کتابخانه‌ها از دیرباز محلی برای مطالعه و خواندن متون بوده و البته هنوز هم هستند. در کنار فعالیت کتابخانه‌ها که هم مخزن کتاب‌ها و متون مورد نیاز پژوهشگران، دانشجویان و افراد اهل مطالعه بودند، ایجاد سالن‌های مطالعه در فضای کتابخانه‌ها و در مجاورت آن‌ها این امکان را برای اهل دانش به وجود آورد تا در فضایی متفاوت‌تر فرصت مطالعاتی داشته باشند. اهمیت سالن‌هایی که نقش مهمی در شهرهایی با خانه‌های کوچک‌تر و آپارتمان‌هایی با متراژ محدود ایفا می‌کنند و عملاً هیچ فضایی برای زمان مطالعه در آن‌ها وجود ندارد، از این نظر است که طرفداران مطالعه و دانش‌اندوزی مجبور به حضور در کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه محله زندگی‌شان می‌شوند. اقدام درست نیز همین است؛ جایی که کتابخانه باشد و امکان استفاده از سالن مطالعه و فضای کافی برای مراجعه‌کنندگان به وجود بیاید.
نکته‌ای که شاید کمتر به آن توجه شده، موضوع هزینه‌های استفاده از کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه؛ به ویژه سالن‌هایی است که توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شده و شهریه‌های ماهانه برای استفاده مراجعه‌کنندگان از آن‌ها دریافت می‌شود.
با رصدی اجمالی، خیلی راحت به این نکته می‌توان رسید که بیشتر مشتریان سالن‌های مطالعه خصوصی را دانش‌آموزان کنکوری تشکیل می‌دهند؛ چه آن‌هایی که سال دوازدهم‌اند و چه پشت کنکوری‌ها. به نظر می‌رسد بر میزان شهریه‌ای که چنین سالن‌هایی باید ماهانه از مراجعه‌کنندگانشان دریافت کنند، یا نظارتی وجود ندارد و یا نظارت ضعیف و ناکارآمد است؛ چرا که گاهی هزینه‌هایی که مردم برای استفاده از بعضی سالن‌های مطالعه می‌پردازند، در مواردی حتی بیشتر از ۱۰۰ درصد شهریه قانونی است.
جست‌وجو برای یافتن سالنی با شهریه پایین‌تر
میرزایی، یکی از دانش‌آموزان مشهدی است که ساعت‌های زیادی از روز را به خاطر کنکوری بودن در سالن مطالعه می‌گذراند. او درباره هزینه‌های سالن مطالعه‌ای که از آن استفاده می‌کند، می‌گوید: این سالن مطالعه یکی از سالن‌هایی است که من خیلی گشتم تا با توجه به هزینه‌هایی که می‌توانم بپردازم، آن را انتخاب کردم. اینجا ماهانه حدود ۳ میلیون تومان از من می‌گیرند تا از امکانات میز و صندلی و فضایی که وجود دارد، استفاده کنم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تجهیزات خاصی در این سالن برای آن‌ها در نظر گرفته شده، می‌افزاید: نه سالن مطالعه فقط میز و صندلی دارد با مراقبانی که در سالن حاضرند. صبح به آنجا می‌روم و بعدازظهر بیرون می‌آیم. باز هم تأکید می‌کنم گشتم و این سالن را پیدا کردم تا کمترین هزینه را پرداخت کنم وگرنه سالن‌های دیگر شهریه‌هایی به مراتب بالاتر از این داشتند.
دریافت شهریه‌های بی‌ضابطه
کبیری پدر یکی از همین دانش‌آموزان که در حال رساندن فرزندش به سالن مطالعه بود، در واکنش به موضوع پرداخت هزینه‌های سالن مطالعه بیان می‌کند: گویا هیچ نظارتی بر سالن‌های مطالعه در زمینه شهریه‌هایشان وجود ندارد؛ چون واقعاً هزینه‌ها بالاست. مقصر اصلی این مسئله هم مؤسسه‌هایی هستند که در حوزه کنکور فعالیت می‌کنند و چون خانواده‌ها ناچارند و فرزندانشان نیاز دارند در مکان‌هایی مطالعه کنند که شرایطش را داشته باشد، هر مبلغی که بخواهند، می‌گیرند بدون اینکه نظارتی وجود داشته باشد. در حال حاضر حدود ۴ میلیون تومان ماهانه بابت استفاده فرزندم از سالن مطالعه پرداخت می‌کنم که واقعاً خیلی زیاد است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا سالن مورد استفاده فرزندش خدمات خاصی به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌کند، می‌افزاید: نه هیچ خدمات و تجهیزات خاصی ندارند. همان میز و صندلی که همه سالن‌ها و کتابخانه‌ها دارند. حتی خدمات اینترنت هم ندارد که اگر دانش‌آموز بخواهد مطلبی، فیلم آموزشی یا چنین مواردی را از اینترنت دریافت کند، با مشکل مواجه نشود!
۲ میلیون تومان سقف دریافتی شهریه
سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی در خصوص میزان طبقه‌بندی و نرخ‌گذاری سالن‌های مطالعه و سقف دریافتی سالن‌ها در هر ماه می‌گوید: سقف نرخ‌گذاری سالن‌های مطالعه ۲میلیون تومان در هر ماه است. در خصوص سایر خدمات و دریافت هزینه، طبق بند ۲۰ ماده ۳ دستورالعمل تأسیس کتابخانه‌های عمومی مشارکتی و خودگردان و چگونگی نظارت بر ارائه خدمات آن‌ها، سالن‌های مطالعه برای ارائه خدمات ویژه (یعنی خدماتی افزون بر خدمات کتابخانه‌ای مرسوم که به صورت ارائه مشاوره تحصیلی، کارگاه آموزشی، کلاس آمادگی آزمون سراسری، اتاق مطالعه شخصی و... ارائه می‌شوند) باید مجوزهای لازم را از مراجع ذی‌ربط دریافت کنند و نهاد کتابخانه‌های عمومی در این زمینه مسئولیتی نخواهد داشت.
تخلفات سالن‌های مطالعه را گزارش کنید
حسین نوربخش درباره تخلف در زمینه دریافت شهریه و مواردی از این قبیل بیان می‌کند: تخلفات سالن‌ها توسط اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان خراسان رضوی بررسی و پیگیری می‌شود. بر اساس تماس‌های تلفنی، گزارش‌های مردمی و بازدیدهای میدانی از سالن‌های مطالعه، موارد تخلف شناسایی شده و با آن‌ها برخورد می‌شود. مکاتبه با اداره اماکن صورت گرفته و واحد مربوط پلمب شده تا مراحل قانونی کار انجام شود. در این خصوص، گزارش‌های مردمی برای شناسایی سالن‌های مطالعه غیرمجاز از طریق ستاد خبری حراست اداره کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی با شماره تماس (۳۶۰۱۴۲۶۲-۰۵۱) و رایانامه (herasat@mashadpl.ir) مفید و راهگشا خواهد بود.
وی در مورد سالن‌های بدون مجوز نیز اظهار می‌کند:
بر اساس دستورالعمل تأسیس کتابخانه‌های عمومی کشور، هر گونه فعالیت با عنوان سالن مطالعه، بدون مجوز رسمی با استفاده صریح از نام کتابخانه عمومی یا سالن مطالعه یا بدون آن و نیز هر گونه بهره‌برداری خارج از ضوابط و مقررات مربوط و استفاده غیرمجاز از نام نهاد به هر شکل و با هر عنوانی، غیرقانونی تلقی می‌شود. بنابراین هر واحدی که بخواهد در قالب سالن مطالعه فعالیت کند، باید از اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان مجوز بگیرد و تنها دستگاه متولی این امر در استان، این اداره کل است و همپوشانی با سایر دستگاه‌های اجرایی استان در این زمینه وجود ندارد.