نخستین سری عرضه خودرو‌های وارداتی در بورس کالا در حالی با فروش ۳۰ دستگاه خودرو فولکس انجام شد که همانطور که انتظار می‌رفت، نسبت تقاضا به عرضه ۴.۵ برابر بود و در نهایت قیمت خودرو با قیمت نزدیک به بازار آزاد معامله شد.

عرضه اولین سری خودرو‌های وارداتی فولکس واگن ID.UNYX در بورس کالا ۱۳ آبان ماه صورت گرفت؛ در این عرضه، قیمت پایه برای این مدل خودرو سه میلیارد و ۹۳۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود که قیمت پایه کشف شده حدود چهار میلیارد و ۵۱۷ میلیون تومان رقم خورد و در نهایت قیمت تمام شده به پنج میلیارد و ۲۳۳ میلیون تومان رسید؛ این در حالی است که قیمت بازار آزاد این خودرو پنج میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان تا حدود پنج میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بود یعنی عرضه آن در بورس کالا فقط چهار تا هفت درصد زیر قیمت بازار آزاد بود.

واقعیت این است که واردکنندگان خودرو از ارز مبادله‌ای حدود ۷۰ هزار تومانی برای واردات خودرو استفاده می‌کنند تا قیمت تمام شده به نفع خریداران تمام شود، اما شکاف قیمتی ارز مبادله‌ای و بازار غیررسمی، همچنان حاشیه سود جذابی را در بازار خودرو‌های وارداتی رقم زده است و همین امر سبب شد تا نرخ خودروی عرضه شده، به سمت نرخ‌های بازار جهش کند.

این رویداد، دوباره این پرسش را در ذهن دست اندرکاران صنعت و بازار خودرو ایجاد کرد که آیا عرضه خودرو در بورس می‌تواند جایگزین بهتری برای شیوه فعلی باشد و یا آنگونه که وزارت صمت می‌گوید، این کار فقط سبب افزایش قیمت‌ها می‌شود و دست دلالان را از بازار کوتاه نخواهد کرد.

واقعیت این است که عرضه خودرو در بورس کالا دارای معایب و مزایایی است که کارشناسان هم در این زمینه اختلاف نظر دارند. هرچند وزارت صنعت، معدن و تجارت و شورای رقابت مخالف عرضه خودرو در بورس بوده و این موضوع را بار‌ها اعلام کرده‌اند.

در هیچ کجای دنیا خودرو در بورس عرضه نمی‌شود

یکی از موارد مخالفت وزارت صمت و شورای رقابت درباره عرضه خودرو در بورس به آبان ماه سال گذشته باز می‌گردد که سید محمد اتابک وزیر صنعت، معدن و تجارت در حاشیه جلسه هیات دولت درباره مخالفت شورای رقابت با عرضه خودرو در بورس گفته بود: هیچ کجای دنیا، عرضه خودرو در بورس اتفاق نمی‌افتد. عرضه خودرو باید به صورت رقابتی و از طریق بازار انجام شود، نه از طریق بورس؛ از این رو شورای رقابت در این زمینه نظر درستی داشته و خودرو باید در شرایط رقابتی به مردم عرضه شود.

حتی در خردادماه امسال که دوباره بحث عرضه خودرو از سوی شرکت ایرانخودرو در بورس داغ شد، بار دیگر شورای رقابت و وزارت صمت به آن واکنش تندی نشان دادند؛ در آن ایام سپهر دادجوی توکلی سخنگوی شورای رقابت با تاکید بر اجرای دستورالعمل مصوبه ۵۴۳ اعلام کرد که با توجه به اختیار مصرح در فصل نهم قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ با هرگونه رفتار در بازار خودرو که ناقض این دستورالعمل باشد، مخالف است.

طبق اعلام سخنگوی این شورا، تنها مرجع تشخیص انحصار و انواع آن شورای رقابت است بورس صلاحیت و وجاهتی برای تفسیر قانون و نوع انحصار ندارد.

پس از آن بود که مهرداد خسروی مدیرکل سابق دفتر صنایع خودرو وزارت صنعت، معدن و تجارت با انتقاد از عرضه خودرو در بورس کالا تأکید کرد که روش نه تنها به شفافیت و تعادل بازار کمک نکرده، بلکه مشکلات تازه‌ای را هم در پی داشته است.

وی به صراحت بیان کرد که تجربه چند سال اخیر نشان می‌دهد که عرضه خودرو در بورس کالا نتوانسته است اهداف مورد نظر را محقق کند. مهمترین اشکال این سازوکار، ایجاد نوعی رانت جدید برای افراد و شرکت‌هایی است که امکان حضور مستمر در فرآیند خرید دارند در نتیجه به جای اینکه خودرو با قیمت واقعی و عادلانه به دست مصرف‌کننده نهایی برسد، باز هم واسطه‌ها سود اصلی را می‌برند.

مدیرکل سابق دفتر صنایع خودروی وزارت صمت در همان زمان گفته بود که به دلیل محدودیت عرضه و تقاضای بالا، رقابت در بورس موجب رشد قیمت‌ها می‌شود و خودرو عملاً گران‌تر از نرخ کارخانه به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.

خسروی درباره دلیل سوم مخالفت با عرضه خودرو در بورس گفته بود: بخش زیادی از مردم به دلیل نداشتن دانش یا امکانات لازم برای حضور در بورس از این فرآیند حذف می‌شوند و در نهایت مجبورند خودرو را از بازار آزاد با قیمت بالاتر تهیه کنند. از سوی دیگر اختیار خرید عمده در دست شرکت‌های سرمایه‌ای که به راحتی وارد بورس می‌شوند، قرار می‌گیرد.

برای عرضه خودرو در بورس قیمت مرجع نداریم

مجید جلیلی کارشناس صنعت خودرو در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا، درباره نقاط قوت و ضعف عرضه خودرو در بورس معتقد است: عرضه هر کالایی در بورس شرایط خود را دارد؛ بخشی از این شرایط به ویژگی کالا و بخشی دیگر به قرارداد کالا بر می‌گردد.

وی عنوان کرد: برای عرضه هر کالایی در بورس باید به ویژگی‌های عرضه آن از جمله قیمت پایه، نوسان بازار، حجم عرضه و فاصله بین عرضه‌ها توجه داشت تا این قرارداد استاندارد باشد.

این کارشناس صنعت خودرو، با تاکید بر اینکه خودرو کالایی نیست که در بورس کالا عرضه شود، گفت: بورس کالا بر اساس حراج کار می‌کند از این رو قیمت‌های مختلف از سوی متقاضیان در بورس عرضه می‌شود و در نهایت به خریدار با قیمت بالا، کالا اختصاص پیدا می‌کند.

وی اضافه کرد: باید بررسی شود که آیا خودرو ویژگی دارایی‌های پایه برای عرضه دارد؟ ضمن اینکه دارایی‌های پایه باید چند مولفه داشته باشد که شامل دارا بودن قیمت جهانی یا مرجع و عرضه و تقاضای مناسب در بورس است، این در حالی است که خودروی خارجی قیمت جهانی یا مرجع ندارد و در هر قیمتی در بازار عرضه می‌شود.

عرضه خودرو در بورس به نفع خودروساز یا خریدار؟

جلیلی ابراز کرد: اینکه ۳۰ دستگاه خودروی وارداتی در بورس کالا عرضه شود، بی منطق است چرا که مقدار عرضه مناسب نبوده است و در مقابل صف عرضه‌ای منظم برای آن تعریف نشده است و عرضه کافی نیست همچنین باید دید بر اساس قرارداد، چه هزینه‌هایی بر خریدار متحمل می‌شود و تا زمان تحویل کالا، خواب سرمایه چه میزان است.

وی با اشاره به اینکه عرضه و تقاضا باید منصفانه باشد گفت: حتی اگر فرض کنیم خودروی خارجی دارای قیمت مرجع است و توسط بازار دستکاری نمی‌شود، برای ۳۰ دستگاه عرضه به طور قطع، تقاضا زیاد بوده است که توازن میان عرضه و تقاضا وجود نداشته است از این رو شرایط برای عرضه مناسب نیست.

این کارشناس خودرو، با انتقاد از ارز چند نرخی برای واردات خودرو گفت: برای واردات خودرو به واردکنندگان ارز دولتی حدود۷۰ هزار تومانی اختصاص پیدا می‌کند تا قیمت عرضه شده در بازار به خاطر ارز دولتی، به نفع خریدار و دارای صرفه اقتصادی باشد، اما با نزدیک شدن فاصله خودرو در بورس به بازار آزاد این توجیه ندارد.

وی عنوان کرد: متضرر اصلی در این زمینه مردم هستند، چراکه واردکننده با ارز ۷۰ هزار تومانی خودرو را وارد می‌کند، اما با نرخ ارز بازار آزاد خودرو قیمت گذاری می‌شود و در نهایت بخشی از این حاشیه سود به جیب واردکننده و بورس کالا می‌رود.

حذف واسطه‌ها در خرید خودرو از بورس کالا

رسول سلیمانی که از موافقان عرضه خودرو در بورس کالا به شمار می‌رود نیز گفت: عرضه خودرو در بورس این امکان را به مصرف کننده می‌دهد که مستقیم خودرو را خرید کنند؛ بنابراین اگر میزان عرضه در بورس زیاد شود، قیمت پایین می‌آید و برای واسطه‌ها جذاب نخواهد بود.

این کارشناس خودرو عنوان کرد: عرضه خودرو‌های خارجی در بورس باید به خودرو‌های داخلی نیز تسری پیدا کند تا واسطه‌ها حذف شود.

وی تاکید کرد: از آنجا که قیمت عرضه خودرو در بورس کالا به بازار آزاد نزدیک بود است، برای دلالان بازار خودرو انگیزه کافی برای خرید ایجاد نمی‌کند و می‌توان امیدوار بود که خودرو به دست مصرف کننده نهایی برسد.

سلیمانی این نکته را هم گفت که عرضه خودرو در بورس منجر به شفافیت و ایجاد رقابت بین خریداران می‌شود و در بلند مدت به نفع صنعت و بازار خودرو است.