به گزارش خبرگزاری حوزه، مجموعه مباحث مهدویت با عنوان «به سوی جامعه آرمانی»، با هدف نشر آموزه‌ها و معارف مرتبط با امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، تقدیم شما فرهیختگان گرامی می‌شود.
اشتراکات اهل سنّت و شیعه در بحث مهدویّت
اهل سنّت در روایات فراوانی به حقیقت «اندیشه مهدویّت» اشاره کرده‌اند. اگرچه در پاره‌ای موارد تفاوت‌هایی با اعتقاد شیعه به چشم می‌خورد، اما موارد مشترک فراوانی نیز وجود دارد.
حتمی‌بودن ظهور و قیام حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
اولین مسأله‌ای که بین شیعه و اهل سنّت مورد اتفاق است، حتمی‌بودن ظهور و قیام حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است. این موضوع یکی از مسلمات اعتقادی این دو گروه است؛ به گونه‌ای که ده‌ها و بلکه صدها روایت در این زمینه، در منابع روایی آنها وجود دارد.
نسب حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
یکی از مواردی که بین شیعه و سنّی تا حدودی اتفاق نظر وجود دارد، تبار حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است. شیعه این نسب را تا پدر بزرگوار حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به روشنیِ تمام، مشخص و معرفی کرده است، امّا اهل سنّت در موارد معیّنی، بدان اشاره کرده که از این قرار است:
حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف از اهل بیت و فرزندان رسول خدا
ابن‌ماجه در سنن خود نقل کرده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«الْمَهْدِی مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ یصْلِحُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی لَیلَةٍ.»؛ (ابن‌ماجه، سنن، ج۲، ح۴۰۸۵؛ کشف الغمة، ج۲، ص۴۷۷؛ دلائل الامامة، ص۲۴۷)
مهدی از ما اهل بیت است و خداوند یک شبه امر او را به سامان می‌آورد.
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«یخرج رجل من أهل بیتی عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنَ الزَّمَانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَن یکُونُ عَطَاؤُهُ حثیاً.»؛ (ابن ابی شیبه، الکتاب المصنف، ح ۳۷۶۳۹؛ کشف الغمة، ج۲، ص۴۸۳)
هنگام پایان زمان و آشکارشدن فتنه‌ها، مردی از اهل بیت من خروج خواهد کرد که بخشش او بسیار است.
صنعانی در المصنف از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آورده است:
«...فَیبْعَثُ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ عِتْرَتِی من أَهْلِ بَیتِی...»؛ (صنعانی، المصنف، ج۱۱، ح۲۰۷۷۰؛ طبرانی، معجم الکبیر، ج۱۰، ح۱۰۲۱۳)
پس خداوند، مردی از عترت و اهل بیت مرا بر انگیزد.
حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف از نسل حضرت علی علیه‌السلام
از دیگر موارد اتفاق روایات بین شیعه و سنّی، این است که آن حضرت از نسل امام علی علیه‌السلام است. سیوطی در عَرف الوردی نقل کرده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، دست علی علیه‌السلام را گرفت و فرمود:
«سیخرج من صلب هذا فتی یمْلأ الأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً.»؛ (جلال‌الدین سیوطی، الحاوی للفتاوی، کتاب: العَرف الوردی، ص ۷۴ و ص۸۸)
از نسل این شخص، به زودی جوانی خروج خواهد کرد که زمین را پر از عدل و داد می‌کند.
جوینی شافعی در فرائد السمطین از ابن عباس نقل کرده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«إِنَّ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه‌السلام إِمَامُ أُمَّتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیهَا بَعْدِی وَ مِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِی یملا الله به الارض عدلا و قسطا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً...»؛ (جوینی شافعی، فرائد السمطین، ج ۲، ۳۲۷، ح ۵۸۹؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۷، باب ۲۵، ح۷)
همانا علی بن ابی طالب امام امت من و جانشین من بر آنان بعد از من است. از فرزندان او، قائمِ منتظر است که خداوند به وسیله او زمین را پر از عدل و داد می‌کند؛ آن‌گونه که پر از ستم و بیداد شده باشد.
حضرت مهدی از نسل فاطمه علیهاالسلام
در روایات فراوانی از اهل سنّت، به این مطلب تصریح شده که حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف از فرزندان فاطمه علیهاالسلام است: ابن‌ماجه از امّ‌سلمه نقل کرده که وی از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم چنین شنید:
«الْمَهْدِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ.»؛ (سنن ابن ماجه، ح ۴۰۸۶؛ ابی داود، سنن ابی داود، ج۴، ح۴۲۸۴؛ نعیم بن حماد، الفتن، ص۳۷۵؛ حاکم، المستدرک، ج۴، ص۵۵۷)
مهدی از فرزندان فاطمه است.
هم‌نام‌بودن حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم
اهل سنّت و شیعه اتفاق نظر دارند که حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هم‌نام رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است. (مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص۴۵، ص۵۵)
زمینه‌های ظهور
بعضی از تحولات اجتماعی پیش از ظهور، هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنّت مورد اشاره قرار گرفته است:
ناامیدی کامل مردم
داود ابن‌کثیر الرقی می‌گوید: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم: این موضوع (ظهور) برای ما طولانی شد تا بدان‌جا که سینه‌های ما تنگ شده است... حضرت علیه‌السلام فرمود:
«هنگامی که ناامیدی از فرج ما بیش از همه چیز شد ... منادی از آسمان به اسم قائم ندا خواهد داد. (نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۶، ح ۲۹)
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به حضرت علی علیه‌السلام فرمود:
«ای علی! ظهور مهدی هنگامی خواهد بود که شهرها دگرگون شده، بندگان خدا ضعیف و از فرج و ظهور مهدی مأیوس گردند؛ در این هنگام، مهدیِ قائم از فرزندان من ظاهر گردد». (قندوزی، ینابیع المودة، ص ۵۲۸؛ و نیز ر. ک: البیان فی اخبار صاحب الزمان، ص۴۲، ح۲۱؛ الحاوی للفتاوی، ص۹۲)
فراگیرشدن ستم
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در این‌باره فرموده است:
«لَوْ لَمْ یبْقَ مِنَ الدُّنْیا إِلَّا یوْمٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیوْمَ حَتَّی یبْعَثَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیتِی یمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً...»؛ (ابی داود، سنن ابی داود، ح ۴۲۸۲)
اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند، خداوند آن روز را چنان طولانی خواهد کرد تا اینکه مردی از اهل‌بیتم برانگیخته شود و زمین را آکنده از عدل و قسط کند؛ آن‌گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.
نشانه‌های ظهور
در منابع روایی شیعه از پاره‌ای از حوادث آینده با عنوان نشانه‌های ظهور یاد شده است. این نشانه‌ها به دو دسته حتمی و غیرحتمی تقسیم شده و بعضی از آنها در منابع اهل سنّت مورد اشاره قرار گرفته‌اند:
ندای آسمانی
رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«در ماه محرم، بانگی از آسمان برآید، بدین مضمون که: برگزیده خداوند فلان (مهدی) است؛ پس سخنش را بشنوید و از او پیروی کنید. (نعیم بن حماد، الفتن، ص ۹۳؛ مقدسی شافعی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر، ص۷۹، ص۸۳، ص۹۹؛ ر. ک: فرائد السمطین، ج۲، ص۳۱۶؛ الحاوی للفتاوی، ص۷۳)
امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام نیز فرمود:
«هنگامی که بانگ برآورنده از آسمان بانگی برآورد که حق در آل‌محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است. در این هنگام، مهدی ظهور خواهد کرد. (جعفربن محمد ابن المنادی، الملاحم، ص ۱۹۶، ح ۱۴۳)
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُوم...»؛ (نعمانی، الغیبة، ح ۱۱)
«ندا [ی آسمانی] از نشانه‌های حتمی است.
سفیانی
یکی دیگر از نشانه‌های ظهور مهدی موعود، قیام شخصی با عنوان سفیانی است. در احادیث شیعه در روایات فراوانی بر حتمی‌بودن آن تأکید شده است. (ر. ک: نعمانی، الغیبة، ص ۲۵۷، ح ۱۵ و ص ۲۶۴، ح ۲۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۶۵۰، ح ۵؛ محمد بن حسن طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۵)
در برخی از احادیث اهل سنّت نیز با صراحت از آن به عنوان یکی از نشانه‌های خروج مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف یاد شده است. (الحاوی للفتاوی، ص۸۰؛ عقد الدرر، ص۷۶؛ و نیز ر. ک: متقی هندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۲۷۳)
خسف در بَیداء
واژه «خَسف»، به معنای فرورفتن و پنهان‌شدن است و «بَیداء» نام سرزمینی بین مکه و مدینه است.
منظور از این نشانه این است که سفیانی با لشکری عظیم، به قصد جنگ با حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف عازم مکه می‌شود. آنان در بین مکه و مدینه و در محلی معروف به «بَیداء»، به‌گونه‌ای معجزه‌آسا در زمین فرو می‌روند.
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در این‌باره فرمود:
«...فَیبْعَثُ إِلَیهِ جَیشٌ من الشام حَتَّی إِذَا کَانُوا بِالْبَیدَاءِ خُسِفَ بِهِمْ...»؛ (صنعانی، المصنف، ج۱۱، ص۳۷۱)
گروهی از شام به سوی او برانگیخته می‌شوند؛ چون به منطقه بیداء می‌رسند، به زمین فرو برده می‌شوند.
(و نیز ر. ک: طبرانی، المعجم الاوسط، ج۲، ص۳۵؛ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۲۷۷، ح ۳۱۵۱۳؛ البیان، ص۴۴، ح۲۳؛ عقد الدرر، ص۸۰؛ الحاوی للفتاوی، ص۷۱)
قتل نفس زکیه
یکی از نشانه‌هایی که از آن به عنوان نشانه حتمی یاد شده و در برخی از منابع اهل سنّت نیز بدان اشاره شده است، کشته‌شدن انسانی پاک و بی‌گناه در آستانه قیام حضرت مهدی علیه‌السلام بین رکن و مقام است. (ابن ابی شیبه، المصنف ج۸، ص۶۷۹؛ متقی هندی، کنز العمال، ج ۱۱، ص ۲۷۷؛ جلال الدین سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص۷۸)
امور مربوط به ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
اصلاح امر ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در یک شب
از روایاتی استفاده می‌شود که امر ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، در یک شب اصلاح و مهیّا می‌گردد. این مطلب نیز از اموری است که هم شیعه و هم اهل سنّت بدان اشاره کرده‌اند. (البیان فی اخبار صاحب الزمان، ص۳۱، ح۱۱؛ الحاوی للفتاوی، ص۶۹؛ عقد الدرر، ص۲۱۰)
محل ظهور
درباره نقطه آغاز ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و پیوستن یاران خاص به او، احادیث فراوانی ذکر شده است. وجه اشتراک این روایات، این است که ظهور آن حضرت از مکه آغاز خواهد شد. (نعمانی، الغیبة، ص ۳۱۳، ح ۴ و ۳۱۵، ح ۹؛ مقدسی شافعی، عقدالدرر، باب ۲، ص ۵۶)
و _ بر اساس روایات فراوانی _ از کنار کعبه آغاز خواهد شد.
رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«دسته‌هایی از عراق و بزرگانی از شام، به سوی مهدی می‌آیند و با او میان رکن و مقام بیعت می‌کنند...» (نعیم بن حماد، الفتن، بخش چهارم، ص ۲۴۲، ح ۹۵۰)
و نیز فرمود:
«... با مهدی بین رکن و مقام بیعت می‌شود.» (مقدسی شافعی، عقدالدرر، باب ۲، ص ۵۶)
نزول فرشتگان برای یاری حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
از جمله موضوعات مشترک بین شیعه و سنی، نزول فرشتگان برای یاری حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هنگام ظهور است. (عقد الدرر، ص۴۶، صص۱۱۷، ص۱۸۵؛ الحاوی للفتاوی، ص۸۸؛ البیان، ص۸۴، ح۵۳)
نزول حضرت عیسی علیه‌السلام و اقتدا به حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
یکی از حوادث بسیار مهم در عصر ظهور، بازگشت حضرت عیسی علیه‌السلام است. این رخداد در روایات بسیاری مورد اشاره قرار گرفته است.
رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«یلتفت المهدی و قد نزل عیسی بن مریم کانما یقطر من شعره الماء، فیقول المهدی: تقدم، وَصلِّ بالناس فیقول عیسی بن مریم: انما اقیمت الصَّلاة لک فیصلی عیسی خلف رجل من ولدی...»؛ (مقدسی شافعی، عقدالدرر، ص ۲۹۲؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة، ج ۳، ص ۲۷۸)
مهدی (علیه‌السلام) می‌بیند که عیسی (علیه‌السلام) فرود آمده و گویا آب از موهایش می‌چکد. پس به او می‌گوید: جلو برو و به نماز بایست؛ عیسی (علیه‌السلام) پاسخ می‌دهد: نماز برای تو به پا شده و آن‌گاه پشت سر مهدی (علیه‌السلام) به نماز می‌ایستد.
همچنین فرموده است:
«... جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! خداوند متعال از بنی هاشم هفت چیز را برگزید... و از شما است قائمی که عیسی بن مریم پشت سر وی به نماز می‌ایستد. (کافی، ج ۸، ص ۵۰، ح ۱۰)
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«...وَ ینْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی ابْنُ مَرْیمَ فَیصَلِّی خَلْفَهُ...»؛ (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۳۰، ح ۱۶)
و روح الله عیسی بن مریم فرود آمده، پشت سر او به نماز خواهد ایستاد.
ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
عدالت‌گستری
بر اساس روایات فراوانی، عدل و قسط از مهم‌ترین اهداف قیام حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است. این مهم علاوه بر روایات شیعه، در انبوه روایات اهل سنّت نیز مورد اشاره قرار گرفته است. (مصنف ابن ابی شیبه، ح۱۹۴۸۴؛سنن ابی داود، ح۴۲۸۲؛ معجم الکبیر طبرانی، ح ۱۰۲۱۹ و ح۱۰۲۲۰)
رفاه و آسایش عمومی
از دیگر ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، رفاه عمومی است. این ویژگی نیز در روایات شیعه و سنّی ذکر شده است. (البیان، ص۴۳، ح۲۲؛ الحاوی للفتاوی، ص۷۱، عقد الدرر، ص۱۹۵)
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«یکون فی امتی المهدی ... تعیش امتی فی زمانه عیشاً لم تعشه قبل ذلک.» (ابن ابی شیبه، المصنف، ج ۷، ح ۱۹۴۸۴)
مهدی در امت من خواهد بود ... مردم در زمان او چنان زندگی خواهند کرد که هرگز قبل از آن نکرده بودند.
و نیز فرمود:
«یکُونُ فِی أُمَّتِی الْمَهْدِی ... یتَنَعَّمُ فِیهِ أُمَّتِی نِعْمَةً لَمْ یتَنَعَّمُوا مِثْلَهَا قَطُّ.»؛ (ابن ماجه قزوینی، سنن، ح ۴۰۸۳؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۳، ص ۲۵۷)
مهدی در امت من خواهد بود ... مردم در آن دوره به چنان نعمتی دست یابند که در هیچ دوره‌ای چنین متنعم نشده باشند.
رضایت همگانی از حکومت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
تمامی مردم پس از ظهور و در دوران حکومت امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف از حاکمیت آن حضرت رضایت کامل خواهند داشت. این مهم هم در روایات شیعه و هم در روایات اهل سنّت ذکر شده است. (صنعانی، المصنف، ح۲۰۷۷۰، البیان، ص۴۲، ح۲۱؛ الحاوی للفتاوی، ص۶۹؛ عقد الدرر، ص۷۳؛ فرائد السمطین، ج۲، ص۳۱۰، ح۵۶۱)
امنیت همه‌جانبه و عمومی
از ویژگی‌های مهم جامعه عصر ظهور، امنیت فراگیر و همگانی در کل کره زمین است. (مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص۲۰۷)
امام باقر علیه‌السلام در این‌باره می‌فرماید:
«به خدا سوگند! [یاران مهدی] آن اندازه می‌جنگند، تا خدا به یگانگی پرستیده شود و به او شرک نورزند تا آنجا که پیرزنی سالخورده و ناتوان، از این سوی جهان به آن سوی جهان رهسپار می‌شود و کسی متعرض او نمی‌گردد.» (طبرانی، المعجم الکبیر، ج ۸، ص ۱۷۹)
احساس بی‌نیازی در مردم
یکی از خصلت‌های مردم در عصر ظهور، احساس بی‌نیازی است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرموده است:
«أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِی ... وَ یمْللاً اللَّهُ قُلُوبَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ غِنًی...»؛ (احمدبن حنبل، مسند، ج ۳، ص ۳۷؛ مقدسی شافعی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر، باب ۸، ص ۲۱۹)
شما را به مهدی بشارت می‌دهم... [به هنگام ظهور او] خداوند دل‌های امت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را سرشار از بی‌نیازی می‌کند. (و نیز ر. ک: البیان، ص۶۱، ح۳۸؛ الحاوی للفتاوی، ۷۶)
غلبه اسلام بر سایر ادیان
از دیگر موضوعات مشترک بین شیعه و اهل سنّت، غلبه اسلام بر دیگر ادیان، در عصر ظهور است. (عقد الدرر، ص۹۵)
جهانی‌بودن حکومت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف
شمار زیادی از احادیث اسلامی بر فراگیری حکومت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تأکید کرده است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«... یبایع له الناس بین الرکن و المقام، یردالله به الدین و یفتح له فتوحاً، فلایبقی علی وجه الارض الا من یقول: لااله الا الله.»؛ (مقدسی شافعی، عقدالدرر، باب دوم، یک حدیث به آخر)
مردم در میانه رکن و مقام [با مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف] بیعت می‌کنند؛ خداوند به واسطه او، دین را برمی‌گرداند و پیروزی‌هایی برای او به وجود می‌آورد تا بدان‌جا که هیچ کس بر زمین باقی نمی‌ماند، مگر آنکه «لا اله الا الله» را می‌گوید.
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«إِذَا قَامَ الْقَائِمُ لا تَبْقَی أَرْضٌ إِلا نُودِی فِیهَا شَهَادَةُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ»؛ (عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۲۰۷، ح ۸۱)
هنگامی قائم قیام نماید هیچ زمینی نخواهد ماند، مگر آنکه در آن ندای شهادتین (اشهد أَنْ لا إِلَهَ إلا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه) سر داده خواهد شد.
لازم به ذکر است که پیرامون ویژگی‌های جسمانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز احادیث مشترک فراوانی در منابع شیعی و سنی یافت می‌شود.
این بحث ادامه دارد...
برگرفته از کتاب «درسنامه مهدویت؛ نوشته خدامراد سلیمیان» با اندکی تغییر