همشهری آنلاین؛ فاطمه عباسی: سال ۲۰۱۹ و با سقوط عمرالبشیر، سودان وارد مرحله‌ای تازه از آشوب و دخالت خارجی شد؛ وضعیتی که در سال ۲۰۲۳ با شعله‌ور شدن جنگ داخلی، سراسر کشور را دربر گرفت. جنگی که این هفته بار دیگر در مرکز توجه رسانه‌های جهانی قرار گرفت؛ آن‌هم به دلیل تصاویر بی‌سابقه ماهواره‌ای از جاری شدن نهر خون در شهر الفاشر.
الفاشر پس از هجده ماه محاصره توسط نیروهای شبه‌نظامی «پشتیبانی سریع» (RSF) سقوط کرد؛ گروهی که با جلوگیری از ورود غذا و مایحتاج ضروری، صدها هزار نفر را در تنگنای انسانی گرفتار کرده بود. با سقوط شهر، موجی از قتل‌عام و خشونت آغاز شد. اما ریشه‌های این تراژدی به سال‌ها پیش بازمی‌گردد؛ به جایی که سودان به صحنه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بدل شد.
کشوری در گره‌گاه سه قاره
موقعیت ژئوپلیتیکی سودان آن را به یکی از مهم‌ترین نقاط استراتژیک قاره آفریقا تبدیل کرده است. این کشور در ساحل غربی دریای سرخ واقع شده، به تنگه باب‌المندب، کانال سوئز و شمال آفریقا دسترسی مستقیم دارد و منابع عظیم نفتی و معدنی در خاک آن نهفته است. همین جایگاه، سودان را به شاه‌کلید ارتباط شرق آفریقا با خاورمیانه و مسیرهای حیاتی انرژی بدل کرده است.
به نوشته ال‌مانیتور، اسرائیل پیش از آغاز جنگ داخلی بارها سودان را به دلیل گشودن بنادر خود به روی تسلیحات قاچاق و عبور آن‌ها به غزه مورد سرزنش قرار داده بود؛ مسئله‌ای که اهمیت ژئوپلیتیکی این کشور را از سطح آفریقا به کانون منازعات خاورمیانه کشاند.
تصاویر ماهواره‌ای از راه افتادن خون در الفاشر
از باب‌المندب تا الفاشر؛ مسیر جاه‌طلبی قدرت‌ها
گزارشی که بلومبرگ در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، حکایت از آن داشت که امارات متحده عربی نیز به این کشور نظر دارد! امارات در تلاش برای گسترش قدرت نظامی و اقتصادی خود، تمرکز ویژه‌ای بر باب‌المندب پیداکرده بود، گذرگاهی که روزانه حدود ۵ میلیون بشکه نفت از آن عبور می‌کند.
در همان گزارش پیش‌بینی شده بود که چنین جاه‌طلبی‌هایی می‌تواند «آتش جنگ در خاورمیانه را شعله‌ورتر کند». نفوذ امارات اما به باب‌المندب محدود نماند و به شکل «کمربند امارات» از جیبوتی تا یمن و سودان امتداد یافت.
در تیرماه ۱۴۰۲، ذ نیو عرب نوشت پهپادها موازنه جنگ داخلی سودان را به نفع شبه‌نظامیان RSF تغییر داده‌اند. این گزارش با استناد به داده‌های حساب توئیتری War Noir (جنگ سیاه) توضیح داد که پهپاد سرنگون‌شده نیروهای پشتیبانی سریع، به گلوله‌هایی مجهز بوده که در سال ۲۰۲۰ در صربستان تولید و سپس به امارات فروخته شده‌اند.
افزون بر آن، حساب دیگر موسوم به Vleckie که در ردیابی درگیری‌ها و تسلیحات فعال است، تصاویری از پهپادهای مشابهی منتشر کرد که در یمن و منطقه تیگری اتیوپی نیز استفاده شده بودند؛ پهپادهایی که همگی در اختیار گروه‌هایی بودند که از حمایت امارات برخوردارند.
پهپادها؛ سایه فلزی رقابت ژئوپلیتیک
سه ماه پس از آن گزارش، خبرگزاری میلیتاری افریکا در تحلیلی نوشت که سودان پیشرفت قابل‌توجهی در توسعه پهپادهای پرسه‌زن (Loitering Drones) داشته و چشم‌انداز دفاعی آفریقا را در بحبوحه جنگ داخلی گسترش داده است.
پهپادهای پرسه‌زن یا همان پهپادهای کامی‌کازه، اغلب بر پایه مدل‌های تجاری ساخته می‌شوند و قابلیت‌هایی چون شناوری طولانی‌مدت، ردیابی هدف، پرواز انتحاری و دقت بالا در انهدام دارند.
این سیستم‌ها در سراسر جهان در حال گسترش‌اند؛ چرا که با هزینه‌ای کم، توان حمله‌ای پیشرفته‌ای را فراهم می‌کنند. برای کشورهای آفریقایی که با جنگ‌های نامتقارن و منابع محدود روبه‌رو هستند، این ابزار جذاب است، اما به گفته رویترز، پهپادهای بومی سودان تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر موازنه جنگ داخلی نداشتند.
تظاهرات سال ۲۰۲۱
آسمانی پر از پرنده
در کنار این پهپادهای دست‌ساز، ارتش سودان مجموعه‌ای از پهپادهای پیشرفته‌تر را نیز به کار گرفته است. بر اساس داده‌های میلیتاری افریکا، سودان از پهپادهای ایرانی مهاجر-۶، مهاجر-۴ و مهاجر-۲ (ساخت صنایع هوایی قدس)، همچنین زاگیل-۳ و ابابیل-۲ و ۳ (محصول صنایع هوایی هسا) و پهپادهای چینی CH-۳ و CH-۴ نیز استفاده می‌کند.
«فابیان هینز»، کارشناس تسلیحات خاورمیانه در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در گفت‌وگو با گاردین گفت:
«گروه‌های شبه‌نظامی اکنون می‌توانند با دسترسی به انواع پهپاد، آسیب‌های بیشتری وارد کنند. حتی کوچک‌ترین پهپادها می‌توانند برد بسیار طولانی داشته باشند و دقت بالایی در حمله ایجاد کنند.»
جزیره سواکین و بازگشت عثمانی‌ها
در سوی دیگر این رقابت، ترکیه نیز در تلاش برای تقویت حضور خود در دریای سرخ است. تی‌آرتی گزارش داده که از سال ۲۰۱۸، ترکیه به‌عنوان بخشی از احیای روابط با خارطوم، جزیره سواکین را به مدت ۹۹ سال از سودان اجاره کرده است.
این جزیره که در شرق سودان و بر کرانه دریای سرخ قرار دارد، از موقعیتی راهبردی برای نظارت بر مسیرهای آبی برخوردار است و نماد بازگشت تاریخی نفوذ عثمانی در منطقه محسوب می‌شود.
در همین حال، چین و روسیه نیز در تلاش‌اند تا پایگاه‌های خود را در امتداد دریای سرخ تقویت کنند. مجموع این رقابت‌ها، شاخ آفریقا را به یکی از پرتنش‌ترین نقاط جهان از منظر حضور نظامی خارجی بدل کرده است.
آوارگی مردم سودان در پی طولانی شدن جنگ داخلی
سودان؛ آینه جنگ و قدرت طلبی
موقعیت استراتژیک سودان، منابع طبیعی غنی و مسیرهای حیاتی انرژی، این کشور را به میدان تقاطع منافع قدرت‌های جهانی تبدیل کرده است. جنگ داخلی امروز سودان بیش از آن‌که تنها نزاعی داخلی باشد، بازتابی است از رقابت جهانی بر سر نفوذ، انرژی و مسیرهای تجاری.
پهپادهایی که بر آسمان سودان پرواز می‌کنند، در حقیقت سایه‌های فلزی همین رقابت‌اند؛ ابزارهایی که هر روز از کشوری به کشور دیگر، از یمن تا تیگری و از جیبوتی تا خارطوم، در حرکت‌اند.
پایانی برای جنگ بی‌مرز
در جهانی که جنگ به تجارت بدل شده، سودان قربانی آشکار این بازار است. در این سرزمین، خون با قیمت نفت سنجیده می‌شود و آسمانش به میدان رقابت صنایع تسلیحاتی شرق و غرب تبدیل شده است. شاید روزی تاریخ بنویسد که در قرن بیست‌ویکم، جنگ‌ها دیگر برای زمین یا عقیده نبودند؛ بلکه برای مسیر، برای دریا، و برای پهپادهایی بود که مرز نمی‌شناختند.