به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، جایزه ملی «هم‌خوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران» که نخستین دوره آن، آبان ۱۴۰۴ همزمان با سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌شود، با رویکردی ملی و در راستای ترویج الگوهای خدمت‌رسانی نوین در کتابخانه‌های عمومی طراحی شده است. از ۱۲ نشان، ۲ نشان به ترویج کتابخانه عمومی (اعضا، خبرنگاران، معلمان، روحانیون و…) و ترویج خواندن (افراد، مؤسسات و گروه‌های مردمی و جهادی) اختصاص دارد.
درباره ماهیت، محورها و کیفیت برگزاری این رویداد فرهنگی، با سیامک محبوب؛ دبیر سی‌وسومین دوره هفته کتاب نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
- هم‌خوان چیست؟ نشان است یا جایزه؟
نشان هم‌خوان به‌دنبال این است که زنجیره کنشگران حوزه خواندن را درگیر موضوع کتابخانه عمومی کند. به‌طور خاص برای هر کدام از گروه‌هایی که نقشی یا فعالیتی در کتابخانه عمومی دارند، نشانی وجود دارد. از یک‌سو، نشان می‌گوید که این‌ها برای ما مهم هستند و باید به آن‌ها توجه کنیم و قرار است در آینده به آن‌ها توجه کنیم و از سمتی دیگر می‌گوید، شما هم که در این حوزه کار می‌کنید، همسو با ما توجه کنید. نشان هم‌خوان، به‌نوعی اعلام راهبردها و مسیرها خواهد بود.
- در این رویداد، نشان‌هایی برای ترویج کتابخانه عمومی و ترویج خواندن برای افراد یا گروه‌های خارج از کتابخانه‌ها شامل افراد، رسانه‌ها، معلمان، روحانیون و مؤسسات و گروه‌های مردمی و جهادی طراحی شده است. برای دریافت این دو نشان، آثار باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
ترویج کتابخانه عمومی، عبارت جدیدی است که نخستین‌بار به‌صورت رسمی اعلام می‌شود. ما تاکنون ترویج خواندن، ترویج کتاب و ترویج کتابخوانی را داشته‌ایم، ولی ترویج کتابخانه عمومی مثل این است که مسجد را ترویج کنید؛ درست است که دینداری و ایمان ترویج می‌شود، ولی ترویج خود مسجد یک کار دیگر است.
اولا، ترویج کتابخانه عمومی به این معنا به‌صورت رسمی حمایت نشده و هدف کلی این است که کل مجموعه‌ها، افراد و گروه‌هایی که در آمدن افراد به کتابخانه عمومی موثر هستند، تشویق شوند، چون کتابخانه عمومی را ترویج کردند. بنابراین هر چیزی که اثبات کند که آن فرد یا گروه توانسته است به آمدن افراد به کتابخانه‌های عمومی کمک کند، می‌تواند در این جایزه سهیم باشد. مثلا یک عضو کتابخانه که عضو فعالی است و غیر از خودش خانواده، دوستان و همکلاسی‌ها و افراد دیگر را به کتابخانه دعوت و عضو می‌کند، همین دعوت‌کردن و تعداد اعضایی که آورده، می‌تواند شاخص خوبی باشد برای ارزیابی عضوی که مروج کتابخانه عمومی است.
درباره خبرنگاران و فعالان رسانه بحث این است که چقدر خبر درباره معرفی کتابخانه‌ها تولید و چقدر مردم را به عضویت در کتابخانه‌ها دعوت کرده‌اند. چون کار رسانه‌ها و خبرنگاران تولید متن خبر است که می‌تواند در قالب عکس، خبر یا ترکیبی از این‌ها باشد. خبرنگاران و رسانه‌ها هر چقدر بیشتر تولید کرده باشند، حائز دریافت این جایزه می‌شوند. البته افراد مؤثر مثل معلمان، پزشکان، روحانیون، آرایشگران و... که به‌صورت سنتی در این زمینه فعال بوده‌اند نیز می‌توانند برای دریافت این نشان کاندید شوند. مدارکی هم برای اثبات این موضوع وجود دارد. در فرم‌های کتابخانه‌ها، بخش معرف را داریم و این می‌تواند به شناسایی این افراد کمک کند. باید توجه کرد که این مسیری بلندمدت است و در طراحی آینده سیستمی ما قرار است که این افراد به‌صورت خودکار شناسایی شوند تا بتوانیم فضای مروجان کتابخانه عمومی و آدم‌های مؤثر اجتماعی را وارد سیستم خودمان کنیم و از وجود این مروجان بهره ببریم.
- تفاوت دو نشان ترویج کتابخانه عمومی و ترویج خواندن در چیست؟ آیا راهبرد خاصی برای تعیین این عناوین وجود داشته است؟
ترویج خواندن به‌صورت سنتی در کتابخانه و خارج از آن وجود داشته و موضوع آن مستقل از کتابخانه عمومی است، ولی به‌عنوان یکی از کارکردهای نهاد مهم است. ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور قرار است به ترویج خواندن و افزایش سرانه مطالعه کمک کنیم. دو رویکرد وجود دارد؛ اول اینکه نهاد خود را منحصرا متولی و مسئول ترویج خواندن بداند و تمام کارها را از طریق کتابداران انجام دهد و دوم اینکه زنجیره کنشگران را اعتبار ببخشد و به آن‌ها بگوید که همه شما در یک اکوسیستم کمک می‌کنید که خواندن رشد کند. این اکوسیستم شامل وبلاگ‌نویسان، فعالیت در فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و هر فردی است که مستقل از جایگاهی که در آن قرار دارد، به معرفی و کارهایی می‌پردازد که خواندن کتاب ترویج یابد و هر کاری که موجب شود خواندن یک امر رایج شود و وارد زندگی روزمره مردم شود. بخشی از این‌ها، فردی است و بخش دیگر هم گروه‌های جهادی و مردمی هستند که فعالیت می‌کنند و سازماندهی آن‌ها کاملا مردمی است و از داوطلبان استفاده می‌کنند. در کشورمان از این گروه‌ها و تجربه‌های خوب زیاد داریم و نهاد هم می‌خواهد از آن‌ها حمایت کند که نشان ترویج خواندن یکی از آن‌ها است. این گروه‌های مردمی خودجوش فعالیت می‌کنند. ما می‌خواهیم مشارکت کنیم و آنچه را که وظیفه یک نهاد سیاستگذار است، انجام دهیم.
- حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها معنوی است یا مادی خواهد بود؟
حتما حمایت مالی خواهیم داشت، به این‌صورت که بخشی از ابزارهای کارشان و منابع لازم را تامین و از آن‌ها تقدیر می‌کنیم. از طرفی، انتقال تجربه‌ای که در سیستم شکل می‌گیرد و موجب انتقال دانش می‌شود یا زمینه‌هایی که موجب کارکرد بهتر کتابخانه‌های عمومی شود، مدنظر هستند. برخی گروه‌ها نیز نهادهایی هستند که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند و وظیفه‌شان الزاما ترویج خواندن نیست، ولی شوق مدیر یا گروهی از آن‌ها باعث می‌شود تا هزینه‌هایی در ترویج کتاب انجام دهند که لازم است به این‌ها هم به‌عنوان کنشگر توجه شود. شاید بخشی از مسیر تبدیل این کنشگرها به یک اکوسیستم زنده و پویا، از این جایزه بگذرد.