گلوله‌های شیشه‌ای عجیبی که در سراسر بیابان‌های استرالیا پراکنده‌اند، شواهدی از برخورد باستانی یک شهاب‌سنگ هستند؛ برخوردی که تا امروز هیچ دانشمندی از وقوع آن آگاه نبود.
به گزارش انتخاب و به نقل از sciencealert؛ بر اساس تجزیه و تحلیل تازه‌ای به سرپرستی دکتر آنا موسولینو، زمین‌شناس دانشگاه اکس-مارسی فرانسه، کره‌های کوچک شیشه‌ای پیدا شده در جنوب استرالیا، ترکیبی از مواد حاصل از ذوب بر اثر برخورد را در خود دارند که تاکنون در هیچ نقطه‌ی دیگری از جهان شناسایی نشده است.
پژوهشگران به این ذرات شیشه‌ای تازه‌کشف‌شده نام آنانگوآیت (Ananguite) داده‌اند و می‌گویند این مواد در پی برخورد عظیمی در حدود ۱۱ میلیون سال پیش شکل گرفته‌اند.
نکته‌ی جالب ماجرا اینجاست که زمین‌شناسان هنوز هیچ نشانه‌ای از دهانه‌ی برخوردی مرتبط با این رویداد پیدا نکرده‌اند — در حالی که چنین برخوردی باید آن‌قدر عظیم بوده باشد که آثار معدنی‌اش میلیون‌ها سال بعد نیز در مقادیر قابل‌تشخیص باقی مانده است.
دکتر فرد جوردان، زمین‌زمان‌سنج و زمین‌شیمی‌دان دانشگاه کِرتین در استرالیا، می‌گوید:
«این شیشه‌ها منحصربه‌فرد و ویژه‌ی استرالیا هستند و برخورد باستانی‌ای را ثبت کرده‌اند که تا پیش از این از آن اطلاعی نداشتیم.
این ذرات زمانی شکل گرفته‌اند که یک سیارک به زمین اصابت کرده، سنگ‌های سطحی را ذوب کرده و آوار ناشی از آن را تا هزاران کیلومتر دورتر پراکنده ساخته است.
این تکه‌های کوچک شیشه مانند کپسول‌های زمانی کوچکی از اعماق تاریخ سیاره‌ی ما هستند.
اما نکته‌ی شگفت‌انگیز این است که با وجود قدرت عظیم این برخورد، هنوز هیچ‌کس موفق به یافتن دهانه‌ی آن نشده است.»
بیابان‌های جنوب استرالیا پر از دانه‌های ریز شیشه‌ای ناشی از برخوردهای شهاب‌سنگی هستند که «تکتیت» (tektite) نام دارند.
این منطقه بخشی از محدوده‌ای موسوم به «منطقه‌ی پراکندگی استرالیایی» (Australasian Strewnfield) است — ناحیه‌ای که بر اثر برخورد عظیم یک شهاب‌سنگ در جنوب‌شرق آسیا حدود ۷۸۸ هزار سال پیش به وجود آمده است.
تکتیت‌هایی که از این برخورد در استرالیا پیدا شده‌اند، استرالیت (Australite) نام دارند و نسبتاً فراوان‌اند، زیرا برخورد اصلی در مقیاس زمانی زمین‌شناسی، نسبتاً تازه رخ داده است.
در سال ۱۹۶۹، دو دانشمند ناسا، دین چپمن و لروی شیبر، ترکیب شیمیایی ۵۳۰ نمونه‌ی استرالیت را بررسی کردند.
آن‌ها در میان این مجموعه، هشت نمونه‌ی متفاوت پیدا کردند که از نظر ترکیب معدنی با بقیه مطابقت نداشتند.
چپمن و شیبر در آن زمان به غیرعادی بودن این نمونه‌ها اشاره کردند و احتمال دادند که شاید این هشت ذره در اثر برخوردی جداگانه به‌وجود آمده باشند، اما هیچ پژوهش دیگری برای پیگیری این فرض انجام نشد.
اکنون موسولینو و همکارانش تصمیم گرفتند دوباره به سراغ این نمونه‌های عجیب بروند تا راز آن‌ها را کشف کنند.
اگرچه هشت نمونه‌ی اصلی برای بازتحلیل در دسترس نبودند، خوشبختانه چپمن و شیبر پیش‌تر توصیف شیمیایی دقیقی از آن‌ها منتشر کرده بودند.
نمونه‌های متفاوت ویژگی‌های خاصی داشتند:
مقدار کمتر دی‌اکسید سیلیسیم (SiO₂)،
اما مقادیر بالاتر اکسیدهای آهن، منیزیم و کلسیم؛
چگالی بالاتر، مغناطیس‌پذیری قوی‌تر، الگوهای حبابی متفاوت، و نسبت‌های متمایز عناصر کمیاب.
با در دست داشتن این مشخصات، پژوهشگران مجموعه‌ی استرالیت‌های موزه‌ی استرالیای جنوبی را جست‌وجو کردند تا نمونه‌هایی بیابند که با آن مشخصات هم‌خوانی دارند.
در نهایت، آن‌ها شش تکتیت جدید کشف کردند که از نظر ترکیب شیمیایی با همان «نمونه‌های عجیب» سال ۱۹۶۹ مطابقت داشتند.
ترکیب این شش آنانگوآیت نشان می‌دهد که آن‌ها در نتیجه‌ی برخوردی مجزا و در بخشی متفاوت از پوسته‌ی زمین نسبت به برخورد معروف ناحیه‌ی پراکندگی استرالیایی به‌وجود آمده‌اند.
برای اطمینان از این موضوع، موسولینو و همکارانش دو نمونه از آنانگوآیت‌ها را با روش تاریخ‌گذاری آرگونی مورد بررسی قرار دادند — روشی که جوردان و پژوهشگران دیگر در سال ۲۰۱۹ برای تعیین سن تکتیت‌های آسیای جنوب شرقی نیز به کار برده بودند و عدد ۷۸۸ هزار سال به‌دست آمده بود.
اما نتیجه‌ی جدید بسیار متفاوت بود:
سن آنانگوآیت‌ها ۱۱ میلیون سال برآورد شد — یعنی بسیار قدیمی‌تر از تکتیت‌های شناخته‌شده.
این یافته تأییدی قطعی بود که این ذرات شیشه‌ای حاصل برخوردی جداگانه و بسیار کهن‌تر هستند.
محل دقیق وقوع آن برخورد هنوز ناشناخته است.
این موضوع چندان غیرمعمول نیست؛ زیرا حتی منشأ دهانه‌ی عظیم مربوط به همان ناحیه‌ی پراکندگی استرالیایی نیز تاکنون پیدا نشده است — دهانه‌ای که زمین‌شناسان از آن به‌عنوان «جام مقدس» علم برخوردهای شهاب‌سنگی یاد می‌کنند.
البته دلایلی وجود دارد که چرا دهانه‌ی منشأ آنانگوآیت‌ها ممکن است ناپدید شده باشد:
فرسایش شدید، خشک‌شدن تدریجی مرکز استرالیا از حدود ۳۳ میلیون سال پیش، یا حتی اشتباه گرفتن آن با ساختارهای آتشفشانی در مناطقی مانند پاپوآ گینه‌نو.
پژوهشگران در مقاله‌ی خود می‌نویسند:
«تفاوت‌های زمین‌شیمیایی و پتروگرافی میان آنانگوآیت‌های شرقی و غربی — که البته نیاز به نمونه‌های بیشتری برای تأیید دارند — ممکن است به تعیین محل دقیق برخورد کمک کند.
با این حال، این احتمال نیز وجود دارد که دهانه‌ی مربوطه طی ۱۱ میلیون سال گذشته زیر لایه‌های زمین مدفون شده باشد.»
∎