در کمتر از یک سال گذشته، یک جرم فضایی از اعماق فضای میان‌ستاره‌ای وارد منظومه شمسی شد و توجه اخترشناسان جهان را به خود جلب کرد. دنباله‌دار «۳آی/اطلس» (۳I/ATLAS) ـ سومین جرم شناخته‌شده با منشا فراخورشیدی ـ نه تنها از نظر مداری، بلکه از حیث ترکیبات شیمیایی و سن تخمینی، سرنخ‌هایی ارزشمند از شرایط کیهانی ۷ میلیارد سال پیش را در اختیار دانشمندان قرار داده است.
با وجود این اهمیت علمی، فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی پذیرای گسترش مجموعه‌ای از ادعاها و نظریه‌های شبه‌علمی بوده است، از جمله این که این دنباله‌دار ممکن است «سفینه‌ای از یک تمدن ناشناخته» باشد. در این مصاحبه، علی ابراهیمی سراجی، عضو هیئت دبیران کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران و مسئول رصدخانه ماهانی، ضمن پاسخ به این ادعاها، ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این دنباله‌دار، امکان مشاهده آن و اهمیت علمی حضور چنین اجرامی در منظومه شمسی را تشریح می‌کند.
«۳آی/اطلس» (I/ATLAS۳) چیست؟ و چرا اینگونه نام گذاری شده است؟
دنباله‌دار ۳I/ATLAS معروف به «دنباله‌دار اطلس» جرمی فضایی است که از فضای میان‌ستاره‌ای وارد منظومه شمسی شده است. یعنی از فضایی میان ستارگان در کهکشان راه شیری که در آن خورشید، ستاره‌ای همچون ستارگان دیگر کهکشان ماست. این جرم در دهم تیر ۱۴۰۴ از سوی ایستگاه سامانه هشدار نهایی برخورد سیارک‌ها به زمین (ATLAS) در شیلی کشف شد. نام علمی آن —I/۲۰۲۵ N۱ ATLAS ۳— شامل پیشوند آی ((Interstellar) است که نشان‌دهنده منشا بین‌ستاره‌ای آن بوده و عدد «۳» نیز نشان‌دهنده این است که این سومین جرم شناخته‌شده با این ویژگی است. نام «ATLAS» نیز مستقیما از نام سامانه کشف‌کننده آن گرفته شده است.
آیا این دنباله‌دار رفتار عجیبی دارد؟ به‌ویژه با توجه به عبور نزدیک از خورشید و تغییرات ظاهری آن؟
این دنباله‌دار از نظر مداری و رفتار فیزیکی ویژگی‌هایی غیرمعمول دارد. برخلاف دنباله‌دار‌های معمولی که مدار‌های بیضوی در گردش به دور خورشید را طی می‌کنند، ۳ آی/ اطلس مداری هذلولی‌شکل دارد و فقط یک بار از کنار خورشید عبور می‌کند؛ به‌طوری که در نزدیک‌ترین نقطه مدار خود که در هشتم آبان ۱۴۰۴ مطابق با ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵ به آن رسید در فاصله حدود ۲۱۰ میلیون کیلومتری از خورشید قرار گرفت و سپس راهی فضای میان‌ستاره‌ای شد.
تحلیل‌های طیف‌سنجی نشان داده است که گیسوی این دنباله‌دار حاوی مقادیر بالایی از دی‌اکسیدکربن و منوکسیدکربن است، در حالی که مقدار آب موجود در آن نسبتا کم است. این ترکیب شیمیایی که از الگو‌های مشاهده‌شده در دنباله‌دار‌های داخل منظومه شمسی متفاوت است، نشان‌دهنده ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این جرم بین‌ستاره‌ای است. همچنین، بر اساس ترکیبات شیمیایی تشخیص‌داده‌شده، سن این دنباله‌دار حدود ۷ میلیارد سال برآورد شده است؛ یعنی بیش از سن منظومه شمسی ما که حدود ۴.۵ میلیارد سال است.
آیا این دنباله‌دار ممکن است یک شیء مصنوعی یا نشانه‌ای از فناوری بیگانه باشد؟
با وجود گسترش ادعا‌های شبه‌علمی در فضای رسانه‌ای که این جرم را به عنوان یک سفینه فضایی یا نشانه‌ای از هوش فرازمینی معرفی می‌کنند، از دیدگاه علمی، هیچ شواهدی برای اثبات این فرضیه وجود ندارد. رفتار حرکتی این دنباله‌دار کاملا تحت تأثیر نیرو‌های گرانشی طبیعی است و هیچ نشانه‌ای از کنترل هوشمندانه یا مانور‌های مصنوعی در آن مشاهده نشده است.
وجود دنباله‌ای در جهت مخالف خورشید که برخی آن را «غیرطبیعی» تلقی کرده‌اند، در واقع پدیده‌ای طبیعی در دنباله‌دارهاست که ناشی از تصاعد گاز و چرخش هسته است. بنابراین، این جرم به هیچ وجه یک سازه مصنوعی یا محصول یک تمدن فرازمینی نیست. این نوع ادعاها بیشتر در قالب اخبار زرد و با هدف جلب توجه عمومی منتشر شده‌اند و هیچ پایه علمی ندارند.
آیا این دنباله‌دار برای مردم قابل مشاهده است؟
دنباله‌دار ۳ آی/ اطلس با چشم غیرمسلح یا حتی با تلسکوپ‌های آماتوری معمولی قابل مشاهده نیست. روشنایی آن در سطحی است که برای مشاهده، نیازمند تجهیزات حرفه‌ای و تلسکوپ‌های بزرگ (زمینی و فضایی) است. این جرم در مقایسه با دنباله‌دار‌های معروفی مانند «لمون» یا «هالی»، کاملا کم‌نور است و هیچ ظاهر زیبایی در آسمان از آن نخواهیم دید. مشاهده آن تنها در محیط‌های علمی و با استفاده از ابزار‌های تخصصی امکان‌پذیر است.
دنباله‌دار ۳ آی/ اطلس به دلیل منشا بین‌ستاره‌ای و ویژگی‌های شیمیایی منحصر‌به‌فرد خود، از جمله سن تخمین‌زده‌شده‌اش که حدود ۷ میلیارد سال است، اهمیت علمی قابل‌توجهی دارد. این جرم، فرصتی ارزشمند برای مطالعه شرایط فیزیکی و شیمیایی منظومه‌های ستاره‌ای دورافتاده را فراهم می‌کند. با این حال، ادعا‌های مبنی بر ماهیت مصنوعی یا فرازمینی این جرم، از نظر علمی بی‌پایه و غیرقابل پذیرش هستند. رصد آن نیز تنها با ابزار‌های حرفه‌ای امکان‌پذیر است و هیچ ارتباطی با پدیده‌های بصری و عمومی مانند دنباله‌دار‌های بزرگ و روشن ندارد.
انتهای پیام/