سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - صدف غلامعلی‌خان؛ اقتباس سینمایی از آثار ادبی، حرکت در مرز بین کلمه و تصویر است. جایی که شخصیت‌ها بر روی پرده نقره‌ای جان می‌گیرند. اقتباس می‌تواند وفادارانه به متن عمل کند یا در قالب روایت ادبی یک جهان تازه خلق کند. فرصتی برای کارگردانان و فیلمنامه‌نویسان تا با الهام از ادبیات دیدگاه‌های خود را بیان کنند و آثاری بسازند که در ذهن مخاطبان ماندگار شود.
مارتین اسکورسیزی، از کارگردانان بلندآوازه سینما، اقتباس‌های خوش‌ساختی در کارنامه هنری‌اش دارد. او در آخرین فیلمش در سال ۲۰۲۳ با «قاتلان ماه کامل» داستان نسل کشی قبیله سرخپوستی اوسیج را به تصویر کشید.
اسکورسیزی بار دیگر برای فیلم جدیدش به سراغ اقتباس رفته و می‌خواهد از رمان گوتیک نویسنده آمریکایی، پیتر کامرون، فیلمی سینمایی بسازد. او که ابتدا به عنوان تهیه کننده به این پروژه پیوسته بود، در سپتامبر ۲۰۲۵ اعلام کرد خودش کارگردانی را به عهده خواهد گرفت.
این اقتباس با فیلمنامه پاتریک مابر (نامزد اسکار برای «یادداشت هایی درباره یک رسوایی») و زوج اصلی لئوناردو دیکاپریو و جنیفر لارنس می‌تواند بازگشت هیجان‌انگیز اسکورسیزی به ژانر ترسناک باشد. فیلمبرداری این اثر از ژانویه ۲۰۲۶ آغاز می شود و کمپانی اپل اوریجینال فیلمز حامی مالی آن است.
«آنچه در شب رخ می دهد» بر اساس رمانی به همین نام، نوشته پیتر کامرون است که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. داستانی رمزآلود و ماورالطبیعی درباره زوجی که برای قبول فرزندخواندگی کودکی به اروپا سفر می کنند و در هتلی مرموز در کوهستان های سرد اسکاندیناوی گرفتار می شوند. مکانی که در آن واقعیت و توهم غیر قابل تشخیص است و رازهایی تاریک بر رابطه آنها سایه می افکند.
رمان پس از انتشار نقدهای مثبتی کسب کرد و فینالیست جایزه کتاب لس آنجلس تایمز در بخش داستان شد. روایتی با درون‌مایه روانشناختی و رئال با نوشتاری جذاب و پرکشش که به گفته منتقدان سبکی نزدیک به کافکا را برای خواننده تداعی می‌کند؛ روایتی منحصر به فرد، غیرمنتظره، و فراموش نشدنی.
«آنچه در شب رخ می‌دهد» در بطن خود به ابعاد کمتر پرداخته شده ازدواج می‌پردازد و اینکه افراد حتی در بحبوحه عاشقانه‌ترین لحظه‌های زندگی می‌توانند یکدیگر را ناامید کنند.
دو کتاب دیگر کامرون «شهر مقصد نهایی» و «این رنج روزی برایت مفید خواهد بود» نیز دستمایه اقتباس قرار گرفته‌اند و حالا جدیدترین اثر او در دستان کارگردانی برجسته قرار گرفته است.
مارتین اسکورسیزی به عنوان یکی از برجسته‌ترین کارگردانان هالیوود، در اقتباس‌های سینمایی خود رویکردی منعطف و خلاقانه به آثار ادبی، تاریخی و غیر داستانی دارد. یکی از ویژگی های اصلی سبک اقتباسی او، توانایی تطبیق زبان بصری با ماهیت منبع است. اسکورسیزی از تکنیک‌هایی چون پالت‌های رنگی خاص، نماهای طولانی و فناوری‌های نوین بهره می‌برد تا حس و حال داستان را به شکلی سینمایی به تماشاگر منتقل کند. در ادامه مروری بر اقتباس‌های اسکورسیزی در سال‌های اخیر داشته‌ایم تا بیشتر با فضای فیلم‌های اقتباسی و کتاب‌هایی که برای ساخت فیلم انتخاب کرده، آشنا شویم.
قاتلان ماه کامل
سال ساخت: ۲۰۲۳
بازیگران: رابرت دنیرو، لئوناردو دیکاپریو، لیلی گلداستون
«قاتلان ماه کامل» اقتباسی از کتاب پر فروش دیوید گران، یک حماسه جنایی وسترن است که داستان قتل‌های قبیله اوسیج را به تصویر می‌کشد.
اسکورسیزی در این فیلم بر خلاف کتاب که بر نقش اف‌بی‌آی تاکید داشت، داستان را از زاویه دید ارنست و مالی برکهارت روایت می‌کند و اینگونه به بررسی ابعاد شخصی و عاطفی این جنایات می‌پردازد.
فیلم با همکاری قبیله اوسیج ساخته شده و از نظر فرهنگی با دقت و احترام به جزئیات زندگی و سنت‌های آنها پرداخته است. بازی گلداستون در نقش مالی، قلب عاطفی فیلم است که توانسته لایه‌های عمیقی از عشق و خیانت را به نمایش بگذارد. اسکورسیزی در این اقتباس تاریخ و اخلاق را به چالش کشیده است.
مرد ایرلندی
سال ساخت: ۲۰۱۹
بازیگران: آل پاچینو، رابرت دنیرو، جو ِپشی
«مرد ایرلندی» بر اساس کتاب «شنیده‌ام خانه‌ها را رنگ می‌کنی» نوشته چارلز برانت، ترکیبی از متن اصلی و لایه‌های عمیق عاطفی و فلسفی است که با امضای سینمایی اسکورسیزی ترکیب شده. او با همکاری استیو زایلیان، فیلمنامه‌نویس اثر، روایت اعترافات فرانک شیرن را بدون حذف ابهامات تاریخی کتاب، به یک حماسه جنایی و تاریخی تبدیل کرد که به موضوعاتی چون خیانت، وفاداری، پیری و پشیمانی می‌پردازد.
اسکورسیزی با استفاده از فناوری جوان سازی دیجیتال و فیلمبرداری پویای رودریگو پریتو، زندگی شیرن را از جوانی تا پیری به تصویر درآورد و به جای تمرکز صرف بر جنایات مافیایی، نتایج اخلاقی و انزوای فردی را نیز نشان داد.
سکوت
سال ساخت: ۲۰۱۶
بازیگران: لیام نلسون، اندرو گارفیلد، آدام درایور
برگرفته از رمان شوساکو ِاندو، یکی از شخصی‌ترین پروژه‌های مارتین اسکورسیزی که دهه‌ها برای ساختن آن تلاش کرد. فیلم داستان دو کشیش یسوعی (با بازی اندور گارفیلد و آدام درایور) را روایت می کند که در ژاپن قرن هفدهم به دنبال استاد گمشده خود (با بازی لیام نلسون) می‌گردند و با آزار و اذیت مسیحیان مواجه می‌شوند.
اسکورسیزی با تاکید بر مضامین عمیق معنوی و فلسفی رمان، که به ایمان، تردید و سکوت در برابر رنج خدا می‌پردازد، فیلمی تامل‌برانگیز خلق کرد. اگرچه به اعتقاد برخی منتقدان ریتم کند اثر ممکن بود برای مخاطبان عام خسته کننده باشد، اما به دلیل فیلمبرداری خیره کننده رودریگو پریتو و بازسازی فضای کتاب تحسین شد. این فیلم بیانگر توانایی اسکورسیزی در انتقال سوالات پیچیده معنوی به زبان سینما است.
گرگ وال استریت
سال ساخت: ۲۰۱۳
بازیگران: لئوناردو دی کاپریو، جونا هیل، مارگو رابی
فیلم بر اساس خاطرات جردن بلفورت، کارگزار سهام و روایت صعود و سقوط او در وال استریت ساخته شد. بسیاری از جزئیات کلیدی در اقتباس رعایت شده؛ مثل قاچاق پول خانواده بلفورت به بانک های سوئیس و نقش شرکت استراتون اوکامونت در عرضه عمومی سهام استیو مدن.
با این حال، اسکورسیزی و ِتِرنس وینتر، فیلنامه‌نویس، برای تاکید بر طنز انتقادی فیلم تغییراتی ایجاد کردند؛ مانند صحنه‌های مهمانی و مواد مخدر. منتقدان اسکورسیزی را متهم به تجلیل از فساد کردند اما فیلم در واقع کنایه‌ای به سیستم سرمایه داری است نه تایید اقدامات بلفورت. یعنی وفادار به منبع اما انتقادی در بطن اثر.
هوگو
سال ساخت: ۲۰۱۱
بازیگران: آسا باترفیلد، بن کینگزلی، کلویی گریس مورتز
برگرفته از رمان مصور برایان سلزنیک که اسکورسیزی را در قلمرویی کاملاً متفاوت از آثار همشیگی او قرار داد. یک اثر خانوادگی با تمرکز بر تاریخ سینما.
فیلم قصه پسری است که در دهه ۱۹۳۰ در پاریس زندگی می‌کند و با کشف رازهای فیلمسازی فراموش شده مسیر زندگی‌اش تغییر می‌کند. اسکورسیزی با استفاده از فناوری سه بعدی و طراحی صحنه خیره کننده، دنیای مصور کتاب را به گونه‌ای زنده کرد که هم به متن اصلی وفادار بود و هم ادای دینی به سینمای اولیه بود.
اقتباس به دلیل ترکیب خلاقانه داستان‌گویی ادبی و نوآوری‌های بصری مورد تحسین قرار گرفت و نشان داد که اسکورسیزی می‌تواند حتی در ژانری غیر منتظره نیز بدرخشد.
جزیره شاتر
سال ساخت: ۲۰۱۰
بازیگران: بن کینگزلی، لئوناردو دی کاپریو، مارک رافالو
اقتباسی از رمان هیجان انگیز و روانشناختی دنیس لهان، داستان یک مارشال آمریکایی با بازی دیکاپریو که برای تحقیق درباره ناپدید شدن یک بیمار به تیمارستانی دورافتاده می‌رود.
اسکورسیزی با حفظ ساختار اصلی رمان، فضای پر تنش و معمایی آن را دو چندان کرد. اما برخی منتقدان معتقدند که فیلم در انتقال بعد روانشناختی کتاب به طور کامل چندان موفق نبود. با این حال کارگردانی بصری استادانه او و بازی دیکاپریو، به ویژه در نمایش آشفتگی روانی تدی به خوبی توانسته فضای کابوس‌واری به فیلم ببخشد. پیچش‌های داستانی در فیلم رعایت شده اما برخی تغییرات در ریتم باعث کاهش تاثیر عاطفی روایت در مقایسه با کتاب شد.
دارودسته نیویورکی‌ها
سال ساخت: ۲۰۰۲
بازیگران: لئوناردو دیکاپریو، دنیل دی-لوئیس، کامرون دیاز
مارتین اسکورسیزی در فیلم «دار و دسته‌های نیویورکی» بر اساس کتاب مستندگونه‌ی هربرت اسبری، یکی از جاه‌طلبانه‌ترین پروژه‌های تاریخ سینما را ساخت. فیلم نه تنها بازآفرینی تصویری از نزاع‌های خونین قرن نوزدهم در نیویورک است، بلکه روایتی از تولد ملت آمریکا از دل خشونت، تبعیض و مهاجرت محسوب می‌شود. اسکورسیزی با این اقتباس، ریشه‌های اجتماعی و اخلاقی جنایت را در شهری به تصویر کشید که خود در آن بزرگ شده بود.
کتاب «دار و دسته‌های نیویورکی» که نخستین بار در سال ۱۹۲۷ منتشر شد، حاصل پژوهش هربرت اسبری درباره‌ی تاریخ جنایی منهتن و نزاع میان دار و دسته‌های خیابانی قرن نوزدهم است. این اثر، ترکیبی از تاریخ اجتماعی و نثر داستانی دارد؛ نوعی مستند روایی درباره‌ی فقر، تبعیض قومی و خشونت شهری.اسکورسیزی از سال ۱۹۷۸ در اندیشه‌ی اقتباس از این کتاب بود، اما ساخت آن به دلیل وسعت تولید و بودجه‌ی سنگین تا بیش از دو دهه به تعویق افتاد. او سرانجام با حمایت استودیوی میرامکس پروژه را در سال ۲۰۰۲ به انجام رساند.
برخلاف کتاب اسبری که بیشتر گزارشی تاریخی است، اسکورسیزی با همکاری فیلمنامه‌نویسانی چون جِی کاکس و کنت لونرگان ساختار روایی را دراماتیک کرد؛ از دل روایت مستندگونه‌ی کتاب، داستانی حماسی و تراژیک بیرون کشید. او تاریخ را به درامی انسانی تبدیل کرد، جایی که قدرت، انتقام و ایمان درهم می‌آمیزند.
عصر معصومیت
سال ساخت: ۱۹۹۳
بازیگران: دنیل دی- لوئیس، میشل فایفر، وینونا رایدر
اقتباسی از کتابی با همین نام نوشته ادیث وارتون که در کارنامه اسکورسیزی اثری متفاوت به شمار می‌رود. داستان یک عشق ناکام و محدودیت‌های اجتماعی که در دهه ۱۸۷۰ آمریکا رخ می‌دهد. اسکورسیزی با همکاری جی کاکس در نگارش فیلمنامه، طراحی صحنه‌های مجلل و کلاسیک و روایت‌گری جوآن وودوارد فضایی مملو از اشتیاق‌های سرکوب شده و قواعد دست و پاگیر اجتماعی را بازسازی کرد.
اجراهای قدرتمند لوئیس، فایفر و رایدر پیچیدگی‌های عاطفی و تنش بین شخصیت‌ها را به خوبی نشان می‌دهد و به شکلی ظریف زن‌ستیزی و فشارهای اجتماعی را نقد می‌کند. اسکورسیزی در این اقتباس با ریتمی آرام و سبکی متمایز نسب به دیگر آثار خود به کاوش تضادهای درونی می‌پردازد.
آخرین وسوسه مسیح
سال ساخت: ۱۹۸۸
بازیگران: ویلم دفو، هاروی کایتل، باربارا هرشی
این فیلم اقتباسی از نیکوس کازانتزاکیس و رمان جنجالی او به همین نام است. اسکورسیزی، که خود از کودکی در خانواده‌ای کاتولیک و مذهبی در نیویورک بزرگ شده بود، از سال‌ها پیش به ساخت فیلمی بر اساس این رمان علاقه‌مند بود.
اثر کازانتزاکیس، از همان ابتدا کتابی جنجالی بود. نویسنده در آن، تصویری انسانی و زمینی از عیسی مسیح ارائه می‌دهد. در فیلم، اسکورسیزی مرز میان واقعیت و خیال را درهم می‌شکند و وسوسه مسیح در آستانه مصلوب‌شدن به محور روایت بدل می‌شود. این لحظه، نماد وسوسه نهایی است، بازگشت از مسیر رنج و رهایی، به زندگی زمینی.
همین نگاه، خشم بسیاری از گروه‌های مذهبی را برانگیخت. نمایش فیلم در کشورهای مختلف با اعتراض، تحریم و حتی خشونت همراه شد. در پاریس سینمای نمایش‌دهنده فیلم به آتش کشیده شد. واتیکان و بسیاری از گروه‌های مسیحی فیلم را کفرآمیز خواندند. اما از سوی دیگر، منتقدان سینما آن را یکی از صادقانه‌ترین فیلم‌های مذهبی تاریخ دانستند؛ فیلمی که نه برای نفی ایمان، بلکه برای درک عمق آن ساخته شده بود. اسکورسیزی در مصاحبه‌ای گفته بود: «این فیلم برای من تلاشی است تا ایمان را از نو بفهمم، نه آن را انکار کنم.»
گاو خشمگین
سال ساخت: ۱۹۸۰
بازیگران: رابرت دنیرو، جو ِپشی، کتی موریارتی
فیلم بر اساس خاطرات جیک لاموتا، قهرمان سابق بوکس ساخته شد و اسکورسیزی با وفاداری به روح خشن و خودتخریبی کتاب، تبدیل به اثری با رویکردی بصری و روانشناختی شد.لاموتا در ابتدا به دلیل مشکلات شخصی و اعتیاد نسبت به ساخت فیلم بی‌میل بود اما با اصرار رابرت دنیرو و همکاری فیلمنامه‌نویسانی چون پال شریدر و ماردیک مارتین، داستان زندگی پرتلاطم موتا را به یک شاهکار بدل کرد.
اسکورسیزی از ساختار خطی و روایت صرف کتاب فاصله گرفت و خشونت درونی لاموتا را به وسیله صحنه‌های بوکس انتزاعی و فیلمبرداری سیاه و سفید مایکل چپمن بر روی پرده نمایش داد.
∎