گروه اجتماعی - صبا صارمی: بسیاری از آثار تاریخی به‌دلیل فرسایش، بلایای طبیعی، بی‌توجهی یا مرمت‌های نادرست در خطر نابودی‌اند. گاهی حتی مرمت‌های غیرکارشناسی بیش از گذر زمان به بنا آسیب می‌زنند.
مرمت تنها رنگ‌زدن و بازسازی ظاهری نیست؛ فرآیندی تخصصی است که باید با دانش فنی، مواد سازگار و احترام به اصالت بنا انجام شود. هدف، احیای روح اثر است نه تغییر چهره آن.
در بسیاری از مناطق، چندین نهاد به‌صورت پراکنده مسئولیت دارند؛ میراث فرهنگی، شهرداری، اوقاف و گاه بخش خصوصی. این تداخل وظایف باعث تصمیم‌های ناهماهنگ، دوباره‌کاری و گاهی تخریب ناخواسته آثار می‌شود.
توسعه شهری گاه بدون در نظر گرفتن حریم آثار باستانی انجام می‌شود. برج‌سازی‌ها، خیابان‌کشی‌ها و پروژه‌های عمرانی بزرگ می‌توانند به بافت تاریخی آسیب جدی بزنند و هویت محله‌های قدیمی را از بین ببرند.
اگرچه قوانین متعددی برای حفاظت از آثار تاریخی وجود دارد، اما اجرای آنها در عمل با مشکل روبه‌روست. مجازات‌ها بازدارنده نیستند و برخی افراد با نفوذ می‌توانند با پرداخت جریمه‌های جزئی، به آثار آسیب برسانند.
مصطفی پورعلی، مدیر کل پیشین ثبت آثار و کارشناس میراث فرهنگی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار برنا گفت: موضوع مرمت در ایران موضوع بسیار مهمی است؛ ایران در زمره ۱۰ کشور صاحب تمدن‌های نخستین در جهان و بی شک دارای آثار تاریخی بی نظیری از تاریخ و تمدن بشری است به همین رو طبیعی است که ایران باید پیشگام در حوزه دانش و علم مرمت آثار تاریخی باشد.
وی افزود: ایران در زمره نخستین کشور‌های دنیا است که دارای نهاد مستقلی برای حفاظت از آثار تاریخی و بعد‌ها دارای سازمان مستقلی برای مرمت آثار تاریخی شد.
این کارشناس درخصوص موانع اجرایی و نظارتی می‌گوید: مرمت آثار تاریخی یک حوزه جدی و تخصصی است و نیازمند سازوکار‌های اجرایی، نظارتی و تصمیم گیری فنی خاصی است؛ متاسفانه از زمان ادغام حوزه گردشگری به حوزه میراث فرهنگی از میانه‌های دهه ۸۰ به بعد رفته رفته حوزه مرمت و دانش مدیریت مرمت آثار تاریخی در ایران دچار مشکلات جدی شده است.
پورعلی تصریح کرد: تا پیش از این ادغام معاونت حفظ و احیا عملا بیشتر وقت خود را برای این کار می‌گذاشت. یعنی ذیل معاون میراث فرهنگی یک معاونت حفظ و احیا وجود داشت که کار اصلی آن مرمت و حفاظت بود و بحث‌هایی مثل ثبت و معرفی و آموزش و جشنواره‌ها در معاونت‌های دیگر انجام می‌گردید و ذیل این معاونت ادارات کل مربوط فعالیت می‌کردند، اما با محدودیت‌هایی که مجلس شورای اسلامی و سازمان اداری و استخدامی کشور وضع کردند و البته رویکرد نادرست مدیران سازمان نیز مزید بر این علت شد و عملا حوزه فنی مرمت ایران رفته رفته بسیار ضعیف گردید.
وی ضمن تاکید بر تقویت سازمان‌ها می‌گوید: از سویی نکته بسیار مهم در شرایط ایجاد شده طی دو دهه اخیر، بالارفتن حجم وظایف و انتظارات به حق از معاونت میراث فرهنگی کشور است؛ برای مثال برگزاری رویداد‌های فرهنگی و مدیریت گردشگری فرهنگی در آثار تاریخی ایران موضوع بسیار جدی‌ای است ولی بدلیل نبود ساختار اداری مناسب در سازمان یا وزارت فعلی میراث فرهنگی ناگزیر بدنه اداری و کارشناسی معاونت میراث که پیشتر وظایف فنی مرمت را پیش می‌برد به این امور می‌پردازد.
این کارشناس با بیان اینکه نه در ستاد وزارت و نه در استان‌ها سازوکار گذشته برای تهیه طرح‌های مرمت و نظارت بر حسن اجرای این طرح‌ها وجود ندارد افزود: توان و نیرو و فرصتی برای پرداختن به این کار نمانده است. معاون میراث فرهنگی استان‌ها در شرایط فعلی فرصتی برای پرداختن به مسائل فنی ندارد؛ این امر مهم را همه می‌دانند ولی سازمان اداری و استخدامی کشور اجازه توسعه ساختار نمی‌دهد و عملا این بخش مهم از وظایف بر زمین مانده است.
پورعلی معتقد است: مسائل مرمت آثار تاریخی چیزی شبیه درمان بیماران سالخورده و البته بسیار فرهیخته است؛ طبیعی است دانش پزشکی مربوط به درمان این بیماران فارغ از بحث رنگ پرده اتاق بیمارستان و چگونگی تشریفات ملاقات با این دست از بیماران است. هر دو مهم است و هر دو سازوکار اجرایی مختص به خود را می‌خواهد، هرچند باید اذعان کرد امور مرمت به علم و دانش درمان اولویت اصلی تری است.
وی تاکید کرد: نکته بسیار مهم دیگر که بحث مرمت آثار تاریخی در ایران را با نقصان مواجه کرده است مسائل گسترده مربوط به ساخت و ساز در محدوده‌های تاریخی، تراکم مجاز و حرایم آثار ملی است که این مسائل موضوعات جدی هستند.
این کارشناس اظهار کرد: گسترش سرمایه داری در بازار بافت‌های تاریخی، چالش‌های جدی برای وزارت میراث ایجاد کرده است لذا انرژی کارشناسان بیشتر صرف کنترل و دعوا‌های این امور می‌شود. در حالی که بعد فنی مرمت رفته رفته در امور اجرایی کشور تضعیف شده است، تعداد آثار تحت کنترل وزارت میراث هم نسبت به قبل بسیار بیشتر شده است.
پورعلی افزود: درحال حاضر راهکار توسعه یا اصلاح ساختار اداری است. شاید تاسیس سازمان نظام مهندسی مرمت و حفاظت بافت‌های تاریخی شبیه سازمان نظام مهندسی ساختمان بتواند تاحدودی گره‌ای از این مشکل بگشاید.
این مدیر کل پیشین ثبت آثار درخصوص ساختار فعلی بیان کرد: ساختار فعلی ساختار معیوب و ناکارآمد است و چندان ربطی به رفتار و توانایی مدیران فعلی و قبلی وزارت میراث ندارد؛ تا زمانی که اصلاح این ساختار صورت نگیرد وضعیت مرمت آثار تاریخی ایران بیش از پیش از جنبه‌های علمی ضعیف‌تر خواهد شد.
وی افزود: در پایان باید اضافه کرد تعطیلی مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، جدا شدن پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور از بدنه اجرایی مرمت کشور، عدم جذب نیروی کارشناسی متخصص در حوزه مرمت و پایین بودن میزان حقوق و مزایای کارکنان و کارشناسان در وزارت میراث همه و همه دلایلی هستند که موجب شده حوزه کارشناسی مرمت آثار تاریخی در ایران که باید سرآمد منطقه و آسیا باشد وضعیت خوبی نداشته باشد.
پورعلی معتقد است: البته شرایط بد اقتصادی دولت، شرایط تحریم و مشکلات مالی و بودجه‌ای دولت نیز وجود دارد با این حال وضعیت می‌تواند با اصلاح ساختار تا حدودی بهبود یابد.
انتهای پیام/