به گزارش خبرگزاری آنا، در کنفرانس تحقیقات مشارکتی ۲۰۲۵ که توسط شورای تحقیقات علوم انسانی آفریقای جنوبی (HSRC) برگزار شد، پژوهشگران، سیاست‌گذاران و فعالان اجتماعی از ۳۲ کشور گرد هم آمدند تا درباره این پرسش گفت‌وگو کنند که چگونه می‌توان دانش آفریقایی را از دانشی درباره جامعه، به دانشی در همکاری با جامعه تبدیل کرد. این کنفرانس سه روزه، از ۲۱ تا ۲۴ اکتبر در نزدیکی شهر پرتوریا برگزار شد و بر این ایده متمرکز بود که پژوهش تنها زمانی معنا دارد که به عدالت، هم‌سازی و تأثیر واقعی بر زندگی مردم بینجامد.
در سخنرانی آغازین این رویداد، دکتر فولوفهلو نلواموندو، مدیرعامل سازمان ملی تحقیقات آفریقای جنوبی (NRF)، تحقیقات مشارکتی را پاسخ معتبرترین ما به دو بحران نابرابری و بی‌اهمیتی در علم توصیف کرد. او گفت دانشگاه‌ها و نهادهای علمی باید درک خود از مفهوم برتری را بازنگری کنند، زیرا پژوهش‌هایی که تنها در فضای دانشگاهی می‌مانند و به جامعه بی‌ارتباط‌اند، دیگر پاسخ‌گوی نیاز زمانه نیستند.
به گفته نلواموندو، در قاره‌ای مانند آفریقا که از یک سو سرشار از استعداد است و از سوی دیگر با نابرابری‌های عمیق روبه‌روست، نحوه انجام پژوهش به اندازه موضوع آن اهمیت دارد. او تأکید کرد که در کشورهای در حال توسعه، پرسش اصلی دیگر این نیست که آیا علم مهم است یا نه، بلکه این است که علم چگونه، برای چه کسانی و با چه تغییری اهمیت می‌یابد. او با تأکید بر لزوم تغییر نگاه سنتی در پژوهش گفت: باید از تحقیق روی مردم، به تحقیق با مردم، و در نهایت به تحقیق برای مردم، توسط مردم حرکت کنیم.
نلواموندو در ادامه از سه تغییر اساسی سخن گفت که به باور او، آینده پژوهش را شکل خواهند داد. نخست، تغییر از استخراج به هم‌سازی است، جایی که جوامع محلی نه‌تنها موضوع تحقیق، بلکه همکار در طرح پرسش‌ها، انتخاب روش‌ها و تفسیر نتایج می‌شوند. دوم، حرکت از تمرکز صرف بر خروجی‌ها مانند چاپ مقاله، به سوی نتایج واقعی است، یعنی پژوهش‌هایی که اثر ملموس بر سیاست‌گذاری و توانمندسازی جوامع داشته باشند. و سوم، تغییر از باز بودن به‌صورت پیش‌فرض به باز و اخلاقی بودن از طراحی است؛ نگاهی که بر حفظ حریم خصوصی، احترام به اقلیت‌های داده‌ای و استفاده مسئولانه از اطلاعات تأکید دارد.
او یادآور شد که همکاری پنج‌ساله میان NRF و HSRC که در سال ۲۰۲۲ با بودجه‌ای بیش از ۸۵۰ هزار دلار آمریکا آغاز شد، تلاشی برای به‌کارگیری همین اصول در عمل است. این همکاری از برنامه‌های تبادل دانش، آموزش‌های مشترک و پروژه‌های پژوهشی با مشارکت مستقیم جوامع محلی پشتیبانی می‌کند تا ایده پژوهش مشارکتی را در نظام نوآوری آفریقای جنوبی نهادینه کند.
نلواموندو در پایان سخنانش تأکید کرد که مشارکت واقعی تنها در صورت عدالت و مسئولیت‌پذیری امکان‌پذیر است. او گفت: هیچ برنامه مشارکتی بدون بودجه مشارکتی معنا ندارد. هیچ داده‌ای بدون مدیریت مسئولانه ارزشمند نیست. هیچ نویسندگی‌ای نباید بدون عدالت نویسندگی باشد. جوامع کاربران نهایی پژوهش نیستند؛ آن‌ها هم‌طراحان آن هستند.
قرار دادن عدالت در قلب پژوهش
پروفسور سارا موسوتسا، مدیرعامل شورای تحقیقات علوم انسانی آفریقای جنوبی (HSRC)، در سخنرانی خود بر اهمیت قرار دادن عدالت در قلب پژوهش تأکید کرد و گفت: تحقیقی را نمی‌توان مرتبط و مفید دانست، مگر آن‌که عدالت دانشی را تضمین کند؛ عدالتی که اطمینان دهد صداها، زبان‌ها و تجربه‌های زیسته مردم آفریقا در شکل‌گیری برنامه‌های پژوهشی و بنیان شواهد علمی نقش داشته باشند.
او توضیح داد که تحقیقات مشارکتی تنها گفت‌وگو میان پژوهشگران نیست، بلکه فرآیندی است برای گوش دادن و یادگیری در شراکت با مردم. به گفته او، عدالت باید در مرکز تحقیقات ما باشد، عدالت برای کسانی که نادیده گرفته شده‌اند، برای زنان، و برای کسانی که به‌دلیل زندگی در مناطق دور از مراکز شهری از مسیرهای تولید دانش کنار گذاشته شده‌اند.
موسوتسا از پروژه‌های بخش برابری در آموزش و اقتصاد سخن گفت که با کشاورزان کوچک و بهره‌مندان از طرح‌های اصلاح زمین در استان‌های ایسترن کیپ و کوازولو-ناتال همکاری می‌کند.
به گفته او، پژوهش مشارکتی یعنی رشته‌های علوم انسانی نیز باید جایگاه خود را در زندگی عمومی باز یابند و از تماشاگر بودن فاصله بگیرند. ما دیگر از مردم فقط داده جمع نمی‌کنیم؛ بلکه با آن‌ها راه‌حل‌ها را هم‌تولید می‌کنیم. وقتی کشاورزان برایمان تعریف می‌کنند که خشکسالی چگونه چرخه کشتشان را تغییر داده است، این روایت نقطه آغاز گزارش‌های سیاست‌گذاری ما می‌شود، نه نتیجه‌گیری آن.
موسوتسا تأکید کرد که دوران جدا بودن دانشگاه‌ها از جوامع گذشته است. به باور او، پژوهش نباید تنها به توصیف جامعه بپردازد، بلکه باید به تغییر آن کمک کند. او گفت: وظیفه ما این است که شواهد را به همدلی تبدیل کنیم و همدلی را به اقدام.
ضرورت ایجاد یک دستور کار مستقل تحقیقاتی برای آفریقا
در بخش اصلی کنفرانس، پروفسور بلید نزیمانده، وزیر علوم، فناوری و نوآوری آفریقای جنوبی، بر ضرورت ایجاد یک دستور کار مستقل تحقیقاتی برای آفریقا تأکید کرد. او گفت که قاره باید از وابستگی به کمک‌های خارجی فاصله بگیرد و پژوهش‌های خود را بر پایه نیازها و اولویت‌های محلی سامان دهد. نزیمانده این سخنان را در چارچوب واقعیت‌های اخلاقی و سیاسی قرن بیست‌ویکم مطرح کرد و خاطرنشان ساخت که علم در دنیای امروز، با وجود ظرفیت‌های عظیم، هنوز در خدمت عدالت قرار نگرفته است.
او گفت: ما در جهانی زندگی می‌کنیم که پتانسیل علمی شگفت‌انگیزی دارد، اما در عین حال نابرابری‌های آن بی‌پایان است. فناوری‌های نو هر روز ظاهر می‌شوند، اما میلیاردها انسان همچنان در فقر زندگی می‌کنند. علم و فناوری باید در خدمت عدالت باشند و به ما کمک کنند تا جهانی انسانی‌تر بسازیم.
نزیمانده با اشاره به آمارهای جهانی افزود: آفریقا با وجود داشتن ۱۴ درصد از جمعیت جهان، کمتر از ۱ درصد از خروجی‌های پژوهشی جهانی را به خود اختصاص داده است. این پرسش اساسی مطرح است که چه کسانی حوزه‌های تحقیق ما را تعیین می‌کنند؟ چه کسانی آن را تأمین مالی می‌کنند؟ و پژوهشها در نهایت به نفع چه کسانی است؟
او تأکید کرد که تحقیقات در آفریقا باید بخشی از یک استراتژی قاره‌ای هماهنگ باشد که هدف آن تقویت زیرساخت‌های علمی، توسعه مراکز تحقیقاتی محلی و ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری به‌ویژه برای جوانان است. نزیمانده با یادآوری نابرابری‌های دوران همه‌گیری کووید-۱۹ گفت: در زمان توزیع واکسن‌ها، ما در صف آخر بودیم. نباید دوباره چنین وضعیتی تکرار شود. استقلال پژوهشی آفریقا باید شامل توانمندسازی در حوزه بهداشت و آمادگی برای همه‌گیری‌های آینده باشد.
او در پایان سخنان خود بر نقش نسل جدید دانشمندان تأکید کرد و گفت: اگر بتوانیم جوانان آفریقا را توانمند کنیم تا آزادانه نوآوری کنند و در سطح فرامرزی با یکدیگر همکاری داشته باشند، آن‌ها نه تنها قاره ما، بلکه کل جهان را دگرگون خواهند کرد.
در بخش‌های پایانی کنفرانس تحقیقات مشارکتی ۲۰۲۵، نمونه‌هایی از پژوهش‌هایی که با مردم و نه صرفاً درباره مردم انجام می‌شوند، ارائه شد. یکی از این نمونه‌ها، مرکز تحقیقات مبتنی بر جامعه HSRC در استان کوازولو-ناتال بود؛ مرکزی که به محلی برای همکاری و اعتمادسازی میان پژوهشگران و ساکنان محلی تبدیل شده است. در این مرکز، پروژه‌هایی درباره مسکن، امنیت غذایی و تاب‌آوری محیطی با مشارکت مستقیم جامعه طراحی و اجرا می‌شوند، به‌گونه‌ای که پژوهش از دل تجربه زیسته مردم شکل می‌گیرد، نه از بیرون.
علاوه بر این، پلتفرم دیجیتال HSRC Connect به عنوان حلقه ارتباطی میان پژوهش و جامعه عمل می‌کند. از طریق این پلتفرم، یافته‌های تحقیقاتی به زبان ساده و قابل‌فهم برای روزنامه‌نگاران، سیاست‌گذاران و شهروندان منتشر می‌شود تا زمینه گفت‌وگو و بازخورد فراهم گردد.
دکتر کونوسوانگ سوبانه، متخصص ارشد پژوهش و مدیر موقت همکاری‌های استراتژیک و بین‌المللی در HSRC، در سخنرانی خود گفت که این سازمان در پنج سال گذشته آگاهانه تلاش کرده تا پژوهش را به‌گونه‌ای طراحی کند که نه‌تنها خلاق و علمی، بلکه هم‌ساز با جامعه باشد. او توضیح داد: ما نمی‌خواهیم تحقیق برای مردم انجام دهیم؛ بلکه می‌خواهیم تحقیق را با مردمی انجام دهیم که زندگی‌شان می‌خواهیم تغییر کند. تحقیقات مشارکتی فقط یک روش نیست؛ این یک وعده است وعده‌ای برای اینکه پژوهش ابتدا گوش کند، سپس عمل کند و در نهایت تغییری معنادار ایجاد کند.
در ادامه، نشست‌های تخصصی کنفرانس به بررسی راهکارهای عملی برای اجرای مؤثر این نوع پژوهشها پرداختند؛ از جمله ایجاد هیئت‌های مشورتی استراتژیک، همکاری با نهادهای محلی و شهرداری‌ها، و سرمایه‌گذاری در نقش‌های واسطه‌ای که داده‌های پژوهشی را به اقدام و سیاست تبدیل می‌کنند.
در سخنرانی پایانی، دکتر فولوفهلو نلواموندو بار دیگر بر اهمیت چارچوب تحقیقات مشارکتی HSRC تأکید کرد؛ چارچوبی که بر پایه هم‌تولید دانش و عدالت اجتماعی بنا شده و می‌تواند به عنوان الگویی منطقه‌ای برای نزدیک کردن شکاف میان دانش و جامعه، شواهد و همدلی، و تحقیق و تغییر واقعی عمل کند.
او گفت: اگر می‌خواهیم روش انجام پژوهش را تغییر دهیم، باید انگیزه‌ها را هم تغییر دهیم. بانک‌ها، دانشگاه‌ها و شوراهای علمی باید در نظام ترفیع، بودجه و جوایز، مشارکت و تأثیر اجتماعی را تشویق کنند. باید برای ترجمه نتایج، تسهیل گفت‌وگو و مدیریت داده‌های جامعه سرمایه‌گذاری کنیم.
نلواموندو سخنان خود را با نگاهی امیدوارانه به پایان رساند: وقتی این تغییرها رخ دهد، تحقیقات مشارکتی دیگر یک پروژه جانبی نخواهد بود؛ بلکه به روشی برای انجام علمی معتبر، فراگیر و دگرگون‌ساز تبدیل خواهد شد.
انتهای پیام/