خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ در روزهایی که هوای خوزستان در غبار و دود فرو رفته، نفس کشیدن به کاری دشوار و دردناک تبدیل شده است. دیگر حتی بستن پنجره‌ها هم بی‌فایده است؛ چون نفس‌های آلوده از هر شکاف و درزی راه خود را به خانه‌ها پیدا می‌کنند. منشأ این وضعیت، شعله‌هایی است که در تالاب نیمه‌جان هورالعظیم زبانه می‌کشند و خاکسترشان بر سر مردم اهواز، حمیدیه، دشت‌آزادگان و هویزه می‌بارد. تالابی که روزگاری با صدای پرندگان و جریان آب، نشانه زندگی بود، حالا با دود سیاه خود نشانه‌ای از مرگ آرام و خاموش شده است.
در هفته‌های گذشته، بخش عراقی این تالاب گرفتار آتش‌سوزی‌هایی وسیع شده که دود حاصل از آن به‌واسطه بادهای موسمی به استان خوزستان رسیده است. نتیجه این فاجعه، کاهش شدید کیفیت هوا، تعطیلی‌های پی‌درپی، مشکلات تنفسی و افزایش نگرانی در میان مردم و فعالان محیط‌زیست است. خوزستان، استانی که نفسش به تالاب‌ها بسته بود، حالا با هر دم، بهای خشکیدن آن‌ها را می‌پردازد.
استان خوزستان به‌عنوان یکی از کانون‌های استراتژیک توسعه صنعتی، انرژی و کشاورزی جمهوری اسلامی ایران همواره در خط مقدم مواجهه با بحران‌های چندلایه زیست‌محیطی قرار داشته است.
این تقاطع منافع اقتصادی با آسیب‌پذیری‌های اقلیمی، چالشی ساختاری و مدیریتی عمیق را ایجاد کرده که نیازمند تحلیل‌های دقیق کارشناسی و راهکارهای اجرایی در سطوح ملی و بین‌المللی است.
در سایه خشکسالی‌های مداوم و تغییرات اقلیمی، مسائل دیرینه‌ای چون مدیریت منابع آبی، پایداری تالاب‌های حیاتی نظیر هورالعظیم، و مدیریت پساب‌ها و آلاینده‌های ناشی از صنایع نفت و کشاورزی، به مثابه نقاط آسیب‌پذیر اصلی نمایان شده‌اند، بهخصوص تشدید بحران در تالاب هورالعظیم، با فعال شدن کانون‌های تالابی در آن سوی مرزها، زمینه‌ساز پدیده‌های ویرانگر خودسوزی و خوداشتعالی شده است که دود ناشی از آن، به صورت مکرر شرایط زیست‌محیطی استان را در ماه‌های گذشته وخیم‌تر ساخته است.
این وضعیت به صورت مستقیم بر کیفیت هوا، فرونشست زمین و بقای تنوع زیستی منطقه تأثیر منفی گذاشته و سلامت و امنیت زیست‌محیطی جوامع محلی را به شدت به خطر انداخته است.
بررسی‌های کلان زیست‌محیطی خوزستان نشان می‌دهد که این پهنه سرزمینی به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد جغرافیایی و تمرکز بالای فعالیت‌های صنعتی و انرژی، به یک بوم‌شناختی با تنش بالا تبدیل شده است.
تلاقی پدیده‌های خشکسالی‌های مزمن با انتشار مستمر آلاینده‌های ناشی از زیرساخت‌های نفت و گاز، علاوه بر پدیده فرونشست زمین، یک سیستم پیچیده از خطرات محیطی را فعال ساخته است.
یکی از برجسته‌ترین نمودهای این بحران، مختل شدن مداوم کیفیت هوا است که اکنون نه فقط یک معضل زیست‌محیطی، بلکه یک بحران آشکار سلامت عمومی محسوب میشود. بهخصوص در مقطع فعلی و با ورود به فصل ناپایدار آب و هوایی، شاهد ظهور مجدد و تشدید کانون‌های دود، به‌ویژه آن‌هایی که از فعال‌سازی مجدد بسترهای خشک و سوخته تالاب‌ها نشأت می‌گیرند، هستیم.
افزایش قابل ملاحظه مراجعات سرپایی و بستری در مراکز درمانی استان در ماه‌های اخیر، به مثابه یک شاخص بالینی قاطع از شدت این تهدیدات است و ضرورت دارد که سازوکارهای مدیریتی و فناورانه جدیدی برای تعدیل این وضعیت اضطراری تعریف و اجرا گردد.
در این گفتگوی تخصصی، هدف آن است که با استماع به تحلیل‌های مقام مسئول، ضمن تفکیک و اولویت‌بندی عوامل اصلی آلاینده هوا در فصول سرد سال، به بررسی شفاف رویکردهای سازمان حفاظت محیط زیست استان در قبال معضلات زیرساختی، از جمله چالش‌های فرامرزی و اتخاذ استراتژی‌های نوین فناورانه برای حفاظت از اکوسیستم‌های خاص منطقه، پرداخته شود.
خبرنگار آنا برای اطلاع از دود و آتش ناشی از تالاب هورالعظیم، عدم تحویل حقابه ایران توسط طرف عراقی و مشکلات فرونشست زمین در استان خوزستان گفت‌و‌گویی اختصاصی را با محمدجواد اشرفی مدیرکل محیط زیست استان خوزستان ترتیب داده است.
گپ و گفت آنا با اشرفی در پی می‌آید:
۸ ماه درگیری دود ناشی از فعال‌سازی کانون‌های تالاب در بخش عراقی
آنا: با توجه به تعدد کانون‌های آلودگی هوا در برخی از شهرهای استان خوزستان و پیامد‌های زیان‌بار مترتب بر آن، تحلیل کارشناسی شما از وضعیت فعلی چیست؟ همچنین، برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت اداره محیط زیست استان خوزستان برای ارائه راهکارهای ساختاری و زیرساختی برای معالجه ریشه‌ای این معضل که شامل تأثیرات گرد و غبار ناشی از استان سیستان و بلوچستان نیز میشود، چگونه تدوین شده است؟
اشرفی: ابتدا عرض کنم گرد و غبار خیر، بلکه آلودگی استان خوزستان و شهرهای آن را آزار می‌دهد.
استان خوزستان نزدیک به هفت تا هشت ماه است که به‌دلیل خشکسالی تالاب هورالعظیم در بخش عراقی تالاب، درگیر دود ناشی از فعال‌سازی کانون‌های این تالاب در عراقی است.
همچنین با توجه به این وضعیت تالاب هورالعظیم درگیر خودسوزی‌ها و خوداشتعالی شده و این مسئله در تالاب تشدید شده است.
راهکار اساسی این است که حتماً باید آب در بستر تالاب هورالعظیم رهاسازی و توزیع شود تا این دود مهار شود.
پیگیری‌های بسیار گسترده‌ای از سوی ایران اسلامی با مقامات محترم دولت عراق صورت گرفته تا مسئولان عراقی را متقاعد سازیم که براساس کنوانسیون رامسر حقابه تالاب هورالعظیم را رهاسازی کنند، به‌طوری که آب را رهاسازی و توزیع کنند.
متأسفانه تا این مقطع زمانی و تا الان که با شما صحبت می‌کنم این امکان میسر نشده است.
آنا: دلیل عدم رهاسازی حقابه آب هورالعظیم توسط طرف عراقی چیست، یعنی کشور عراق هم درگیر مشکلات کم‌آبی است؟
اشرفی: دقیقاً. کشور عراق نیز نظیر همچون ما (ایران) درگیر مسائل مربوط به کم‌آبی است.
با این وجود، ما (ایران) با وجود درگیری‌های مرتبط با تنش آبی حداقل میزان آب لازم را در بخش ایرانی تالاب هورالعظیم رهاسازی کرده‌ایم، به همین دلیل خوشبختانه در طول سال جاری، هیچ‌گونه آتش‌سوزی که منجر به انتشار دود و تأثیر بر جوامع انسانی شده باشد، مشاهده نکرده‌ایم.
انتظار داریم که کشور عراق نیز ملزم به اجرای این تدابیر باشد و باید هم ملزم به اجرای این تدابیر باشد؛ با این شرایط، مهار این وضعیت نیازمند اقداماتی است.
برای مهار آتش‌سوزی و دود ناشی از آن در تالاب هورالعظیم در چندین مرحله از طریق هواپیماهای آب‌پاش سعی در خاموش‌سازی چشمه‌های دود داشتیم، اما مشکل اصلی این نبوده و به‌دلیل وسعت منطقه که ۲۵ هزار هکتاری است، اثربخشی مشکل گشا نبود؛ البته هواپیماهای آب‌پاش اثرا خود را گذاشت.
در نهایت صرفاً با مدیریت منابع آبی می‌توان این مشکل را مرتفع ساخت؛ بنابراین باید منتظر مساعدت‌های جوّی و نیز پذیرش و همکاری مقامات عراقی باشیم.
گزینه رهاسازی آب از سمت ایران به سمت عراق نیز مورد بررسی قرار گرفته است، اما در داخل کشور، به‌دلایل کم‌آبی و دلایل فنی متعددی که وجود دارد امکان انتقال آب به بخش عراقی تالاب با چالش‌های فنی مواجه است و تاکنون میسر نشده است و در سطح دولت، تصمیمی در این خصوص اتخاذ شده بود و این یک محور از مسائل است.
آنا: با توجه به اینکه آلودگی هوا در استان خوزستان ترکیبی از منابع صنعتی ـ نفتی، کشاورزی (آتش‌سوزی مزارع) و عوامل جوّی (وارونگی دما) است، اولویت‌بندی و سهم هریک از این عوامل در تشدید آلودگی‌های پاییزه اهواز و دشت آزادگان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اشرفی: ببینید. همانطور که می‌دانید استان خوزستان طبیعتاً در کنار انتشار دود ناشی از آتش‌سوزی که خدمتتان گفتم ما موضوع فعالیت‌های صنعتی را نیز داریم. استان خوزستان استان کاملاً صنعتی، نفتی و کشاورزی است و فعالیت‌های نفتی و عدم کنترل مشعل‌های نفتی تاکنون علت ایجاد آلودگی بوده است.
در کنار آن، با توجه به شیوع فصل برداشت نیشکر و همچنین آتش زدن مزارع کشاورزی برای آماده‌سازی فصل بعد که روشی کاملاً اشتباه محسوب میشود، این موارد نیز یکی از عوامل و مؤلفه‌های ایجاد آلودگی به شمار می‌آیند.
در کنار این موارد، با شروع فصل پاییز و بروز پدیده‌های وارونگی دما، ما شاهد استمرار و ماندگاری این دود و گرد و غبار در صحنه‌های مختلف استان خوزستان، شهرستان‌های اهواز و دشت آزادگان بوده‌ایم.
خودسوزی و خوداشتعالی در هورالعظیم؛ مهار با آب، نه با هواپیم
فرونشست زمین استان خوزستان را تهدید می‌کند
آنا: مسئله فرونشست زمین به‌عنوان یک چالش جدی است که استان خوزستان را تهدید می‌کند، آیا برنامه مشخصی برای مقابله با این پدیده بهخصوص در مناطقی که در آن مطالعات زمین‌شناسی انجام شده، وجود دارد؟
اشرفی: در ارتباط با فرونشست زمین هنوز گزارش‌های خاصی در شمال و شرق استان خوزستان دریافت نشده و در شمال هنوز گزارش متقن دال بر فرونشست زمین مشاهده نکرده‌ایم، اما طبیعتاً اگر ما هم رعایت نکنیم، درگیر مسائل فرونشست زمین مانند استان‌های یزد، اصفهان، کرمان و ... خواهیم شد.
آنا: با توجه به وجود گونه‌های خاص و مناطق حفاظت‌شده در استان خوزستان، استراتژی شما برای مقابله با چالش‌های حفاظت از حیات وحش و ممانعت از شکار غیرمجاز چیست؟
اشرفی: استان خوزستان در زمینه حیات وحش ظرفیت بالایی دارد و این استان مانند سایر استان‌های کشور و سایر نقاط جهان تاکنون برای کنترل، احیا، نگهداری و حفاظت معمولاً از همان روش‌های سنتی موجود بهره جسته است.
اما برنامه‌ها و رویکرد مدیریت جدید سازمان حفاظت محیط زیست، استفاده از روش‌های نوین فناورانه و به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن برای کنترل حیات وحش است که برنامه‌ریزی‌های مربوطه صورت پذیرفته است.
در واقع، تلاش در مسیر تأمین اعتبار برای استفاده از این روش‌های نوین است، روش‌هایی که هم حیات‌بخش باشند و هم مخاطرات پیش روی محیط‌بانان ما را که متأسفانه مرتباً مورد سوءقصد توسط متخلفین غیرمجاز قرار می‌گیرند، کاهش دهد.
آنا: با تأکید بر لزوم به کارگیری فناوری‌های نوین که اشاره کردید، آیا در حوزه مدیریت منابع آبی در سطح استان، بهخصوص در بخش کشاورزی و جلوگیری از هدررفت، طرح‌های فناورانه مشخصی در دست اجراست که بتواند در کاهش تنش آبی عمومی و متعاقباً کاهش احتمال وقوع کانون‌های گرد و غبار مؤثر باشد؟
اشرفی: سوال خوبی پرسیدید. در حوزه مدیریت منابع آبی، تمرکز ما بر پیاده‌سازی سامانه‌های هوشمند آبیاری و کنترل دقیق مصرف است. در بخش کشاورزی، اگرچه مقاومت‌هایی در برابر تغییر روش‌های سنتی وجود دارد، اما پروژه‌هایی در فاز آزمایشی برای استفاده از حسگرهای رطوبتی خاک و سیستم‌های آبیاری قطره‌ای تحت نظارت مرکزی تعریف شده است.
هدف این است که بتوانیم با اندازه‌گیری دقیق نیاز واقعی گیاه، مصرف آب را به حداقل برسانیم و از برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی که مستقیماً بر فرونشست و کاهش ذخایر آبی تأثیر می‌گذارد، جلوگیری کنیم. تأمین اعتبار برای توسعه این زیرساخت‌ها در دستور کار قرار دارد.
آنا: موضوع آتش‌سوزی‌های ناشی از مشعل‌ها و فعالیت‌های نفتی که به‌عنوان یک عامل آلوده‌کننده دائمی مطرح شد، نیازمند تدابیر فنی است. در صورت عدم موفقیت در کنترل کامل این مشعل‌ها، آیا برنامه‌ای برای جایگزینی یا به‌کارگیری فناوری‌هایی مانند فناوری‌های جذب یا تزریق مجدد گازهای مشعل (Gas Reinjection) در تأسیسات نفتی استان در نظر گرفته شده تا انتشار آلاینده‌های ناشی از سوزاندن گازهای همراه نفت به حداقل برسد؟
اشرفی: موضوع مشعل‌ها (Flares) یکی از دغدغه‌های اصلی ما در تعامل با شرکت‌های نفت و گاز است. ما به صورت مستمر پیگیر کاهش درصد سوزاندن گازها هستیم و در حال حاضر، پروژه‌هایی برای افزایش ضریب جمع‌آوری گازهای مشعل در برخی میادین فعال است و شرکت‌ها متعهد به نصب واحدهای تزریق مجدد در تأسیسات جدید شده‌اند.
البته در میادین قدیمی، هزینه‌های بازسازی زیرساخت‌ها برای اجرای این سیستم‌ها بالاست. ما با تأکید بر جریمه‌های سنگین‌تر و استفاده از پایش ماهواره‌ای، در تلاش هستیم تا شرکت‌ها را وادار به تسریع در اجرای تعهدات زیست‌محیطی خود، بهخصوص در زمینه جذب و استفاده مجدد از این منابع گازی کنیم.
آنا: بسیار سپاسگزارم. در پایان اگر نکته یا صحبت دیگری باقی مانده است، بفرمایید.
اشرفی: از شما و خبرگزاری وزین آنا تشکر می‌کنم، امیدوارم موفق باشید.
انتهای پیام/