به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ در پی گزارش‌های هولناک درباره قتل‌عام صدها غیرنظامی سودانی پس از تسلط نیروهای شبه‌نظامی واکنش سریع بر شهر الفاشر در دارفور، نگرانی‌ها درباره پیچیدگی و شدت گرفتن جنگ داخلی سودان افزایش یافته است.
این درگیری که طی دو سال و نیم گذشته بیش از ۱۵۰ هزار قربانی برجای گذاشته، اکنون با اتهامات تازه‌ای علیه چند قدرت خارجی وارد مرحله‌ای حساس‌تر شده است.
در حالی که جنگ سودان اغلب به‌عنوان نزاعی داخلی میان دو ژنرال محمد حمدان دقلو (حمیدتی) فرمانده نیروهای واکنش سریع و عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش سودان تصور می‌شود، اما به گفته ناظران و نهادهای حقوق بشری، دخالت‌های مبهم چند کشور خارجی، از جمله امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مصر و روسیه، این بحران را پیچیده‌تر و خونین‌تر کرده است.
به‌دلیل موقعیت راهبردی سودان در منطقه، از جمله دسترسی به ۸۰۰ کیلومتر ساحل دریای سرخ، منابع کشاورزی و معدنی غنی، و نقش کلیدی در دیپلماسی آبی نیل، مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی قرار دارد. نیروهای واکنش سریع روز پنج‌شنبه، در پی فشارهای بین‌المللی درباره کشتار دارفور، با آتش‌بس انسانی پیشنهادی چهار کشور موسوم به «گروه چهارگانه» ـ آمریکا، امارات، مصر و عربستان سعودی ـ موافقت کردند.
با این حال، سه کشور از این چهارگانه یعنی امارات، عربستان و مصر به‌همراه روسیه، از سوی نهادهای ناظر و برخی دولت‌های غربی به حمایت تسلیحاتی، مالی و دیپلماتیک از طرف‌های درگیر متهم شده‌اند.
این کشورها ابتدا از ارتش سودان پس از سرنگونی عمر البشیر در سال ۲۰۱۹ و کودتای ۲۰۲۱ حمایت کردند، اما با آغاز درگیری میان حمیدتی و البرهان، مواضعشان دچار ابهام و تغییر شد. به‌ویژه امارات بارها به ارسال سلاح برای نیروهای حمیدتی متهم شده است؛ کارشناسان حقوق بشر منشأ برخی تسلیحات کشف‌شده در دارفور را به امارات نسبت داده‌اند. دولت امارات این اتهامات را به‌شدت رد کرده، اما کمیته کارشناسی منصوب سازمان ملل در سال گذشته این ادعاها را «قابل اعتماد» توصیف کرده است.
به گفته چارلز ری، دیپلمات بازنشسته آمریکایی، «کنترل سودان به معنای نفوذ در منطقه‌ای وسیع از شاخ آفریقا تا جنوب صحرای آفریقاست»؛ موضوعی که دخالت قدرت‌های خارجی را در این بحران خونین توضیح می‌دهد.
امارات
در پی تشدید بحران سودان و گزارش‌هایی درباره نقش خارجی‌ها در حمایت از طرف‌های درگیر، شماری از قانون‌گذاران آمریکایی بارها تلاش کرده‌اند تا فروش تسلیحات آمریکا به امارات متحده عربی را متوقف کنند. هفته گذشته، کمیته روابط خارجی سنای آمریکا خواستار شناسایی رسمی نیروهای واکنش سریع به‌عنوان یک سازمان تروریستی شد و در بیانیه‌ای اعلام کرد که «طرف‌های خارجی حامی»، از جمله امارات، در شعله‌ور شدن و بهره‌برداری از این درگیری نقش داشته‌اند؛ هرچند به‌طور مستقیم خواستار توقف فروش سلاح به امارات نشدند.
روابط میان امارات و نیروهای واکنش سریع به پیش از آغاز جنگ داخلی کنونی بازمی‌گردد. محمد حمدان دقلو (حمیدتی) فرمانده این نیروها، از طریق اعضای خانواده‌اش با امارات ارتباط نزدیکی دارد. به گفته مقامات آمریکایی، این افراد شبکه‌ای از شرکت‌ها را در امارات اداره می‌کنند که برخی از آن‌ها از سوی دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (OFAC) به دلیل تأمین مالی و ارسال سلاح برای نیروهای حمیدتی تحریم شده‌اند. این تأمین مالی عمدتاً از طریق فروش طلای استخراج‌شده از مناطق تحت کنترل این نیروها، به تاجران در دبی صورت گرفته است.
OFAC اعلام کرده که این شرکت‌ها تحت کنترل حمیدتی و دو برادرش یا افراد نزدیک به آن‌ها بوده‌اند. موسی که در دبی اقامت دارد، به‌طور خاص به تلاش برای خرید سلاح و تجهیزات نظامی برای نیروهای واکنش سریع متهم شده است.
در واکنش، انور قرقاش، مشاور ارشد دیپلماتیک رئیس امارات، این گزارش‌ها را «اخبار جعلی» خواند و تأکید کرد که کشورش خواهان مذاکره، انتقال به حکومت مدنی و توقف فوری درگیری‌ها در سودان است. سفارت امارات در واشنگتن نیز با رد گزارش‌های CNN، اعلام کرد که امارات همواره از تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای آتش‌بس، حفاظت از غیرنظامیان و پاسخ‌گویی به نقض حقوق بشر حمایت کرده است.
مصر
در همین حال، مصر نیز به‌عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای، از آغاز کودتای ۲۰۱۹ علیه عمر البشیر، از هر دو طرف یعنی البرهان و حمیدتی حمایت کرده و در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ رزمایش‌های مشترک نظامی با آن‌ها برگزار کرده است. دولت مصر، البرهان و ارتش سودان را «مرجع قانونی» کشور دانسته و در بیانیه‌ای رسمی بر «حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی سودان و نقش حیاتی ارتش» تأکید کرده است.
با این حال، حمیدتی مصر را به ارسال سلاح برای ارتش سودان و حمله به نیروهای واکنش سریع متهم کرده؛ اتهامی که مصر آن را رد کرده است. خالد العنانی، استاد دانشگاه جورج‌تاون، معتقد است که دخالت مصر بیشتر ناشی از نگرانی‌های امنیت ملی، به‌ویژه تأثیر بی‌ثباتی سودان بر رود نیل است. او همچنین به انگیزه دیگر مصر اشاره می‌کند: جلوگیری از شکل‌گیری نظامی دموکراتیک در سودان پس از سقوط البشیر.
عنانی اضافه می‌کند که حمایت مصر محدود است، زیرا اقتصاد این کشور به‌شدت به کمک‌های مالی امارات وابسته است. افزون بر آن، مصر نگران پیامدهای انسانی جنگ، از جمله ورود ده‌ها هزار پناهجوی سودانی و فشار مضاعف بر اقتصاد شکننده خود است. در کنار این، اختلافات آبی میان مصر و اتیوپی بر سر سد بزرگ «النهضه» نیز همچنان ادامه دارد؛ سدی که در سپتامبر افتتاح شد و با اعتراض شدید مصر مواجه شد، کشوری که حدود ۹۰ درصد آب شیرین خود را از نیل تأمین می‌کند.
در این میان، سودان که میان مصر و اتیوپی قرار دارد، نقش کلیدی در این مناقشه ایفا می‌کند و حمایت سودان از مواضع مصر، به گفته تحلیلگران، امتیازی راهبردی برای قاهره در رقابت با آدیس‌آبابا محسوب می‌شود.
عربستان
عربستان سعودی به‌طور رسمی موضع بی‌طرفانه‌ای در قبال جنگ داخلی سودان اتخاذ کرده و خواستار راه‌حل سودانی برای پایان دادن به درگیری‌ها شده است. این کشور همچنین در کنار ایالات متحده در تلاش‌های میانجی‌گرانه برای برقراری آتش‌بس انسانی مشارکت دارد. با این حال، ناظران سیاسی معتقدند که ریاض، مشابه مصر، به‌صورت غیرمستقیم از ژنرال عبدالفتاح البرهان و نیروهای مسلح سودان حمایت کرده و پشتیبانی دیپلماتیک در اختیار آن‌ها قرار داده است.
در هفته‌های نخست درگیری، عربستان نقش مهمی در تخلیه هزاران نفر از سودان ایفا کرد که بیشتر آن‌ها اتباع خارجی بودند. دولت سعودی تأکید کرده که سودان را به‌عنوان همسایه مستقیم خود می‌بیند و تمرکز اصلی‌اش حفظ ثبات در امتداد دریای سرخ است؛ مسیر تجاری حیاتی که در برنامه‌های اقتصادی ولیعهد محمد بن سلمان جایگاه کلیدی دارد.
به گفته چارلز رای، دیپلمات بازنشسته آمریکایی، عربستان همانند امارات منافع اقتصادی و راهبردی عمیقی در سودان دارد و تلاش می‌کند از برتری رقبای منطقه‌ای خود جلوگیری کند.
روسیه
در حالی که روسیه درگیر جنگ در اوکراین است، این کشور سودان را فرصتی برای گسترش نفوذ خود در قاره آفریقا می‌بیند. ایالات متحده، روسیه را به «بهره‌برداری سیاسی خودخواهانه از طرف‌های درگیر به بهای جان مردم سودان» متهم کرده است.
بر اساس گزارش شبکه CNN، «واگنر» گروه شبه‌نظامی روسی، طی سال‌های اخیر با ارسال موشک از طریق سوریه، لیبی و جمهوری آفریقای مرکزی، از نیروهای واکنش سریع در سودان حمایت کرده است. واگنر همچنین در ازای دریافت امتیازات معدنی، به‌ویژه در حوزه استخراج طلا، از گروه‌های مسلح و رژیم‌های استبدادی در منطقه ساحل آفریقا پشتیبانی کرده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که فعالیت واگنر در سودان توجه اوکراین را نیز جلب کرده و کی‌یف در سال ۲۰۲۳ چند حمله علیه نیروهای واکنش سریع انجام داده است؛ حملاتی که CNN آن‌ها را به اوکراین نسبت داده، اما دولت اوکراین از تأیید یا رد این ادعا خودداری کرده است.
دخالت روسیه در سودان پس از شورش نافرجام واگنر علیه ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۲۳ و مرگ رهبر این گروه در سانحه هوایی، پیچیده‌تر شد. از آن زمان، کرملین تلاش کرده تا کنترل مستقیم بر نیروهای واگنر و عملیات‌های آن‌ها را در قالب ارتش روسیه اعمال کند.
در حالی که واگنر به‌طور علنی از حمیدتی حمایت کرده، کرملین هم‌زمان با ژنرال البرهان و ارتش سودان مذاکره کرده است. هدف اصلی روسیه از این تعاملات، دستیابی به موافقت سودان برای احداث پایگاه دریایی در بندر پورت‌سودان در سواحل دریای سرخ است.
خالد العنانی، استاد علوم سیاسی و پژوهشگر مرکز مطالعات عربی معاصر در دانشگاه جورج‌تاون، در گفت‌وگو با CNN اظهار داشت: «در بحران سودان هیچ طرفی بی‌طرف نیست. هر بازیگر اهداف خاص خود را دنبال می‌کند و برای تحقق منافعش وارد عمل می‌شود. کنترل سودان به معنای تسلط بر منطقه وسیع جنوب صحرای آفریقا است.»
به گفته العنانی، سال‌ها خشونت و درگیری، نهادهای سودان را درگیر آشوب کرده و مردم این کشور را به‌شدت آسیب‌پذیر و فقیر ساخته است؛ وضعیتی که زمینه را برای بهره‌برداری قدرت‌های خارجی فراهم کرده است.
............................................
پایان پیام/ 167