به گزارش روز دوشنبه ایرنا،کاظم بک‌محمد کارشناس مسائل منطقه‌ای به خبرگزاری آسیا پلاس، گفت: پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان ۲۰۲۱، نگرانی‌ها از گسیل ناامنی و فعالیت گروه‌های تروریستی به سوی مرزهای آسیای مرکزی افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه طالبان تلاش می‌کند تا با کشورهای همسایه روابطی باثبات برقرار کنند،افزود: حضور گروه‌هایی مانند داعش خراسان، القاعده و “کتیبه امام بخاری” در مناطق شمالی افغانستان همچنان تهدیدی جدی برای تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان است.»
به گفته این تحلیلگر، در سه سال گذشته ده‌ها درگیری مرزی میان نیروهای مرزبانی تاجیکستان و گروه‌های مسلح مستقر در افغانستان رخ داده که نشان‌دهنده شکنندگی امنیت در نوار مرزی دو کشور است.
وی هشدار داد: «حضور گروه‌های تروریستی بین‌المللی در افغانستان نه تنها تهدیدی مستقیم برای امنیت همسایگان محسوب می‌شود، بلکه ابزار فشاری است که طالبان میتواند برای واداشتن کشورهای منطقه به تعامل با خود از آن بهره ببرد.»
اظهارات این کارشناس امنیتی تاجیکستانی درحالی منتشر شد که کارشناسان امنیتی بر این باورند بخشی از مراکز هدایت این گروه‌ها خارج از افغانستان قرار دارد و برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای از گروه‌های افراطی برای اهداف ژئوپلیتیکی خود بهره‌برداری می‌کنند.
خشکسالی در آسیای مرکزی
خشکسالی، کم‌آبی و تهدیدات زیست‌محیطی
پیامدهای تغییرات اقلیمی در آسیای مرکزی افزایش دما، کاهش بارش‌ها، ذوب سریع یخچال‌های طبیعی و افت سطح آب رودخانه‌ها روزبه‌روز آشکارتر می‌شود و این عوامل موجب شده تا بحران آب به یک تهدید امنیتی تبدل شود.
درهمین راستا، تیمور ادریسوف روزنامه‌نگار حوزه محیط زیست در تاجیکستان، می‌گوید: گرمای بی‌سابقه و خشکسالی‌های پی‌درپی باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی، تلفات اقتصادی و تهدید سلامت عمومی شده است و همین عوامل موجب افزایش تقاضا برای آب در بخش کشاورزی، صنعت و مصرف خانگی شده که فشار مضاعفی بر منابع محدود آبی وارد می‌کند.
به گفته کارشناسان، حدود ۶۸ درصد زمین‌های زراعی تاجیکستان وابسته به سیستم‌های آبیاری است و بیش از ۹۸ درصد برق کشور از نیروگاه‌های آبی تامین می‌شود. در نتیجه، تغییر الگوی بارش و ذوب یخچال‌ها مستقیما بر امنیت انرژی و غذایی منطقه تاثیر می‌گذارد.
همچنین بر اساس تحقیقات موسسه پوتسدام، در دهه‌های آینده حدود یک‌سوم یخچال‌های تاجیکستان — که ۶۰ درصد منابع آبی آسیای مرکزی را تامین می‌کنند — تا سال ۲۰۵۰ از بین خواهد رفت.
ادریسوف می‌افزاید: افزایش دما همچنین موجب گسترش آفات و بیماری‌های کشاورزی می‌شود و زیرساخت‌ها را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. در سال‌های اخیر وقوع سیل‌های ناگهانی ناشی از ذوب برف و در مقابل خشکسالی‌های شدید، خسارت‌های سنگینی به پل‌ها، جاده‌ها و سامانه‌های انتقال برق وارد کرده است.
افراط‌گرایی داخلی و بازگشت نیروهای افراطی سابق
وزارت کشور تاجیکستان در بیانیه‌ای که سال گذشته منتشر شده بود، از ثبت بیش از یک هزار و ۷۵۰ پرونده مرتبط با تروریسم و افراط‌گرایی خبر داد که در جریان آن ۳۶۵ نفر از اعضا و حامیان گروه‌های تندرو بازداشت شدند. افزون بر این، صدها نفر از اعضای سابق گروه‌های تروریستی که در خارج از کشور حضور داشتند، طی برنامه‌های بازپروری به وطن بازگشتند.
تیمور عمرُف پژوهشگر بنیاد کارنگی دراین رابطه می‌گوید: ارزیابی میزان واقعی تهدید دشوار است، زیرا دولت‌های منطقه اغلب از مفهوم افراط‌گرایی برای توجیه سیاست‌های سخت‌گیرانه داخلی استفاده می‌کنند. با این حال، نمی‌توان از خطر فعالیت‌های داعش خراسان و تلاش‌های این گروه برای جذب نیرو در آسیای مرکزی چشم‌پوشی کرد.»
به گفته این پژوهشگر، افراط‌گرایی در منطقه به‌صورت «ریسک دائمی» وجود دارد و میزان آن به وضعیت گروه‌های تروریستی در سایر نقاط جهان بستگی دارد. وی افزود: در حال حاضر داعش خراسان فعال‌ترین گروه در این حوزه است و توانسته است برخی شبکه‌های تبلیغاتی خود را در فضای مجازی کشورهای منطقه گسترش دهد.
تهدیدات سایبری در شبکه های اجتماعی آسیای مرکزی
ظهور افراط‌گرایی سایبری و تهدیدات دیجیتال
در کنار تهدیدات سنتی، کارشناسان از گسترش «افراط‌گرایی سایبری» به‌عنوان خطر تازه‌ای یاد می‌کنند که دولت‌های آسیای مرکزی را نگران کرده است.
آسوم‌الدین آتویِف کارشناس فناوری اطلاعات در تاجیکستان می‌گوید: افراط‌گرایان با بهره‌گیری از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی اقدام به جذب نیرو، تامین مالی و طراحی عملیات تروریستی می‌کنند اما سطح سواد دیجیتال پایین و دسترسی به رسانه‌های مستقل محدود در بسیاری از کشورهای منطقه موجب افزایش آسیب‌پذیری کاربران شده است.
وی با اشاره به استفاده گروه‌های افراطی از ضعف فضای رسانه‌ای و ناآگاهی کاربران برای انتشار محتوای نفرت‌پراکنانه، تبلیغاتی و تحریک‌آمیز، افزود: برای مقابله با این پدیده نیازمند «مشارکت همگانی» میان دولت‌ها، جامعه مدنی، رسانه‌ها و کاربران است تا از طریق ارتقای سواد رسانه‌ای، تولید محتوای بومی و تقویت امنیت سایبری، تاب‌آوری دیجیتال جامعه افزایش یابد.
این کارشناسان تاجیکی در پایان تاکید داشتند که تهدیدهای یادشده — از ناامنی افغانستان گرفته تا بحران اقلیمی و افراط‌گرایی دیجیتال — به‌صورت درهم‌تنیده بر یکدیگر اثر می‌گذارند و مقابله با آنها بدون همکاری گسترده منطقه‌ای امکان‌پذیر نیست.
آنها با بیان اینکه آسیای مرکزی در نقطه تلاقی منافع قدرت‌های بزرگ چون چین، روسیه، ایران و غرب قرار دارد، تصریح کردند که بی‌ثباتی در این منطقه میتواند پیامدهایی فراتر از مرزهای آن داشته باشد.
به باور ناظران، ایجاد سازوکارهای مشترک در زمینه امنیت مرزی، مدیریت آب، تبادل اطلاعات ضدتروریستی و همکاری در حوزه سواد دیجیتال، میتواند از گسترش تهدیدات پیشگیری کند. در این میان، نقش سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) برای هماهنگی سیاست‌های امنیتی و محیط‌زیستی میان اعضا بیش از پیش اهمیت یافته است.
در پایان گزارش «آسیا پلاس» آمده است: امنیت آسیای مرکزی امروز نه‌تنها در گرو مقابله با تهدیدات نظامی، بلکه در گرو سازگاری با تغییرات اقلیمی، مقابله با افراط‌گرایی فکری و مدیریت مسئولانه فناوری‌های نوین است؛ چالشی چندوجهی که نیازمند اراده سیاسی، همکاری فرامرزی و آگاهی عمومی است.