کشور‌های خلیج فارس – به‌ویژه امارات و عربستان سعودی – همکاری نزدیک با واشنگتن و شرکت‌های آمریکایی را برای پیشبرد اهداف خود در حوزه هوش مصنوعی حیاتی می‌دانند.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، موسسه کشور‌های عربی خلیج فارس در مقاله‌ای به بررسی همکاری آمریکا و کشور‌های عربی خلیج فارس در زمینه هوش مصنوعی پرداخته که در ادامه آمده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که اداره صنعت و امنیت وزارت بازرگانی آمریکا در اوایل اکتبر به شرکت انویدیا مجوز‌هایی صادر کرده تا صادرات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی به مشتریان آمریکایی در امارات متحده عربی را آغاز کند.
کشور‌های خلیج فارس – به‌ویژه امارات و عربستان سعودی – همکاری نزدیک با واشنگتن و شرکت‌های آمریکایی را برای پیشبرد اهداف خود در حوزه هوش مصنوعی حیاتی می‌دانند.
سفر دونالد جی. ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به عربستان سعودی، قطر و امارات در ماه مه، هم‌زمان با اعلام چندین توافق مهم در حوزه هوش مصنوعی و سایر سرمایه‌گذاری‌ها بود.
پیش از این سفر، عربستان شرکت HUMAIN را که متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی این کشور است، راه‌اندازی کرد. امارات نیز از برنامه ساخت یک پردیس عظیم داده‌های هوش مصنوعی خبر داد که قرار است توسط شرکت فناوری وابسته به دولت G۴۲ و شرکت‌های بزرگ آمریکایی ارائه‌دهنده خدمات ابری و مراکز داده، مانند آمازون وب سرویسز و اوراکل، اداره شود. توافق اولیه امارات با واشنگتن شامل واردات سالانه ۵۰۰ هزار تراشه پیشرفته هوش مصنوعی انویدیا از سال ۲۰۲۵ بود.
با این حال، توافق‌های بلندپروازانه دوجانبه در حوزه هوش مصنوعی که در جریان سفر پر سر و صدای ترامپ به منطقه مطرح شد، آن‌چنان که انتظار می‌رفت پیش نرفته است. در همین حال، دولت‌های خلیج فارس همچنان تمرکز خود را بر تضمین دسترسی شرکت‌های فناوری بومی مانند G۴۲ به تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی حفظ کرده‌اند.
کشور‌های خلیج فارس – به‌ویژه امارات و عربستان سعودی – در انتظار صدور رسمی مجوز‌های صادرات تراشه از سوی دولت آمریکا، از اهداف خود در حوزه هوش مصنوعی عقب‌نشینی نکرده‌اند.
در سپتامبر، امارات مدل هوش مصنوعی متن‌باز و کم‌هزینه‌ای به نام K۲ Think را منتشر کرد که مورد تحسین پژوهشگران این صنعت قرار گرفت. در ۲۵ اوت، شرکت HUMAIN عربستان یک اپلیکیشن گفت‌وگوی هوش مصنوعی به زبان عربی عرضه کرد و از برنامه ساخت مراکز داده با استفاده از تراشه‌های آمریکایی در اوایل سال ۲۰۲۶ خبر داد؛ اقدامی که سرعت بالای برنامه‌های فناوری منطقه را نشان می‌دهد.
برنامه هوش مصنوعی چیست؟
با وجود کندی روند صدور مجوز صادرات تراشه، دلایلی وجود دارد که مقام‌های کشور‌های خلیج فارس همچنان با احتیاط نسبت به همکاری‌های فناورانه با ایالات متحده خوش‌بین باشند.
در ماه ژوئیه، کاخ سفید «طرح اقدام هوش مصنوعی» ایالات متحده را منتشر کرد تا به گفته خود، «در رقابت برای دستیابی به برتری جهانی در هوش مصنوعی» پیروز شود.
ستون سوم این طرح – رهبری در دیپلماسی و امنیت بین‌المللی هوش مصنوعی – حاکی از گسترش چشمگیر صادرات فناوری‌های هوش مصنوعی به متحدان و شرکای آمریکا است. واکنش اولیه دولت‌های خلیج فارس به این طرح مثبت بود. یوسف العتیبه، سفیر امارات در آمریکا، از این طرح استقبال کرد و آمادگی کشورش را برای «تسریع» در ایجاد شراکت راهبردی در حوزه هوش مصنوعی میان دو کشور اعلام نمود.
«طرح اقدام هوش مصنوعی» همچنین بر حمایت از نوآوری به رهبری بخش خصوصی از طریق حذف بوروکراسی و «مقررات سنگین» تأکید دارد.
این رویکرد سیاستی با محوریت داخلی، خبر خوبی برای صندوق‌های ثروت ملی کشور‌های خلیج فارس محسوب می‌شود؛ صندوق‌هایی که از سرمایه‌گذاران اصلی در شرکت‌های فناوری آمریکایی هستند و همچنین برای سایر بازیگران دولتی و خصوصی که تمایل به گسترش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری و انرژی آمریکا دارند.
کاخ سفید به‌طور هم‌زمان در حال اجرای یک برنامه آزمایشی سریع برای کمیته سرمایه‌گذاری خارجی در ایالات متحده است که احتمالاً روند سرمایه‌گذاری صندوق‌های ثروت ملی خلیج فارس و سایر نهاد‌های وابسته به دولت را تسهیل خواهد کرد.
در اواسط اوت، ترامپ محدودیت‌های فروش تراشه‌های هوش مصنوعی به چین را کاهش داد (هرچند تنش‌های تجاری کلی با چین از آن زمان افزایش یافته است)، به شرط آن‌که شرکت‌های سازنده تراشه بخشی از درآمد خود را به دولت آمریکا بازگردانند.
گرچه این تصمیم مستقیماً به کشور‌های خلیج فارس مربوط نمی‌شود – و شامل تراشه‌های کمتر پیشرفته است –، اما در خلیج فارس به‌عنوان نشانه‌ای از فضای سیاستی انعطاف‌پذیرتر و معامله‌محورتر در زمینه صادرات تراشه تعبیر شد.
در آن زمان، ترامپ قانون انتشار فناوری هوش مصنوعی که در دولت بایدن اعمال شده بود و موانعی برای جاه‌طلبی‌های هوش مصنوعی کشور‌های خلیج فارس ایجاد می‌کرد را لغو کرده بود.
جست‌وجوی بازده فناورانه
امارات متحده عربی به‌عنوان پیشتاز فناوری در منطقه ظهور کرده است. شرکت هوش مصنوعی مستقر در ابوظبی، G۴۲، که به‌سرعت در حال رشد است، اکنون حدود ۲۰ هزار کارمند دارد.
این شرکت به همراه صندوق ثروت ملی ابوظبی، مبادله، در سال ۲۰۲۴ شرکت MGX را تأسیس کردند تا به‌عنوان «پیشرو در سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته» فعالیت کند.
امارات همچنین تلاش کرده است تا یک راهبرد جامع هوش مصنوعی را در سراسر دولت (این کشور در سال ۲۰۱۷ وزیر هوش مصنوعی منصوب کرد) و نهاد‌های دانشگاهی، مانند دانشگاه محمد بن زاید برای هوش مصنوعی، ادغام کند.
جاه‌طلبی‌های فناورانه امارات شامل یک درخواست مهم از واشنگتن است: تأیید مجوز صادرات سالانه حدود ۵۰۰ هزار تراشه پیشرفته هوش مصنوعی، که بخش قابل توجهی از آن برای G۴۲ در نظر گرفته شده است.
در مقایسه، راهبرد هوش مصنوعی عربستان سعودی تا حدودی محتاطانه‌تر به نظر می‌رسد و بیشتر بر توسعه قابلیت‌هایی برای کاربرد‌های داخلی تمرکز دارد. شرکت آرامکو دیجیتال، سازمان داده و هوش مصنوعی عربستان (SDAIA) و تونوموس، زیرمجموعه شهر آینده‌نگر نئوم، ابعاد مختلف دستور کار فناوری پیشرفته کشور را حمایت می‌کنند.
در ماه مه، عربستان قراردادی با انویدیا برای خرید ۱۸ هزار تراشه و توافق‌هایی دیگر با شرکت‌های AMD و Amazon Web Services اعلام کرد. با این حال، ربات گفت‌وگوی اخیر HUMAIN و برنامه‌های تسریع‌شده برای ساخت مراکز داده، نشانگر طرح‌های بلندپروازانه‌تر عربستان است.
تلاش‌های چندساله برای توسعه بخش‌های فناوری جذاب در منطقه، اکنون در حال به ثمر نشستن است. امارات و عربستان در شاخص‌هایی که قدرت محاسباتی، بلوغ و استعداد در حوزه هوش مصنوعی را می‌سنجند، در حال ارتقا هستند.
روابط قوی با ایالات متحده – که مقصد اصلی استعداد‌های برتر در حوزه هوش مصنوعی است – همچنان برای جاه‌طلبی‌های فناورانه کشور‌های خلیج فارس حیاتی خواهد بود.
جاه‌طلبی‌های فناوری پیشرفته قطر نیز تمرکز فزاینده‌ای بر مراکز داده دارد. تأسیس مرکز محاسبات کوانتومی قطر در دانشگاه حمد بن خلیفه در دوحه و سایر پروژه‌های مشترک، نشان‌دهنده علاقه رو به رشد قطر به رایانش کوانتومی است.
کویت، عمان و بحرین دستور کار‌های فناورانه‌ای نسبتاً محدودتر دارند، اما این دولت‌ها همچنان مشتاق امضای توافق با شرکت‌های چندملیتی فناوری هستند. برای نمونه، عمان در سپتامبر از ایجاد یک منطقه ویژه اقتصادی با تمرکز بر هوش مصنوعی به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار برای استارتاپ‌ها خبر داد؛ طرحی که بخشی از همکاری میان شرکت افوق عمان و پرایم گروپ مصر است.
تعیین جزئیات
عوامل گوناگونی می‌توانند همکاری‌های کلیدی فناورانه میان ایالات متحده و کشور‌های خلیج فارس را پیچیده کرده و سرعت پیشرفت برنامه‌های فناوری منطقه را کاهش دهند.
محدودیت‌های اقتصادی ممکن است به‌طور بالقوه منابع مالی دولت‌ها را که برای طرح‌ها و پروژه‌های متمرکز بر فناوری اختصاص می‌یابد، کاهش دهد.
همچنین اگر دولت آمریکا در روند صدور مجوز صادرات تراشه، شرایط سرمایه‌گذاری بیشتری اضافه کند، برنامه‌های پرهزینه هوش مصنوعی کشور‌های خلیج فارس حتی گران‌تر خواهند شد. با این حال، انتظار می‌رود که بخش فناوری همچنان در اولویت هزینه‌های دولتی کشور‌های خلیج فارس در آینده قابل پیش‌بینی باقی بماند.
مقاومت‌های بوروکراتیک در واشنگتن می‌تواند روند تأیید را کند کرده یا دسترسی مستقیم کشور‌های خلیج فارس به فناوری‌های پیشرفته آمریکایی را محدود کند و مقام‌های منطقه را در وضعیت دشواری قرار دهد.
نگرانی‌های دوحزبی درباره نفوذ چین در کشور‌های خلیج فارس یکی از عوامل اصلی مقاومت در برابر برخی ابعاد همکاری هوش مصنوعی میان خلیج فارس و ایالات متحده است.
افزون بر این، مقام‌هایی در دولت آمریکا که به دنبال اتخاذ رویکرد «اول آمریکا» در سیاست‌های هوش مصنوعی هستند، بعید است پیشرفت سریع دیگر کشور‌ها در بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فناوری‌های آمریکایی را در اولویت قرار دهند.
خاورمیانه همچنین مملو از درگیری‌ها، تنش‌ها و رقابت‌های گوناگون است. زیرساخت‌های نوپای هوش مصنوعی همچنان در برابر حملات آسیب‌پذیر هستند، هرچند در حال حاضر خطرات متوجه زیرساخت‌های فیزیکی قابل مدیریت به نظر می‌رسند.
قرار است محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در ۱۸ نوامبر به واشنگتن سفر کند. همچنین شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات، و طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی او، نیز در پاییز امسال از کاخ سفید دیدار خواهند کرد.
با وجود نشانه‌های مثبت از تداوم همسویی میان ایالات متحده و کشور‌های خلیج فارس در حوزه منافع فناورانه، دولت‌های خلیج فارس احتمالاً تحت فشار خواهند بود تا برای کسب شفافیت بیشتر و تعمیق همکاری‌ها تلاش کنند.