به گزارش سرویس بین‌الملل جماران، اکونومیست نوشت: برای دیدن قدرت صنعتی چین، به جزیره چانگشینگ در شمال‌شرقی کشور مراجعه کنید؛ جایی که به دریای بوهای امتداد یافته و بخشی از ماشین صنعتی چین است: یک کارخانه پتروشیمی تخصصی که در سال ۲۰۱۲ افتتاح شد و از آن زمان به‌طور پیوسته رشد کرده است. این کارخانه به‌صورت فشرده، ترکیبی قدرتمند را نشان می‌دهد که عامل تسلط چین بر تولید جهانی است: دستورالعمل‌های سیاست‌گذاری، حمایت دولتی، مشوق‌های محلی و کارآفرینان پرانرژی.
برای بقیه جهان، این داستان هشداری است. امید همیشه هست که چین ظرفیت مازاد خود را کنترل کند؛ شاید به‌واسطه کمپین «ضد درگیری» دولت، آخرین تلاش برای کاهش رقابت بی‌رحمانه بین تولیدکنندگان داخلی. اما جزیره چانگشینگ نشان می‌دهد که واقع‌بینانه‌تر است انتظار مسیر دیگری را داشت—یعنی اینکه سایر کشورها روزبه‌روز سخت‌تر بتوانند چین را در زنجیره‌های تأمین جهانی کنار بزنند.
این داستان می‌تواند درباره تقریباً هر کارخانه یا منطقه‌ای در چین گفته شود، چون پایه تولیدی کشور بسیار گسترده است. اما جزیره چانگشینگ به تحلیل وضوح می‌بخشد، چون مکانی کوچک است که در کمتر از یک دهه از هیچ، به یک نقطه کلیدیِ نادیده‌گرفته‌شده در صنعت جهانی تبدیل شده است.
تا اوایل دهه ۲۰۰۰، چانگشینگ چیزی جز زمین‌های کشاورزی و روستاهای ماهیگیری نبود که توسط شهر نزدیکِ دالیان اداره می‌شد. اما یک مزیت بزرگ داشت: تنها سواحل عمیق و بلااستفاده چین. برنامه‌ریزان دولتی خواستند آن را راه‌اندازی کنند، پس آن را به‌عنوان منطقه توسعه ویژهِ متمرکز بر صنایع شیمیایی تعیین کردند و وعده مزایای مختلفی از جمله تسهیل در مجوزها و یارانه‌ها برای شرکت‌هایی که در آن سرمایه‌گذاری کنند، دادند.
قدرت این وعده‌ها به واکنش بخش خصوصی چین بازمی‌گردد. هزار کیلومتر به جنوب، تولیدکننده پلی‌استر به نام «هنگ‌لی» قرار داشت. شروع موفقیت آن‌ها به سال ۱۹۹۴ بازمی‌گردد؛ زمانی که یک زوج، شانس خرید یک کارخانه نساجیِ ورشکسته دولتی را یافتند. با مدیریت بهتر، موفق شدند؛ اما حاشیه سود پایین بود و به‌دلیل رقابت شدید با سایر شرکت‌های نساجی چین فشرده شده بود. آن‌ها فرصتی در چانگشینگ دیدند تا به زنجیره ارزشِ بالاتر بروند: تولید «اسید ترفتالیک خالص» (PTA)، پودری سفید که برای ساخت پلی‌استر استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۰، هنگ‌لی نخستین کارخانه PTA خود را در چانگشینگ ساخت.
پس از چند گسترش—که مجموع سرمایه‌گذاری هنگ‌لی را به حدود ۲۵ میلیارد یوان (۳.۵ میلیارد دلار) رسانده است—این مجتمع اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده PTA جهان است. چین، در همین حال، از واردکننده خالص این ماده در یک دهه پیش، به تأمین‌کننده غالب تبدیل شده و بیش از ۶۰٪ تولید جهانی را در اختیار دارد. شرکت‌های کانادا، اروپا و ژاپن به‌دلیل رقابت شدید، تولید PTA خود را کاهش داده یا متوقف کرده‌اند.
تجربه چانگشینگ نشان می‌دهد چین چگونه به این موفقیت رسید. هنگ‌لی از استقرار عملیات PTA خود در اینجا مزایای بزرگی برد. منطقه توسعه به‌عنوان پروژه اولویت‌دار دولت ملی برای احیای شمال‌شرق چین—منطقه‌ای اقتصادیِ ضعیف—تعیین شده بود. این تعیین معمولاً مشوق‌های مالیاتی، قیمت‌گذاری ترجیحی زمین، خطوط اعتباری از بانک‌های دولتی و تسریع در مقررات را به‌همراه دارد. دولت، زمین‌های جزر و مدی را در چانگشینگ لایروبی و بازسازی کرد و امکانات بندریِ درجه‌یک ساخت. اقتصاددانان صندوق بین‌المللی پول اخیراً برآورد کردند که هزینه مالیِ سیاست صنعتیِ چین حدود ۴.۴٪ از تولید ناخالص داخلی است؛ رقمی بسیار بالاتر از سایر کشورها، و نشان‌دهنده حمایت مالی قابل‌توجهی که به شرکت‌هایی مانند هنگ‌لی ارائه می‌شود.
اما چین فقط پول خرج نکرده است. دولت همچنین دسترسی مستقیم شرکت‌ها به تخصص علمی را فراهم کرده است. کمتر از ده دقیقه رانندگی از تأسیسات گسترده هنگ‌لی، پردیس «مؤسسه فیزیک شیمی دالیان»، شاخه‌ای از «آکادمی علوم چین»، قرار دارد. پژوهشگران این مؤسسه، از جمله، روش‌های کارآمدتری برای تولید PTA ارائه کرده‌اند. هنگ‌لی به «تجاری‌سازی سریع نتایج تحقیقاتی» به‌دلیل همکاری با این مؤسسه افتخار می‌کند؛ چیزی شبیه داشتن یک واحد تحقیق و توسعه اضافی که توسط دولت تأمین مالی می‌شود.
نیروی محرکه در همه این‌ها، تلاش بی‌وقفه هنگ‌لی برای سود در بازارهای فوق‌العاده رقابتی بوده است. همان منطقی که هنگ‌لی را از پلی‌استر به PTA رساند، اکنون آن را به سمت بخش‌های ارزشمندتر زنجیره تأمین می‌برد. در سال ۲۰۱۹، با مواجهه با هزینه‌های بالای «پارازایلین» (PX) وارداتی—ماده اولیه تولید PTA—تولید PX را نیز آغاز کرد. یک ماده حیاتی برای PX نفت خام است که هنگ‌لی قصد ندارد خود آن را استخراج کند، اما واحدی برای ساخت سوپرتانکرها ایجاد کرده تا بتواند تأمین مواد خود را حمل کند.
این به معنای کامل بودن شرایط برای هنگ‌لی نیست. در نهایت، سرنوشت آن به فروش پلی‌استر بستگی دارد. اخیراً این صنعت کند شده است. رانندگان کامیون بیرون از کارخانه چانگشینگ زیر درختان منتظر دریافت سفارش هستند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «اکنون رانندگان زیادی هستند اما تقاضا ضعیف‌تر است.» مانند بسیاری از بخش‌های اقتصاد چین، نگرانی‌هایی درباره بدهی هنگ‌لی نیز وجود دارد.
راه‌حل شیمیایی
آیا بقیه جهان باید نگران شوند که چین به یک قدرت عظیم در تولید PTA تبدیل شده است؟ استدلالی وجود دارد که اهمیت ندارد: کنترل زنجیره تأمین پلی‌استر چندان مسئله امنیت ملی نیست. علاوه بر این، PTA یک کالای عمومی است و کشورهای دیگر می‌توانند در صورت نیاز، کارخانه‌های خود را دوباره راه‌اندازی کنند. در همین حال، استفاده از تولید نسبتاً ارزان چین به آن‌ها اجازه می‌دهد در حوزه‌های مهم‌تر سرمایه‌گذاری کنند.
اما این استدلال ساده‌انگارانه است. بخش شیمیایی به‌عنوان «صنعتِ صنایع» شناخته می‌شود، چون محصولاتش در انواع کالاها استفاده می‌شوند. PTA تنها یکی از مواد شیمیایی است، اما تسلط چین در بسیاری دیگر نیز گسترده است و در حال افزایش. مقامات از واشنگتن تا بروکسل بر روی عناصر نادر تمرکز دارند؛ اما نادیده گرفتن بخش شیمیایی خطرناک است. در همین حال، چانگشینگ پیش می‌رود: طرح جدید دولت خواستار ارتقای جزیره به محصولات شیمیایی تخصصی‌تر است. رسیدن به سطح چین دشوار است—و چین هدفی ثابت نیست.