری در کشورمان، نقشی فراتر از یک ابزار سرگرمی یافته و چه بخواهیم و چه نخواهیم می تواند حتی آینده جامعه ایرانی را از جهات مختلف تحت تاثیر خویش قرار دهد که از آن جمله تحول در هویت و سبک زندگی نسل‌های آینده است.

وی اضافه کرد: حضور بیش از حد کاربران در بستر اینستاگرام همچنین موجب شده تا ارزش‌های ظاهری و تصویری اهمیت مضاعفی در دنیای امروز پیدا کنند و به همین خاطر است که می‌بینیم مردم و جوانان بیش از گذشته برای زیبایی ظاهری، لباس، تناسب اندام و نمایش لحظات لوکس زندگی خود تلاش می‌کنند هر چند که بسیاری از این علاقه مندی ها بیشتر ناظر به نمایش موفقیت است تا تجربه واقعی آن.

تغییر در جهان ذهنی در عصر محبوبیت اینستاگرام

مصطفی منفرد نویسنده و روزنامه نگار با طرح این پرسش کلیدی که اساساً شبکه های اجتماعی چگونه ذهن و واقعیت ما را بازسازی می‌کنند، ابراز داشت: در دنیایی که زندگی روزمره با شبکه‌های اجتماعی به شکل عجیبی گره خورده، انسان مدرن بیش از هر زمان دیگری در معرض بازتعریف مداوم مقوله واقعیت قرار دارد. امروز، بسیاری از ما جهان را از پشت فیلترهای دیجیتال می نگریم و به قضاوت آن می پردازیم؛ فیلترهایی که تنها نور و رنگ عکس‌ها را تنظیم نمی‌کنند، بلکه معنا، احساس و قضاوت‌های ما را نیز شکل می‌دهند.

وی افزود: بر این اساس معتقدم که اینستاگرام، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین پلتفرم‌های بصری عصر ما، نقشی محوری در این فرآیند دارد به این معنا که در بازسازی آنچه می‌بینیم، آنچه باور می‌کنیم و حتی آنچه واقعی می‌پنداریم، نقش مهمی ایفا می‌کند.

قدرت تصویر و جهت‌دهی به علائق مخاطب

این پژوهشگر رسانه و فضای مجازی همچنین تأکید کرد: آنچه در اینستاگرام برجسته‌تر است، قدرت تصویر است به این معنا و مفهوم که در این فضا، دیدن بر دانستن تقدم دارد. پژوهش‌های متعددی در حوزه "فرهنگ بصری" ثابت کرده که کاربران اینستاگرام به‌تدریج به واسطه تماشای مدام تصاویر و فیلترها یاد می‌گیرند چه چیزی زیبا، جذاب و حتی اخلاقی تلقی می‌شود. به این ترتیب، معیارهای زیبایی، موفقیت و خوشبختی نه از دل تجربه‌های واقعی، بلکه از دل یک فرهنگ بصری تکرارشونده برمی‌خیزند.

وی افزود: علاوه بر این باید توجه داشت که ساز و کار بازخورد اجتماعی اینستاگرام مبتنی بر لایک، کامنت، ویو و فالو، خودش به یکی از ابزارهای قدرتمند شکل‌دهی به خودآگاهی افراد تبدیل شده است. در این فضا، "ارزش" با تعداد لایک سنجیده می‌شود و احساس رضایت یا ناکامی مخاطب نیز مستقیماً با بازخورد دیگران مرتبط است. به عبارت دیگر در چنین فضایی، کاربر اینستاگرام به مرور می‌آموزد چه محتوایی بیشتر دیده می‌شود، چه سبکی تحسین برمی‌انگیزد و چه تصویری از خود بیشترین تایید را می‌گیرد. این بازخوردهای ظاهراً ساده، معیاری نامرئی برای ارزش اجتماعی می‌سازند و در نهایت بر تصویر ذهنی فرد تأثیر می‌گذارند.

لزوم تنظیم درست مصرف رسانه‌ای

منفرد در خاتمه اظهار داشت: با این حال به هیچ وجه نباید نقش فرد را در این زمینه نادیده گرفت، چرا که هر کاربر، بسته به سطح سواد رسانه‌ای، سن، پیش‌زمینه فرهنگی و انگیزه‌های شخصی، به شکلی متفاوت با این شبکه اجتماعی تعامل می‌کند. کسی که می‌داند الگوریتم چگونه کار می‌کند، می‌تواند فعالانه‌تر مصرف رسانه‌ای خود را تنظیم کند و از تکرار محتواهای مشابه بپرهیزد. در مقابل، کاربری که نسبت به این سازوکارها ناآگاه است، بیش از دیگران در معرض تاثیرات ناخودآگاه اینستاگرام قرار می‌گیرد.

گزارش: سیدمحمدمهدی موسوی