به گزارش خبرگزاری ایمنا، کارشناسان محیط‌زیست بر این باور هستند که قرن بیست‌ویکم، عصر بازتعریف رابطه انسان، فناوری و طبیعت است؛ عصری که در آن شهر میدان تعامل میان فناوری، اقلیم و زیست‌بوم به‌شمار می‌آید؛ به گفته تحلیلگران، آینده شهرها نه در آسمان‌خراش‌ها و جاده‌های بتنی و آسفالت، بلکه در ریشه‌های درختان و کیفیت اکوسیستم‌های سبز نهفته است؛ جایی که توازن میان رشد اقتصادی و سلامت زیستی سرنوشت پایداری شهرها را تعیین می‌کند.
صاحب‌نظران توسعه شهری معتقد هستند مدیریت فضای سبز، امروز به یکی از شاخص‌های اصلی بلوغ شهری بدل شده است؛ در بسیاری از کلان‌شهرهای جهان نگهداری از گیاهان، درختان و خاک دیگر امری تجربی یا سلیقه‌ای نیست، بلکه بر پایه داده‌های علمی، نقشه‌های مکانی و سامانه‌های هوشمند صورت می‌گیرد؛ این نظام‌های دیجیتال هر بوته و درخت را به واحدی زنده از یک بانک اطلاعاتی گسترده تبدیل کرده‌اند؛ بانکی که سلامت هر فضای سبز را در لحظه می‌سنجد و تصمیم‌سازی‌های مدیریتی را دقیق‌تر می‌کند.
در هر کلان‌شهری، فضای سبز نقش یک سامانه حیاتی را ایفا می‌کند، سامانه‌ای که نه‌تنها جریان اکسیژن و تصفیه هوا را تضمین می‌کند، بلکه کیفیت خاک، تعادل آب و سلامت روانی مردم را شکل می‌دهد؛ وقتی این سامانه آسیب می‌بیند، حتی افزایش لحظه‌ای آلاینده‌ها می‌تواند منجر به ضعف ساختاری گیاهان، کاهش توان مقابله با آفات و تخریب تدریجی اکوسیستم‌های شهری شود؛ نبود کنترل دقیق بر ترکیب گونه‌ها و تطبیق آن‌ها با اقلیم محلی، هر گونه درخت یا بوته را در معرض خطر شدید قرار می‌دهد و شبکه سبز شهر را شکننده می‌کند.
شناسایی دقیق گونه‌های گیاهی و تطبیق آن‌ها با شرایط اقلیمی، دیگر یک انتخاب زیباشناختی نیست، بلکه یک ضرورت عملی و مدیریتی است؛ هر گونه نیازهای خاصی به آب، تغذیه و خاک دارد و بدون ثبت و پایش این اطلاعات، مدیریت منابع آبی و کوددهی نه تنها ناکارآمد می‌شود، بلکه ممکن است به تلفات گسترده گیاهان منجر شود.
بر اساس دیدگاه متخصصان، ایران با اقلیمی خشک و منابع محدود آبی بیش از هر زمان دیگر نیازمند نگاهی علمی و نظام‌مند به فضای سبز شهری است؛ نبود یکپارچگی در نظام نظارت، تداخل وظایف میان نهادها و اتکا به روش‌های سنتی نگهداری از چالش‌های بنیادین در مسیر پایداری اکولوژیکی به‌شمار می‌رود؛ شهرها زمانی می‌توانند در برابر بحران‌های زیست‌محیطی تاب‌آور شوند که مدیریت فضای سبز، بر اساس اصول علمی، آموزش مستمر و استفاده از فناوری‌های هوشمند بازطراحی شود.
تصور کنید که شبکه سبز شهری نابود شود، خیابان‌ها و میادین خشک و بیجان، هوای سنگین و آلوده که هیچ مانعی برای آن وجود ندارد و خاک ترک‌خورده‌ای که دیگر قادر به تغذیه گیاهان نیست؛ در چنین سناریویی حتی بارش‌های فصلی نیز کارایی خود را از دست می‌دهند و فرایند طبیعی جذب و ذخیره آب مختل می‌شود.
آینده‌ی فضای سبز در گرو شکل‌گیری یک نظام نظارتی یکپارچه است؛ نظامی که به‌جای تعدد لایه‌های تصمیم‌گیری، پاسخ‌گویی روشن، پایش لحظه‌ای و بازخورد سریع را در اولویت قرار دهد؛ پیوند میان دانش بومی و فناوری نو، می‌تواند نه‌تنها کیفیت زیست محیطی شهرها را ارتقا دهد، بلکه نوعی فرهنگ نوین از «شهر سبز» را در ذهن شهروندان نهادینه کند؛ فرهنگی که در آن، سبز بودن نه یک شعار، بلکه شالوده‌ای برای زیستن هوشمندانه در دنیای امروز است.
باید پذیرفت که از دست رفتن فضای سبز تنها کاهش زیبایی شهر نیست، بلکه یک فروپاشی زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است که تاب‌آوری شهر را به‌شدت تضعیف می‌کند.
نظام نظارت بر فضای سبز شهر به‌صورت یکپارچه بازطراحی شود
سید امیر سامع، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: با توجه به نقش حیاتی فضای سبز در ارتقای کیفیت زیست‌محیطی و آرامش روانی شهروندان لازم است سازوکارهای نظارتی و اجرایی مرتبط با مدیریت فضای سبز شهر اصفهان به‌صورت علمی و نظام‌مند بازنگری شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر از سامانه‌های هوشمند و مکان‌مند برای نظارت بر فضای سبز شهر اصفهان استفاده می‌شود، می‌افزاید: این سامانه‌ها باید به‌صورت عملیاتی در تمام نقاط شهر مورد استفاده قرار گیرند و نظارت‌ها به‌صورت روزانه و دقیق انجام شود.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان به‌صورت مستمر دستورالعمل‌های فنی و نظارتی را برای مناطق مختلف شهرداری اصفهان ارسال می‌کند؛ ضروری است این دستورالعمل‌ها نیز از طریق همین سامانه هوشمند، مکان‌مند و زمان‌مند شوند تا از طریق «سامانه مدیریت فضای سبز شهر» در اختیار کارشناسان و مدیران مناطق قرار گیرد.
سامع با اشاره به اینکه پیمانکارانی که مجری این عملیات هستند بر اساس همین دستورالعمل‌های مکان‌مند و زمان‌مند وظایف خود را در زمان مقرر و با روش‌های صحیح اجرایی انجام می‌دهند، بیان می‌کند: از آنجا که این دستورالعمل‌ها دارای موقعیت مکانی و زمانی مشخص هستند، سیستم نظارت منطقه‌ای و نظارت عالی شهرداری می‌تواند به‌صورت دقیق بر روند اجرا نظارت داشته باشد، به این معنا که در زمان مناسب و مکان عملیات حضور به‌عمل آید و نظارت فنی به‌صورت میدانی و در همان محل اجرا انجام شود.
وی با تاکید بر نگاه دقیق به ظرفیت‌ها و ویژگی‌های فضای سبز شهر اصفهان است، تصریح می‌کند: شناخت ویژگی‌های خاک، بافت و جنس آن، همچنین ثبت شناسنامه برای هر فضای سبز شامل سوابق عملیات‌های انجام‌شده در دوره‌های گذشته اهمیت ویژه‌ای دارد؛ این اطلاعات در تمام عملیات‌های به‌زراعی، تقویت خاک، آب‌رسانی و مبارزه با آفات باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: در حوزه مبارزه با آفات، استفاده از روش‌های بیولوژیکی و بهره‌گیری از سموم و مواد ارگانیک از نکات قابل توجه است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر درصد قابل‌توجهی از مواد، سموم و روغن‌های مورد استفاده در فضای سبز شهر ارگانیک هستند و این موضوع از نقاط قوت مدیریت شهری به‌شمار می‌رود.
سامع ادامه می‌دهد: در زمینه کوددهی و تقویت درختان روش‌های نوینی مورد استفاده قرار گرفته است، از جمله استفاده از کیت‌های کود که به‌صورت تدریجی مواد مغذی را در اختیار درخت قرار می‌دهد، تزریق مواد غذایی به آوندها و استفاده از دستگاه‌هایی که با ایجاد فشار و هوادهی، عملیات کوددهی مایع را انجام می‌دهند؛ این اقدامات از جمله روش‌های نوینی است که در فضای سبز شهر اصفهان به‌کار گرفته شده است.
یکی از چالش‌های جدی در ساختار مدیریت فضای سبز، تعدد لایه‌های نظارتی و نبود مسئولیت‌پذیری یکپارچه است
وی با بیان اینکه در بخش آموزش نیز توجه ویژه‌ای به انتقال تجربیات وجود دارد، گفت: کارگران، کارشناسان، پیمانکاران و مدیران مناطق شهرداری اصفهان دارای تجربیات ارزشمندی هستند که انتقال آن‌ها در قالب کارگاه‌های آموزشی می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای دانش و عملکرد مجموعه داشته باشد؛ در این کارگاه‌ها آخرین روش‌های فنی و عملیاتی توسط کارشناسان اجرایی و اساتید دانشگاه ارائه می‌شود.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: از سوی دیگر، آموزش‌های مرتبط با حفظ سلامت و بهداشت حرفه‌ای نیروها، روش‌های نگهداری فضای سبز، کاشت درخت، مبارزه با آفات، افزایش طول عمر گل‌ها و باغچه‌ها، استفاده از گونه‌های گیاهی سازگار با اقلیم اصفهان و گونه‌های کم‌آب‌خواه از دیگر محورهای مهم آموزشی است، همچنین استفاده از روش‌هایی که با کمترین میزان مصرف آب، بیشترین بازدهی و کیفیت را در آبیاری فضای سبز فراهم کنند مورد تأکید قرار دارد.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه تمام این موارد در قراردادهای مربوط به فضای سبز پیش‌بینی شده و بر اجرای آن در تمام سطوح، از کارگران تا کارشناسان و مدیران تأکید می‌شود، عنوان می‌کند: هر شرکت پیمانکار موظف است مطابق با مفاد قرارداد خود دوره‌های آموزشی تخصصی برای کارگران تحت نظارت خود برگزار کند و گزارش آن را به سازمان پارک‌ها و فضای سبز ارائه دهد؛ این سازمان نیز باید ضمن جمع‌آوری آمار دوره‌ها و ارزیابی سطح مهارت‌ها برنامه آموزشی سال آینده را اعلام و به‌صورت شفاف به شورا گزارش دهد.
سامع تصریح می‌کند: یکی از چالش‌های جدی در ساختار مدیریت فضای سبز، تعدد لایه‌های نظارتی و نبود مسئولیت‌پذیری یکپارچه است؛ در حال حاضر نظارت بر آب، خاک و پوشش گیاهی به‌صورت مجزا انجام می‌شود که این تفکیک موجب بروز تداخل وظایف و کاهش کارایی نظام نظارتی شده است.
وی تاکید می‌کند: برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌شود نظام نظارت بر فضای سبز شهر به‌صورت یکپارچه بازطراحی شود تا یک مرجع واحد پاسخ‌گو باشد و هماهنگی میان بخش‌های مختلف افزایش پیدا کند؛ چنین ساختاری می‌تواند از بروز اختلاف در مسئولیت‌ها جلوگیری و روند تصمیم‌گیری و اقدام اصلاحی را تسریع کند.
فضای سبز شهری، مکمل کالبد شهر و کلید سلامت شهروندان
سید حسن رسولی، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: افزایش جمعیت و رشد شتابان شهری در دهه گذشته آثار سوئی را به همراه داشته است تا آنجا که امروزه بیشتر مردم احساس می‌کنند مناطق شهری برای زندگی و فعالیت مطلوب نیست.
وی می‌افزاید: رشد جمعیت شهرها به نوبه خود مسائلی همچون ترافیک، سر و صدا، تولید سرب در هوا، افزایش کارگاه‌های صنعتی و مزاحمت شهری را در پی داشته است و یکی از راه‌های حل مسائل زیست‌محیطی و تبدیل هرچه بهتر محیط شهری به محلی قابل زیست برای شهروندان، ایجاد فضای سبز شهری به‌ویژه ایجاد پارک‌های درون شهری است.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز در اشکال گوناگون آن غیرقابل تصور است، زیرا گسترش شهرها موجب تشدید عوارض توسعه شهری بی‌رویه و ناپایدار شده است و تشدید آلودگی‌های محیطی از مهم‌ترین این عوارض به شمار می‌آید و خود زمینه‌ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون شهری و تغییر کاربری این گونه اراضی است.
رسولی می‌افزاید: این گسترش فناوری آنچنان در روان و احساس بشر قرن بیست‌ویکمی آثار نامطلوبی گذاشته که همبستگی ذاتی و دیرینه انسان‌ها با طبیعت به جدایی کشیده شده است و آثار آن در انسان نمود عصبی و به ظاهر متحرک دارد.
وی تصریح می‌کند: ایجاد هماهنگی لازم بین خواسته‌های شهروندان و نوع و امکانات پارک‌ها از ملزومات ارتقای کیفی فضاهای سبز شهری است، از این رو جهت بهسازی و بازنگری پارک‌ها باید عوامل جمعیت‌شناسی مؤثر در توزیع و رشد فضاهای سبز مطالعه شود، چرا که مفهوم شهر بدون وجود فضای سبز قابل تصور نیست.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: تاریخ معماری و شهرسازی نمایانگر این مهم است که از ادوار گذشته بشر ضرورت احداث باغ و فضای سبز در شهرهای ابتدایی آن زمان پی برده بود تا از طبیعت و اصل خویش جدا نماند.
رسولی می‌گوید: فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بیجان شهر یعنی ساختار کالبدی آن است. امروز جامعه‌شناسان، روانشناسان و پزشکان بر این باورند که علاوه بر تأمین بهداشت جو و محیط مکان‌های مسکونی، فضاهای سبز نقش مثبتی در سلامت شهروندان دارند و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تأثیر بر زندگی روزمره و گذران اوقات فراغت اشاره کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: سلامت شهروندان و پایداری شهری و کمیت، کیفیت و بازدهی روانی، اجتماعی و اکولوژیکی فضاهای سبز شهری، یکی از آثار طراحی و برنامه‌ریزی مناسب شهری است که باید تمام تلاش مسئولان و دست‌اندرکاران امور شهری برای برآوردن آن باشد؛ به‌ویژه در طراحی و برنامه‌ریزی برای احداث شهرهای جدید باید این کاربری با توجه به نیازهای هر یک از شهروندان طراحی و مکان‌یابی شود.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: «طرح‌های پیشنهادی برای بهسازی پارک‌ها و فضاهای سبز شهری شامل بهسازی پیاده‌روها جهت سهولت رفت و آمد شهروندان در تمام گروه‌های سنی، تنوع‌بخشی به گونه‌های گیاهی فضاهای سبز شهری مبتنی بر استفاده از گیاهان بومی و با تاکید بر گیاهان کم‌آب‌بر در شهر اصفهان، ارتقای نورپردازی با در نظر گرفتن تکنیک‌های نور بالا و نور پایین، بازنگری ملزومات پارک‌ها با تاکید بر بهسازی آبخوری‌ها و وسایل بازی کودکان بر اساس معیارها و استانداردها و توجه به نیاز افراد خاص همچون معلولان، توجه به نیازهای جوانان، دانشجویان، کودکان و زنان در بهسازی پارک‌ها و ایجاد جاذبه‌های فرهنگی، هنری و ورزشی، همچنین اولویت قائل شدن برای عرضه و فروش گیاهان زینتی و صنایع دستی در قالب غرفه‌هایی در پارک‌ها است.
وی می‌افزاید: برای افزایش سطح کیفی پارک‌ها و فضای سبز شهری لازم است به موضوعاتی همچون روشنایی مناسب در پارک‌ها، کفپوش معبر پارک برای افراد مختلف، ایجاد فضای سبز انبوه، تهویه و نشاط پارک‌ها، تسهیل شرایط تفرجگاه عمومی برای دانش‌آموزان، جلوگیری از آلودگی هوا، ایجاد تعادل مطلوب زیست‌محیطی با تشکیل انجمن‌های محافظت از فضاهای سبز و پارک‌ها و ایجاد کمپ‌های مدیریتی و مشاوره با شهروندان در زمینه توسعه کیفی پارک‌ها توجه شود.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: فضای سبز شهری باید به عنوان یک عنصر کلیدی در سلامت و رفاه شهروندان و پایداری شهر در نظر گرفته شود و برنامه‌ریزی آن نیازمند مشارکت علمی، کارشناسی و اجتماعی است.
به گزارش ایمنا، نگاه نظام‌مند و علمی به مدیریت فضای سبز شهری، نه‌تنها یک ابزار زیبایی‌شناختی، بلکه یک استراتژی پیچیده برای تضمین پایداری اکوسیستم، تعادل هیدرولوژیک و تاب‌آوری شهری در برابر فشارهای محیطی و انسانی است؛ هر گونه گیاهی به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی دارای نیازهای خاص به آب، مواد مغذی و شرایط خاک است و ثبت و پایش نشدن این پارامترها منجر به فروپاشی تدریجی شبکه سبز و کاهش ظرفیت شهر در خنک‌سازی، جذب آلاینده‌ها و کنترل چرخه‌های بیوشیمیایی خواهد شد؛ به عبارت دیگر مدیریت فضایی بدون داده‌های مکانی، زمانی دقیق باشد، شهر را به یک سیستم شکننده و غیرقابل پیش‌بینی بدل می‌کند که حتی تغییرات جزئی در اقلیم یا فشار انسانی، اثرات غیرخطی و برگشت‌ناپذیر بر اکوسیستم شهری خواهد گذاشت.
ایجاد یک نظام نظارتی یکپارچه مبتنی بر پایش لحظه‌ای، تحلیل داده‌های جامع و تصمیم‌سازی مبتنی بر مدل‌های پیش‌بینی، یک مسیر علمی برای حفظ سرمایه‌های زیستی شهر است؛ این رویکرد ترکیبی از دانش بومی، اکولوژی شهری و فناوری‌های نوین را در هم می‌آمیزد تا فرایندهای حیاتی همچون مدیریت گونه‌ها، تخصیص منابع آبی و تغذیه گیاهان را بهینه و همزمان به افزایش ظرفیت شهر در مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی کمک کند؛ در سطح کلان، چنین بازطراحی مدیریتی، مرز مشخصی میان شهری با تاب‌آوری اکولوژیک بالا و شهری با عملکرد شکننده ایجاد می‌کند.