به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود» تالیف فاطمه‌سادات حیائی طهرانی، اثری در حوزه تاریخ شفاهی است که توسط انتشارات راه‌یار منتشر شده است. این کتاب به بازخوانی نقش و حضور زنان و دختران انقلابی در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ می‌پردازد و رویدادهای این مقطع تاریخی را از زبان خود آنان روایت می‌کند.
اهمیت این حرکت تاریخی که به دست گروهی از دانشجویان صورت گرفت، به حدی بود که رهبر انقلاب، امام خمینی (ره)، از آن با عنوان «انقلاب دوم» یاد کردند. هرچند درباره علل و چگونگی این واقعه تاکنون کتاب‌های بسیاری به نگارش درآمده اما با وجود حضور دختران و پسران دانشجو درکنار یکدیگر در جریان تسخیر سفارت آمریکا، نقش زنان در این رخداد کمتر دیده شده و کمتر به آن پرداخته شده است. از همین رو، انتشارات راه‌یار کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود» را منتشر کرده است. این کتاب که توسط حسین چارداولی و پریسا وزیرلو گرداوری و توسط فاطمه سادات حیائی طهرانی به رشته تحریر درآمده، مجموعه‌ای است از خاطرات ده تن از دختران دانشجو پیرو خط امام که در جریان تسخیر لانه جاسوسی آمریکا حضور داشته‌اند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروهی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام در سالروز شهادت چند تن از دانش آموزان به دست رژیم پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ طی برنامه‌ریزی قبلی به سفارت آمریکا رفتند و آن را تسخیر کردند.
از جمله عواملی که باعث این تصمیم در میان دانشجویان شد، حمایت‌های همه‌جانبه آمریکا از رژیم پهلوی در چند دهه اخیر، تحرکات مشکوک آمریکا در ایران از جمله مذاکرات پنهانی مهدی بازرگان، نخست‌وزیر وقت ایران، با برژینسکی، مشاور امنیت ملی آمریکا در الجزایر و همچنین سفر شاه به آمریکا به بهانه‌های درمانی و پزشکی بود. این وقایع دانشجویان را نگران کرده بود که چنین تحرکاتی می تواند مقدمه‌ای برای یک کودتای دیگر، مانند کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ باشد که ملت ایران را بار دیگر در معرض خطر قرار داده و شاه را دوباره به قدرت بازگرداند. دخالت‌های گسترده آمریکا در امور داخلی ایران از جمله عوامل اصلی این اقدام به شمار می‌رفت.
این داشجویان پیش از تسخیر سفارت، موضوع را با امام خمینی (ره) درمیان نگذاشته بودند؛ چرا که امام در جایگاه رهبری کشور نمی‌توانست به طور رسمی این اقدام را تایید یا رد کند. آنان نمی‌خواستند امام مسئول مستقیم این اقدام شناخته شود. به باور خودشان، در صورت ورود به سفارت آمریکا و اطلاع یافتن امام از این موضوع، اگر مخالفتی شد آنها سفارت را ترک می‌کردند و اگر تایید می‌شد اقدامشان را ادامه می‌دادند.
تعدادی از دانشجویان توانسته بودند نقشه داخلی سفارت را به طور تقریبی تهیه کنند. برای حفظ محرمانگی و جلوگیری از فاش شدن ماجرا، تنها چهار دانشگاه در جریان این اقدام با یکدیگر همگام شدند؛ دانشگاه صنعتی شریف، ملی (شهید بهشتی)،تهران و دانشگاه پلی تکنیک. هیچ‌کس از شهادت هراسی نداشت و نگرانی از اینکه ممکن است هنگام ورود به آنها شلیک شوند، وجود نداشت.
در ۱۳ آبان، روز موعود و فتح سفارت فرا رسیده بود. گروهی از دانشجویان به در ورودی سفارت رفتند که با زنجیر بسته شده بود، آنها با سرعت تلاش کردند تا زنجیرها را باز کنند. به محض باز شدن در دانشجویان وارد ساختمان شدند و بلافاصله در را بستند تا افراد عادی نتوانند وارد شوند. به محض ورود دانشجویان، کارکنان سفارت به داخل ساختمان‌ها فرار کرده و در ها را از داخل قفل کردند.
گروهی از دانشجویان به ساختمان مرکزی نفوذ کردند و کارکنان را بیرون آوردند. اما کارکنان سفارت، پیش از خروج، تعدادی از کامپیوترها را شکسته یا سوزانده بودند. برخی اسناد را رشته رشته کرده و برخی دیگر را با دستگاه پودر کرده بودند. با این حال، اسناد باقی مانده توسط دانشجویان جمع‌آوری شد.
در ابتدا تصمیم بر این بود که اسناد از سفارت خارج شوند، اما امام فرمودند که بهترین کسانی که می‌توانند از این اسناد، محافظت کنند، همین دانشجویان هستند. بنابراین دانشجویان چند روز در سفارت ماندند و اسناد را واکاوی کردند. از دل این اسناد اطلاعات مهمی استخراج شد؛ از جمله شناسایی برخی گروه‌ها مانند گروه فرقان و نحوه هدایت آنها، همچنین هویت بعضی افراد فعال در جریان‌های سیاسی و امنیتی مشخص شد. بعدها این اسناد به تدریج منتشر شدند.
«لعیا پورانصاری»، یکی از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، روایت می‌کند: قرار بود تمام دانشجویان هم‌زمان با برگزاری تظاهرات مردمی در خیابان‌ها، اقدام خود را آغاز کنیم. چند روز پیش از عملیات، گروهی از پسران دانشجو با بالا رفتن از اتوبوس‌های دوطبقه، نقشه سفارت آمریکا را تهیه کرده بودند. با ورود به محوطه سفارت، بلافاصله تمامی درها را بستیم تا از ورود مردم به داخل سفارت جلوگیری شود. هدف اصلی، از ابتدا تسخیر ساختمان مرکزی سفارت بود، نه درگیری با افراد حاضر در آن.
«طیبه ضرغامی»، یکی دیگر از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، به نقش آمریکا در دخالت‌های گسترده در امور داخلی ایران و حمایت از کودتاها اشاره می‌کند و این موضوع را از عوامل اصلی تصمیم دانشجویان برای ورود به سفارت می‌داند. او می‌گوید: حدود ساعت ۱۴ بعدازظهر وارد سفارت شدیم. به محض ورود، نگهبانان و تفنگداران آمریکایی به ساختمان مرکزی پناه برده و درهای آن را از داخل بستند. ابتدا در محوطه ساختمان ماندیم تا راهی برای ورود به ساختمان اصلی پیدا کنیم. پس از حدود سه ساعت، موفق شدیم تا وارد ساختمان مرکزی شویم و با قاطعیت و صلابت، تعدادی از افراد حاضر در آنجا را دستگیر و به گروگان بگیریم.
«زینب کدخدازاده» از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، ادامه ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند: دانشجویان، کارکنان سفارت را یکی‌یکی به بیرون منتقل کرده، دست‌ها و چشمان آنان را می‌بستند. من و چند نفر دیگر از دانشجویان مأمور مراقبت از گروگان‌ها و نظارت بر وضعیت آنان شدیم.
«ملیحه نیشابوری» یکی از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، درباره پیام امام به دانشجویان می‌گوید: احمد آقا هر وقت از طرف امام می‌آمد می‌گفت: «امام» گفتند این‌ها اسیر و میهمان شما هستند با آنها خوب رفتار کنید، کاری کنید که سلامتی آنها به خطر نیفتد، ورزش کنند و غذایشان خوب باشد. امام بعد از تسخیر با سخنرانی‌ها و صحبت‌هایشان به ما خط‌مشی می‌دادند تا تندروی صورت نگیرد.
«صغری فروتن» از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، با اشاره به افشاگری‌اسناد سفارت می‌گوید: در آن دوره افشاگری‌هایی هم می‌شد که تیم مخصوص شورای مرکزی لانه انجام می‌دادند. اسناد در ساختمان پنهان بودند و همه بچه‌ها به آنجا دسترسی نداشتند. حتماً باید کسانی می‌بودند که زبان انگلیسی قوی داشتند و می‌توانستند متن‌ها و اسناد را ترجمه کنند. مردم شب و روز جلوی لانه جاسوسی می‌آمدند و فریاد می‌زدند «دانشجوی خط امام افشاکن، افشاکن!»
«شهین مقدم» یکی از راویان کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود»، درباره آزادسازی گروگان‌ها چنین می‌گوید: بعد از ماجرای طبس و حمله آمریکا امام مسئولیت گروگان‌ها را به لحاظ امنیتی به مجلس سپرد. از آن به بعد گروگان ها را به شهرهای مختلف فرستادند. گروگان‌ها را به شهرهای مختلف برده بودند؛ و دانشجویانی که از ابتدای تسخیر آمده بودند، آرام آرام رفتند. گروگان‌ها را کم کم به کشورهای خودشان فرستادند. بعد از رفتن گروگان‌ها بعضی از دانشجوین رفتند، بعضی ماندند. سندهای زیادی بود که باید ترجمه می‌شد یا بچه‌ها برای حفظ آنان باید کشیش می‌دادند.
کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود» در قالب ۱۰ فصل تدوین شده که هر فصل به خاطرات یکی از این دختران انقلابی اختصاص دارد؛ از دوران کودکی تا نقش‌آفرینی مستقیم آنان در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی. همچنین در این کتاب، موضوعاتی چون حال وهوای داخل سفارت، علت و انگیزه‌ها و اهداف این اقدام از زبان خود دانشجویان و نیز دیدگاه‌های موافقان و مخالفان این واقعه بازگو شده است.
کتاب «خیابان تا صبح بیدار بود» حاصل تحقیق حسین چارداولی و پریسا وزیرلو و تألیف فاطمه‌سادات حیائی طهرانی است. این اثر در ۳۶۸ صفحه، با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و قیمت ۲۳۵ تومان، توسط انتشارات راه‌یار منتشر شده و به روایت مستند و شفاهی دختران انقلابی از یکی از وقایع تاریخ معاصر ایران می‌پردازد.
∎