به گزارش خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا، فناوری نانو که از سال ۲۰۰۰ میلادی در جهان مورد توجه قرار گرفت، در ایران با تشکیل ستاد توسعه در سال ۱۳۸۲ و تصویب سند راهبردی در سال ۱۳۸۵، وارد مسیر برنامه‌ریزی شد. آخرین سند این حوزه در سال ۱۴۰۱ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و برای سال ۱۴۰۴ اهداف کلانی از جمله حفظ رتبه چهارم جهانی در علم نانو تعیین کرد. اما بررسی عملکرد نشان می‌دهد نه‌تنها این هدف محقق نشده، بلکه کشور در رقابت جهانی عقب‌گرد داشته و از رتبه چهارم به ششم تنزل کرده و در خطر سقوط به جایگاه هفتم است.
نمایشگاه شانزدهم؛ بدون غرفه خارجی، بدون شرکت‌های تخصصی
شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی نانو در حالی برگزار می‌شود که هیچ شرکت خارجی در آن حضور ندارد. حتی بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی نیز به دلیل سیاست‌های نمایشی ستاد، عدم جذب مخاطب تخصصی و تبدیل نمایشگاه به محلی برای بازدید مقامات دولتی، از مشارکت خودداری کرده‌اند. این بی‌میلی به وضوح در کاهش تعداد سالن‌ها دیده می‌شود: از سه سالن در دوره چهاردهم به تنها یک سالن در دوره شانزدهم.
نقشه جایابی غرفه‌ها نیز گویای واقعیت است؛ بخش قابل‌توجهی از فضای محدود سالن به دانشگاه‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و حتی موضوعات غیرنانویی اختصاص یافته تا خلأ حضور شرکت‌های واقعی پر شود. این در حالی است که نمایشگاه‌های بین‌المللی باید محلی برای معرفی فناوری‌های نو، جذب سرمایه و گسترش بازار باشند، نه سالنی برای نمایش فعالیت‌های داخلی ستاد.
هزینه‌های میلیاردی برای چه؟ ۴ هزار وعده غذا در چهار روز!
برگزاری این نمایشگاه هزینه‌های سنگینی به بودجه عمومی تحمیل می‌کند. تنها در یک نمونه، بیش از ۴ هزار وعده غذایی در طول چهار روز نمایشگاه توزیع می‌شود. منتقدان اقتصادی می‌پرسند: آیا در شرایطی که کشور با تورم، کسری بودجه و تحریم دست‌وپنجه نرم می‌کند، صرف میلیاردها تومان برای یک رویداد نمایشی با خروجی صفر، توجیه‌پذیر است؟
در همین حال، هیچ فناوری جدیدی در این نمایشگاه معرفی نمی‌شود. آخرین دستاورد برجسته ستاد، فناوری نانوحباب است که در سال ۱۳۹۷ توسط یک شرکت داخلی توسعه یافت، اما پس از گذشت ۷ سال، همچنان به عنوان «فناوری کلیدی» معرفی می‌شود! این تکرار، نشان‌دهنده توقف نوآوری و عدم سرمایه‌گذاری واقعی در تحقیق و توسعه است.
سند ۱۴۰۴ در خطر؛ از رتبه ۴ به آستانه رتبه ۷
سند راهبردی نانو برای سال ۱۴۰۴ اهداف روشنی تعیین کرده بود:
اما عملکرد ستاد نشان می‌دهد هیچ‌یک از این شاخص‌ها محقق نشده است. عدم توجه به سند، نه‌تنها جایگاه علمی کشور را تضعیف کرده، بلکه فرصت‌های صنعتی و صادراتی را نیز از بین برده است. در حالی که کشورهای رقیب مانند چین، کره جنوبی و هند با سرمایه‌گذاری هدفمند در حال پیشرفت هستند، ایران در حال از دست دادن مزیت رقابتی خود است.
اولویت واقعی کجاست؟ توسعه فناوری یا ضیافت نمایشی؟
کارشناسان اقتصادی معتقدند در شرایط فعلی، اولویت باید با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه زیرساخت‌های صنعتی، بازسازی جایگاه علمی و تجاری‌سازی محصولات نانویی باشد، نه برگزاری نمایشگاه‌های پرهزینه و کم‌اثر. بودجه‌های میلیاردی که صرف اجاره سالن، پذیرایی و تبلیغات نمایشی می‌شود، می‌توانست صرف حمایت از استارت‌آپ‌های نانویی، ایجاد آزمایشگاه‌های پیشرفته یا صادرات محصولات نانویی شود.
صدای اعتراض شرکت‌های دانش‌بنیان
شرکت‌های فناور داخلی که سال‌ها در خط مقدم نوآوری بوده‌اند، از سیاست‌های ستاد نانو به شدت انتقاد دارند. آن‌ها می‌گویند:«نمایشگاه نانو دیگر محلی برای عرضه دستاوردها نیست؛ بلکه به ویترینی برای گزارش‌دهی ستاد به مقامات تبدیل شده است. ما مخاطب تخصصی نمی‌بینیم، سرمایه‌گذار جذب نمی‌کنیم و در نهایت، هزینه حضورمان هدر می‌رود.»
این اعتراضات، کاهش مشارکت را به دنبال داشته و اعتبار نمایشگاه را زیر سؤال برده است.
منتقدان پیشنهاد می‌دهند:
بررسی وضعیت فعلی این صنعت در کشور
رتبه جهانی ایران: از ۴ به ۶ (در آستانه ۷)
نمایشگاه ۱۶: بدون غرفه خارجی، یک سالن (کاهش از ۳ سالن)
۴۰۰۰+ وعده غذا در ۴ روز
آخرین فناوری معرفی‌شده: نانوحباب ۱۳۹۷
اهداف سند ۱۴۰۴
شاخص
هدف
وضعیت فعلی
رتبه علمی
۴
۶ (در خطر ۷)
توسعه صنعتی
بالا
توقف
سهم اقتصادی
افزایش
نامشخص
پیشنهادات فعالان این حوزه
توقف نمایشگاه‌های نمایشی
انتقال بودجه به R&D و صادرات
راه‌اندازی پلتفرم B2B آنلاین
بازنگری سند با شاخص‌های SMART
مشاهدات نشان می دهد، تا زمانی که ستاد نانو به جای توسعه واقعی فناوری، بودجه را صرف رویدادهای تشریفاتی کند، نه‌تنها اهداف سند ۱۴۰۴ محقق نخواهد شد، بلکه جایگاه علمی و صنعتی ایران در نانو، بیش از پیش تضعیف خواهد شد.
در نهایت دانا آماده است هر گونه جوابیه یا اظهارات مسئولان این نمایشگاه را در راستای دفاع از سیاست های پیش روی صنعت نانو در این رسانه منتشر نماید.
∎