به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، پژوهش در ایران هنوز درگیر موانع تکرارشونده‌ای است؛ کمبود بودجه، تحریم‌ها، نبود زیرساخت‌های به‌روز و نوسان‌های ارزی، چالش‌هایی هستند که از زبان اغلب پژوهشگران تکرار می‌شوند. گفت‌وگوهای ایسکانیوز با چند تن از اعضای هیئت علمی جهاد دانشگاهی نشان می‌دهد فشارهای اقتصادی، مسیر تحقیقات را از مرحله ایده تا تجاری‌سازی دشوار کرده است. از پژوهشگاه ملی سرطان تا پژوهشکده گیاهان دارویی و مراکز رشد فناوری، پژوهشگران از نبود حمایت مالی، تحریم تجهیزات تخصصی، بی‌ثباتی بازار مواد اولیه و ضعف نظام بیمه‌ای سخن می‌گویند؛ مشکلاتی که باعث می‌شود دستاوردهای علمی دیرتر از موعد به مرحله بهره‌برداری برسند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی سرطان جهاد دانشگاهی: کمبود بودجه اصلی‌ترین مشکل پژوهشگران است
امید سرتیپ‌زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی سرطان جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسکانیوز کمبود بودجه را مهم‌ترین مشکل پژوهشگران دانست و اظهار کرد: ما در مجموعه جهاد دانشگاهی فعالیت می‌کنیم که با محدودیت بودجه مواجه است. به این معنا که به هر بخش یا زیرمجموعه جهاد بودجه محدودی اختصاص داده می‌شود. به همین دلیل برای خرید تجهیزات با مشکل مواجه هستیم.
وی افزود: عدم دسترسی به فناوری‌های روز دنیا یکی دیگر از مشکلات ما در انجام پژوهش‌ها است. ما نیازمند تجهیزاتی هستیم که تکنولوژی بالایی دارند تا آزمایشات را با دقت و سرعت بیشتر انجام دهند. تحریم‌ها مانع از خریداری این تجهیزات می‌شود. تجهیزاتی هم که در ایران وجود دارد، فناوری پایین‌تری دارند. لازم است این تجهیزات را از خارج تهیه کنیم که نیاز به ارز دارد. از آنجایی که مستقیما امکان انجام تبادلات ارزی با جهان نداریم، مجبوریم به روش‌های خاص مانند مسافری یا چمدانی متوسل شویم.
سرتیپ‌زاده خاطرنشان کرد: دقت تجهیزات بسیار مهم است. مقایسه کنید سنسوری که دما را با دقت یک دهم درجه نشان می‌دهد با سنسور دیگری که با دقت یک درجه نشان می‌دهد. سنسوری که دقت کافی ندارد، نمی‌تواند دقیقا دمای ۳۷ درجه را برای سلول فراهم کند.
گفتنی است، سرتیپ‌زاده با فناوری شبیه‌سازی شرایط بدن برای رشد و بررسی سلول‌های سرطانی به نمایشگاه جهاد دانشگاهی آمده بود. وی در این زمینه گفت: این فناوری شرایطی را فراهم می‌کند که بتوانیم کشت سه بعدی یا فرایند رشد سه بعدی سلول‌های سرطانی را در خارج از بدن انجام دهیم. با این فناوری می‌توانیم سلول را در شرایطی مشابه شرایط طبیعی بدن رشد داده و سپس تاثیر داروها را بر آن بررسی کنیم. این فناوری جایگزین استفاده از حیوانات آزمایشگاهی می‌شود و دقت بسیار بالایی دارد که در درمان بیماران بسیار موثر خواهد بود.
رئیس مرکز رشد زیست فناوری رویان: پیش‌بینی مالی طرح‌های پژوهشی غیرممکن است
رحمان فاخری رئیس مرکز رشد زیست فناوری رویان در گفت‌وگو با ایسکانیوز درباره اصلی‌ترین مشکلات پژوهشگران در کشور گفت: هم‌اکنون نیروی انسانی توانمند و تجهیزات خوبی در ایران در دسترس است؛ اما تهیه مواد اولیه ارزبر است و قیمت ارز هم مدام در حال نوسان است. به همین دلیل، پیش‌بینی مالی برای انجام یک طرح و به پایان رساندن آن با همان مبلغ ابتدایی، غیرممکن است.
وی افزود: راهکارهای اقتصادی یک شبه به نتیجه نمی‌رسند. به همین دلیل، راهکار کوتاه‌مدتی برای حل مشکلات اقتصادی در حوزه پژوهش وجود ندارد. افزایش قیمت دلار از جمله مواردی است که تاثیر روشنی بر پژوهش‌ها دارد.
گفتنی است، مرکز رشد زیست فناوری رویان دارای سه پژوهشکده شامل پژوهشکده سلول‌های بنیادی، پژوهشکده ناباروری و پژوهشکده زیست‌فناوری جانوری است. در پژوهشکده سلول‌های بنیادی، گروهی از سلول‌ها که در زمینه درمان ضایعات نخاعی کاربرد دارند، مراحل پیش‌بالینی (مدل حیوانی و آزمایش‌های درون‌کشتگاهی) را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند و در فاز کارآزمایی بالینی قرار دارند. پس از اتمام این مرحله، این سلول‌ها به‌عنوان محصول درمانی قابل استفاده برای بیماران عرضه خواهند شد.
در پژوهشکده ناباروری، تمرکز اصلی بر توسعه روش‌ها و محصولات مورد نیاز در درمان‌های کمک‌باروری از جمله IVF است. پیش‌تر بسیاری از محیط‌های کشت آزمایشگاهی مورد استفاده در این حوزه از خارج کشور تأمین می‌شد. این محصولات هم برای مصارف داخلی پژوهشگاه و هم برای مراکز درمان ناباروری سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در پژوهشکده زیست‌فناوری جانوری نیز طرح‌هایی در حوزه شبیه‌سازی و تولید حیوانات تراریخته توسعه یافته است. هدف از این طرح‌ها، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین زیستی برای افزایش بازده تولید گوشت در نژادهای بومی ایران و ارتقای توان تولید داخلی در حوزه دام و طیور است.
پژوهشگر جهاد دانشگاهی: بیمه‌ها در جبران خسارت‌ها عملکرد ضعیفی دارند
مجید خان‌زاده دکترای تکثیر و پرورش آبزیان و پژوهشگر گروه فراورده‌های بیولوژیک جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسکانیوز درباره مشکلات حوزه پژوهشی خود گفت: در سال‌های اخیر، یکی از محورهای اصلی فعالیت ما افزایش مقاومت و بازماندگی در بچه‌ماهی‌های قزل‌آلا بوده است. همان‌طور که می‌دانید، در مراحل ابتدایی پرورش، بیش از ۵۰ درصد ماهیان از زمان ورود تخم تا مرحله لاروی تلف می‌شوند. با توجه به تجربه و اقدامات انجام‌شده، از جمله استفاده از واکسن‌ها و تمهیدات بهداشتی، توانستیم میزان بقا را به شکل چشمگیری افزایش دهیم. در دو سال گذشته، این ماهیان مقاوم در سطح مزارع مورد استفاده قرار گرفته‌اند و در حال حاضر نیز میان مراکز پرورش در حال توزیع هستند.
وی افزود: هرچند واکسن‌هایمان تا حدی تجاری‌سازی شده و در مزارع کاربرد دارد، پروژه تولید بچه‌ماهی مقاوم هنوز در قالب طرحی درون‌سازمانی ادامه دارد و امیدواریم با تکمیل مراحل آن، امکان تجاری‌سازی کامل فراهم شود. با این حال، مشکلاتی در مسیر توسعه این فناوری‌ها وجود دارد. یکی از چالش‌های مهم این است که در حوزه آبزی‌پروری، برخلاف دام و طیور، استفاده از واکسن‌ها از سوی سازمان دامپزشکی کشور الزامی نیست و صرفاً به‌صورت توافقی با مزرعه‌داران انجام می‌شود. این وضعیت باعث شده بسیاری از مزارع به جای واکسن، از آنتی‌بیوتیک برای کنترل بیماری‌ها استفاده کنند.
خان‌زاده خاطرنشان کرد: افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها پیامدهای جدی دارد؛ زیرا باقی‌مانده داروها در بافت ماهی تجمع پیدا می‌کند و پس از مصرف توسط انسان، ژن‌های مقاومت به آنتی‌بیوتیک در بدن انسان گسترش می‌یابد. در نتیجه، اثر داروهای معمول کاهش یافته و برای درمان بیماری‌ها، نیاز به آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر پیش می‌آید. این روند، همان پدیده خطرناک «مقاومت آنتی‌بیوتیکی» است که امروز حتی در کودکان نیز مشاهده می‌شود. راهکار جایگزین، استفاده از روش‌های طبیعی‌تر مانند تحریک‌کننده‌های ایمنی مبتنی بر گیاهان دارویی، پروبیوتیک‌ها و واکسن‌های زیستی است که می‌تواند سیستم ایمنی ماهی را تقویت کند و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک را کاهش دهد. با این حال، اجرای این روش‌ها نیز در حال حاضر منوط به توافق داوطلبانه میان مزرعه‌داران و تولیدکنندگان است.
پژوهشگر گروه فراورده‌های بیولوژیک جهاد دانشگاهی تصریح کرد: از دیگر چالش‌های مهم، ضعف نظام بیمه‌ای در حوزه آبزی‌پروری است. در صورت بروز بیماری در مزارع، خسارات بسیار سنگینی به تولیدکنندگان وارد می‌شود، اما بیمه‌ها در جبران خسارت‌ها عملکرد ضعیفی دارند. در حالی که اگر حمایت بیمه‌ای مناسبی وجود داشته باشد، مزرعه‌داران می‌توانند در برابر بیماری‌ها و تلفات گسترده مقاومت بیشتری داشته باشند. همچنین لازم است سازمان دامپزشکی کشور مقررات الزام‌آوری برای واکسیناسیون آبزیان وضع کند تا از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک جلوگیری شود. زیرا باقی‌مانده آنتی‌بیوتیک در محصولات شیلاتی نه‌تنها سلامت مصرف‌کنندگان داخلی را تهدید می‌کند، بلکه در صورت صادرات، در آزمایش‌های بین‌المللی شناسایی شده و باعث بازگشت محموله‌ها می‌شود.
وی تاکید کرد: در مجموع، توسعه واکسن‌های داخلی، استفاده از روش‌های ایمنی‌سازی طبیعی و ایجاد نظام بیمه‌ای کارآمد می‌تواند به تولید پروتئین سالم‌تر، حفظ سلامت جامعه و ارتقای صادرات محصولات شیلاتی ایران کمک کند. متأسفانه شواهد نشان می‌دهد مقاومت آنتی‌بیوتیکی حتی به نوزادان زیر یک سال نیز رسیده و این موضوع زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی است؛ پدیده‌ای که بخشی از آن به مصرف غیرمنطقی داروها و بخشی دیگر به انتقال غیرمستقیم از طریق مصرف گوشت دام، طیور و آبزیان آلوده مرتبط است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی: تحریم‌ها مانع از بین‌المللی شدن برندهای ایرانی می‌شوند
اردشیر قادری دکترای بیوتکنولوژی و عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی در گفت‌وگو با ایسکانیوز خاطرنشان کرد: عمده فعالیت ما در زمینه به‌نژادی گیاهان دارویی بوده و نتیجه تحقیقاتم که در مورد گیاه خشخاش یا پاپاور بوده را به نمایشگاه آورده‌ام. طی چند سال تحقیق، لاین‌های خالص مادری تولید کردیم و اکنون این امکان را داریم که بحث‌های هیبرید استاندارد را وارد بازار کنیم. این لاین‌های مادری بر اساس نیازهای دارویی و اکولوژیک اصلاح شده‌اند و ما می‌توانیم برای هر هدفی یک رقم استاندارد و یک رقم هیبرید استاندارد معرفی کنیم. در حال حاضر در مرحله پایلوت هستیم و در نمایشگاه شرکت کرده‌ایم تا بتوانیم سرمایه‌گذاران را ترغیب کنیم که وارد این حوزه شوند و تولید ما به مرحله تجاری‌سازی برسد. هدف ما این است که در صورت صدور مجوزها، بذر استاندارد را در اختیار کشاورزان داخلی قرار دهیم و همچنین در بازار بذر گیاهان دارویی دنیا، ارقام اصلاح‌شده و اختصاصی خودمان را معرفی کنیم.
وی در مورد مشکلات پژوهشگران در این حوزه گفت: نمی‌توان گفت مانع وجود دارد، اما سازمان‌های مختلفی در کشور در این حوزه فعالیت دارند که هم‌گرایی لازم بین آن‌ها وجود ندارد. وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و جهاد دانشگاهی هرکدام به‌صورت جداگانه کار می‌کنند و سیاست‌گذار واحدی در این زمینه نداریم. اگر نهادی مشخص متولی به‌نژادی گیاهان دارویی باشد و پروژه‌ها را میان مراکز مختلف تقسیم کند، ثمره بسیار بهتری خواهد داشت.
قادری افزود: در بخش پایه‌های دارویی نیز فعالیت‌هایی انجام داده‌ایم، از جمله روی گیاهانی مانند زنجبیل و زردچوبه که با سلامت جامعه در ارتباط هستند. این گیاهان پیش‌تر وارداتی بودند، اما با توجه به تنوع اقلیمی کشور، امکان پرورش آن‌ها وجود دارد. مهم‌ترین مشکل ما در این زمینه، نبود پایه‌های رویشی استاندارد در کشور بود که خوشبختانه در مورد زنجبیل این مشکل برطرف شده و کشاورزان می‌توانند نشای تاییدشده را با قیمت مناسب از پژوهشکده یا مراکز دیگر تهیه کنند. ما آماده‌ایم دانش فنی را به کشاورزان منتقل کنیم تا بتوانند در سراسر کشور از نهاده‌های استاندارد دارویی بهره‌مند شوند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در خصوص تأثیر تحریم‌ها بر پژوهش‌ها یادآور شد: این مسئله همیشه دو وجه دارد. از یک‌سو، تحریم‌ها باعث می‌شود وابستگی‌ها و نیازهای ما مشخص شود و مسیر اهداف روشن‌تر گردد، اما از سوی دیگر ارتباط ما را با بازارهای جهانی دشوار می‌کند. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۴ تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن حدود ۲۳۰ میلیارد دلار بوده، در حالی که ایران با داشتن بیش از ۲۰۰۰ گونه دارویی تنها ۵۵۰ میلیون دلار تولید داشته که بخش عمده آن در داخل مصرف شده و فقط حدود ۲۰۰ میلیون دلار صادر شده است؛ یعنی سهم ما از این بازار جهانی تنها ۲۳ صدم درصد بوده است.
وی تصریح کرد: تحریم‌ها مانع از بین‌المللی شدن برندهای ایرانی می‌شوند، زیرا انجام مبادلات مالی و دریافت استانداردهای بین‌المللی برای محصولات دشوار است. در عین حال، این مسئله به ما یادآوری می‌کند که باید به سمت برندسازی ملی حرکت کنیم تا بتوانیم با حفظ کیفیت، در بازارهای جهانی حضور مؤثر داشته باشیم. البته فعال شدن «اسنپ‌بک» راه را برای همه کشورها نبسته و ما همچنان می‌توانیم با کشورهای دوست همکاری کنیم، اما ضعف برندینگ و نداشتن استانداردهای جهانی باعث می‌شود حضور پررنگی در بازارهای قابل دسترس نداشته باشیم.
در حال حاضر حدود ۶۰ گونه دارویی کشور، ۴۸۰ هزار تن از تولید گیاهان دارویی ایران را شامل می‌شوند، اما بیشتر آن‌ها به صورت مواد خام صادر می‌شوند. به دلیل نداشتن برند ملی، این محصولات معمولاً به نام کشورهای دیگر در بازار جهانی شناخته می‌شوند. نبود برندسازی و گواهینامه‌های بین‌المللی مانند ایزو و نشان‌های کنترل کیفیت، لطمه بزرگی به صنایع وابسته به گیاهان دارویی کشور وارد کرده است.
دکترای شهرسازی جهاد دانشگاهی: ناآگاهی مدیران مانع از همکاری با طرح‌های پژوهشی می‌شود
نجمه سادات مصطفوی دکترای شهرسازی از جهاد دانشگاهی واحد استان مرکزی در گفت‌وگو با ایسکانیوز اظهار کرد: ما با طرحی شاخص به نمایشگاه آمدیم. این طرح مربوط به ایجاد سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری مدیران شهری در محیط GIS برای عوارض واقع در حریم و خارج از حریم شهرها است. واقعیت این است که بسیاری از تصمیماتی که در حوزه شهری و در بُعد مکان و فضا گرفته می‌شود، بدون توجه کافی به ویژگی‌های مکانی و فضایی انجام می‌گیرد. مدیران شهری معمولاً تصمیمات خود را بر اساس استعلام‌ها اتخاذ می‌کنند؛ اما گاهی این استعلام‌ها به‌موقع پاسخ داده نمی‌شود یا تاریخ اعتبارشان گذشته است و تصمیم بدون پشتوانه داده‌محور گرفته می‌شود.
وی افزود: در حالی‌که امروز در سراسر جهان، مدیریت داده‌محور مبنای تصمیم‌گیری‌های شهری است، در کشور ما هنوز بسیاری از مدیران بدون دسترسی به داده‌های به‌روز و بدون حافظه تصمیم‌گیری گذشته وارد فرآیند تصمیم‌سازی می‌شوند. از همین رو، ما به دنبال طراحی سیستمی بودیم که بتواند همه داده‌های مرتبط را به‌صورت یکپارچه در اختیار مدیر قرار دهد. در این طرح، تمام اطلاعات در حوزه‌های مختلف — از جمله زیرساخت‌های آب، برق، گاز، عوارض مصنوع و طبیعی (همچون اراضی متبرکه، گردشگری و...) — و همچنین مصوبات گذشته که در محدوده‌های شهری، شهرستانی و استانی اتخاذ شده‌اند، در قالب یک پایگاه داده مکانی در محیط GIS گردآوری شد. نتیجه این کار، شکل‌گیری یک بانک داده جامع بود که در حال حاضر به‌صورت پایلوت در استان مرکزی پیاده‌سازی شده است.
مصطفوی خاطرنشان کرد: در مسیر اجرا، با چالش‌های متعددی مواجه بودیم. نخستین مشکل، نبود داده‌های مدون و ساختاریافته در کشور است. در بسیاری از موارد، داده‌ها یا اصلاً وجود نداشتند، یا به‌صورت پراکنده و کاغذی در پرونده‌ها نگهداری می‌شدند و در قالب پایگاه داده دیجیتال، حتی ابتدایی‌ترین نوع آن (مثل فایل‌های Excel) نیز موجود نبودند. دومین چالش، نبود هماهنگی میان دستگاه‌ها بود. هر دستگاه از وزارتخانه یا سازمان مادر خود دستور می‌گرفت و هماهنگی بین آن‌ها برای اشتراک داده‌ها دشوار بود. با وجود اینکه داده‌ها در بسیاری از نهادها موجود است، دسترسی به آن‌ها به‌دلیل طبقه‌بندی و نگاه محرمانه، محدود شده است.
وی تصریح کرد: اگر از این دو مانع اصلی بگذریم، چالش بزرگ دیگر کمبود آگاهی مدیران شهری و متولیان توسعه شهری نسبت به اهمیت و کارکرد چنین پایگاه داده‌ای بود. بسیاری از مدیران با مفهوم مدیریت داده‌محور آشنا نبودند و نمی‌دانستند چنین سامانه‌ای تا چه اندازه می‌تواند تصمیم‌گیری آن‌ها را دقیق‌تر و اثربخش‌تر کند. در نتیجه، بخشی از مقاومت‌ها و عدم همکاری نیز ناشی از همین ناآگاهی بود. در نهایت، یکی دیگر از مشکلات مهم، نبود الزام قانونی برای ایجاد پایگاه‌های داده مکانی است. به عبارت دیگر، سازوکار اجرایی و الزام‌آوری که دستگاه‌ها را موظف کند داده‌های خود را در قالب یک سیستم واحد به‌روزرسانی و به اشتراک بگذارند، وجود ندارد. تا زمانی که چنین الزام قانونی تدوین و اجرایی نشود، گسترش این سیستم در سطح ملی با کندی روبه‌رو خواهد بود. به‌طور کلی، این طرح نشان داد که ایجاد سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری مکانی در محیط GIS می‌تواند تحولی جدی در مدیریت شهری کشور ایجاد کند، به شرطی که نهادهای مختلف داده‌های خود را هم‌گرا و در قالب یک نظام داده‌محور تجمیع کنند.
گفتنی است، نمایشگاه گزیده‌ای از دستاوردهای شاخص علمی و فناورانه جهاددانشگاهی با هدف معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های علمی، فناورانه و پژوهشی جهاددانشگاهی از شنبه ۱۰ آبان ماه ۱۴۰۴ آغاز به کار کرد و تا دوشنبه، ۱۲ آبان‌ماه هر روز از ساعت ۸ تا ۱۶ فعال خواهد بود.
در این نمایشگاه، دستاوردهای پژوهشگران جهاددانشگاهی در حوزه‌های فنی و مهندسی، پزشکی و سلامت، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم انسانی و اجتماعی، فرهنگی و آموزشی به نمایش گذاشته شده و فناوران و پژوهشگران جهاددانشگاهی به معرفی آخرین نوآوری‌ها و محصولات خود می‌پردازند.
انتهای پیام/