به گزارش ایرنا، روز پنجشنبه ۸ آبان (۳۰ اکتبر ۲۰۲۵) هزاران نفر از شهرک‌نشینان حریدی در بیت‌المقدس در اعتراض به خدمت اجباری سربازی تجمع کردند. این اعتراضات بخشی از یک کشمکش طولانی‌مدت بر سر قانون خدمت سربازی اجباری است که معافیت سربازی گروه‌های مذهبی تندرو را هم لغو کرده است.
ریشه مشکلات حریدی‌های اسرائیل با کابینه رژیم صهیونیستی بر سر سربازی، به دوران تأسیس این رژیم و یک توافق اولیه بازمی‌گردد و در عمق باورهای مذهبی و تفسیر آنان از نقش یک دولت یهودی ریشه دارد. در ادامه، یک تحلیل تاریخی و اعتقادی از این مناقشه طولانی‌مدت ارائه می‌شود.
پیشینه تاریخی معافیت سربازی
سابقه معافیت سربازی حریدی‌ها به توافقی برمی‌گردد که در زمان تشکیل اسرائیل شکل گرفت، توافق بن‌گوریون (۱۹۴۸).
دیوید بن‌گوریون، بنیانگذار و نخستین نخست‌وزیر رژیم اسرائیل، با تعدادی از خاخام‌های برجسته توافقی موسوم به «توراتو اومنوتو» انجام داد. بر این اساس، تعداد محدودی (حدود ۴۰۰ نفر) از دانشجویان نخبه یشیوا (مدارس عالی دینی یا مراکز دینی یهودی) از خدمت سربازی معاف شدند تا تمام وقت خود را به مطالعه تورات اختصاص دهند. فلسفه این تصمیم، حفاظت از آنچه «چراغ دانش تورات» نامیده‌اند، پس از «نسل‌کشی» یهودیان در اروپا عنوان شد.
این معافیت که برای عده‌ای اندک در نظر گرفته شده بود، به دلیل نرخ زاد ولد بسیار بالا در جامعه حریدی، به یک معضل بزرگ ملی تبدیل شد. جمعیت حریدی‌ها از ۷۵۰ هزار نفر در سال ۲۰۰۹ به بیش از ۱٫۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۶٪ جمعیت اسرائیل را تشکیل دهند. بدیهی است که این رشد جمعیت به معنای معافیت ده‌ها هزار مرد جوان از خدمت سربازی بود.
معافیت گسترده حریدی‌ها در جامعه سکولار اسرائیل که خدمت سربازی در آن اجباری و طولانی‌تر است، به منبع اصلی نابرابری در تقسیم وظیفه امورِ نظامی-امنیتی رژیم تبدیل شد. این موضوع بارها با چالش‌های حقوقی و احکام دیوان عالی رژیم صهیونی مواجه شد. برای مثال، قانون «تال» که چارچوب قانونی معافیت را تعیین می‌کرد، در نهایت توسط دیوان عالی غیرقانونی اعلام شد.
در ژوئن ۲۰۲۴، دیوان عالی رژیم به طور یکسان حکم داد که مردان حریدی نیز باید مشمول خدمت اجباری سربازی شوند.
ریشه‌های اعتقادی
مخالفت حریدی‌ها با خدمت سربازی تنها یک امتیاز نیست، بلکه از باورهای عمیق مذهبی و الهیاتی آنان ریشه می‌گیرد. برخی از آنها عبارت هستند از:
اول، حریدی‌ها معتقدند مطالعه تورات برترین وظیفه یک مرد یهودی است و این کار، اصلی‌ترین و مؤثرترین شیوه برای محافظت معنوی از اسرائیل و ساکنان آن، محسوب می‌شود. از دید آنان، دانشجویان یشیوا با فعالیت فکری خود، «سپاهیان تورات» هستند که از این رژیم در سطح معنوی دفاع می‌کنند.
دوم، بخش‌های قابل‌توجهی از جامعه حریدی (مانند فرقه «ناطوری کارتا») از اساس کابینه اسرائیل را یک موجودیت سیاسی غیرقانونی می‌دانند. از نظر آنان، تاسیس یک دولت یهودی توسط انسان‌ها، دخالت در اراده الهی است، زیرا تنها موعود (ماشیاخ) می‌تواند یک پادشاهی یهودی واقعی را احیا کند. بنابراین، خدمت در ارتش رژیم صهیونیستی برای آنان غیرممکن است.
سوم، حریدی‌ها خود را جامعه‌ای متعهد به حفظ کامل قوانین شریعت یهود (هالاخا) می‌دانند و از اختلاط با جامعه سکولار که آن را مدرن و گناه‌آلود می‌پندارند، پرهیز می‌کنند. خدمت در ارتش، آنان را در معرض فرهنگ، ارزش‌ها و سبک زندگی سکولار قرار می‌دهد که تهدیدی جدی برای تمامیت و اصالت جامعه بسته آنان محسوب می‌شود.
یک مناقشه عمیق ماهیتی
مناقشه سربازی حریدی‌ها در اسرائیل، یک تنش ساده بین مذهبی‌ها و سکولارها نیست. این مسئله، نقطه تلاقی یک توافق تاریخی با پیامدهای ناخواسته، باورهای مذهبی عمیق در مورد ماهیت دولت و اولویت‌های دینی، و یک چالش جمعیت‌شناختی و اجتماعی جدی برای آینده اسرائیل است. حل این مشکل نیازمند لحاظ‌کردن همزمان این ابعاد تاریخی، اعتقادی و اجتماعی است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار رژیم صهیونیستی، جامعه‌ی حریدی حدود ۱۴ درصد از جمعیت ۹.۹ میلیونی این رژیم را تشکیل می‌دهد، جمعیت آنان تقریبا ۱.۳۸ میلیون است. در کابینه ائتلافی نتانیاهو نیز موضوع معافیت از خدمت سربازی به عنوان مهم‌ترین امتیاز به این قشر در دستور کار قرار گرفته است.
زمینه و پیامدهای سیاسی امتیاز به حریدی‌ها
کابینه ائتلافی کنونی به رهبری نتانیاهو برای حفظ اکثریت خود در پارلمان (کنست) به شدت به احزاب کوچک از جمله احزاب نماینده‌ی جامعه حریدی وابسته است. این وابستگی سیاسی، موضوع معافیت سربازی را به یک ابزار چانه‌زنی کلیدی در سطح اول سیاست رژیم تبدیل کرده است.
فشار برای تصویب لایحه معافیت؛ احزاب حریدی مانند «یهودیت متحد توراتی» با استفاده از قدرت رای خود در کنست، همواره برای تصویب قوانینی که خدمت سربازی اجباری برای حریدی‌ها را لغو یا بسیار محدود کند، فشار آورده‌اند. در ازای این امتیاز، آنها از بقای کابینه ائتلافی حمایت می‌کنند.
این احزاب بارها با تهدید به خروج از ائتلاف حاکم، در صورت اجرای فراخوان گسترده حریدی‌ها به ارتش، باعث بی‌ثباتی کابینه شده‌اند. در یک مورد، حزب یهودیت متحد توراتی با بایکوت همه رأی‌گیری‌های کنست در عمل کار کابینه نتانیاهو را متوقف کرده است.
از طرف دیگر، دیوان عالی قضایی این رژیم بر لزوم مشارکت عادلانه‌تر همه اقشار در وظایف نظامی امنیتی تاکید دارد. هم‌چنین، نارضایتی عمومی به ویژه از جانب مذهبی‌های میانه‌روتر (که سهم بالایی در تلفات جنگی دارند) از معافیت حریدی‌ها به شدت در حال افزایش است و این موضوع را به یک بحران اجتماعی تبدیل کرده است. ارتش اسرائیل به تازگی فراخوان بزرگ‌تری را برای ۵۴ هزار حریدی واجد شرایط آغاز کرده که نشان‌دهنده عزم آن برای کاهش این روند است.
معترضان داخلی رژیم نسبت به معافیت حریدی‌ها بر این مساله نیز تاکید دارند که نرخ اشتغال پایین مردان حریدی (۵۲٪ در مقابل ۸۰٪ برای یهودیان غیرحریدی) همراه با معافیت‌های گسترده، فشار اقتصادی قابل توجهی بر کابینه اسرائیل وارد می‌کند.
ابزارهای چانه‌زنی حریدی‌ها در ساختار سیاسی
دو حزب اصلی «شاس» و «یهودیت متحد توراتی» به عنوان نمایندگان سیاسی جامعه حریدی در ائتلاف و کابینه کنونی اسرائیل حضور دارند. این احزاب با داشتن کرسی‌های پارلمانی، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ کابینه ائتلافی بنیامین نتانیاهو ایفا می‌کنند.
حزب شاس به رهبری آریه دِرعی، با داشتن ۱۱ کرسی در دوره کنونی کنست، عضو کابینه ائتلافی به رهبری نتانیاهو است. حزب یهودیت متحد توراتی، به رهبری موشه گَفنی، هفت کرسی در این کنست در اختیار داشته و عضو کابینه ائتلافی کنونی است. به این صورت هیچ ائتلافی از میان احزاب راست‌گرا برای به دست آوردن اکثریت مطلق و تشکیل کابینه (۶۱ از ۱۲۰ کرسی)، نمی تواند احزاب حریدی را نادیده بگیرد.
این احزاب و متحدان آنها نه تنها برای نمایندگی منافع جامعه یهودیان ارتدوکس در کابینه حضور دارند، بلکه به دلیل داشتن کرسی‌های متعدد، حائز اکثریت در پارلمان هستند. آنان از این موقعیت برای پیشبرد مهم‌ترین خواسته جامعه حریدی، یعنی تصویب قانون معافیت دائم از خدمت سربازی، استفاده می‌کنند.
آنها در ازای حمایت از کابینه، انتظار دارند قوانینی برای معافیت دائم از خدمت سربازی برای جوانان حریدی به تصویب برسد. این موضوع بارها کابینه نتانیاهو را تا آستانه سقوط پیش برده است، چرا که احزاب حریدی در صورت تحقق نیافتن خواسته خود، ائتلاف نتانیاهو را ترک خواهند کرد.
به نظر می رسد که تهدید احزاب حریدی برای خروج از کابینه ائتلافی بنیامین نتانیاهو بسیار جدی است و در عمل نیز تا حدی اجرا شده است. این اقدام می‌تواند منجر به از دست رفتن اکثریت پارلمانی ائتلاف و در نهایت سقوط کابینه و برگزاری انتخابات زودهنگام شود.
بر اساس گزارش‌ها، حزب یهودیت متحد توراتی که از دو زیر مجموعه اصلی «پرچم تورات» (با ۴ کرسی) و «آگودات اسرائیل» (با ۳ کرسی) تشکیل می‌شود، به طور رسمی از ائتلاف کابینه نتانیاهو خارج شده‌اند. این رویداد که در روزهای ۲۳ و ۲۴ تیر ۱۴۰۴ رخ داد و اکثریت پارلمانی کایبنه را به شدت تضعیف کرده است و اکنون ائتلاف نتانیاهو فقط با یک کرسی بیش از نصف (۶۱ کرسی)، اکثریت خود را حفظ کرده است. در صورت خروج شاس (۱۱ کرسی) از ائتلاف، کرسی‌های کابینه ائتلافی در کنست به زیر اکثریت مطلق می رسد و کابینه نتانیاهو سقوط خواهد کرد.
چشم‌انداز آتی
به طور خلاصه، تهدید احزاب حریدی نه تنها جدی است، بلکه تا حد زیادی محقق شده است. دلیل اصلی این بحران، عدم تصویب قانون معافیت کامل دانشجویان حریدی از خدمت سربازی است.
در صورت تداوم این وضعیت، سناریوهای محتمل عبارتند از:
فروپاشی کابینه؛ با خروج احزاب حریدی، کابینه نتانیاهو اکثریت خود را در پارلمان از دست داده و سقوط خواهد کرد.
برگزاری انتخابات زودهنگام؛ به دنبال فروپاشی کابینه، باید منتظر انحلال کنست و برگزاری انتخابات پیش از موعد مقرر بود.
تلاش برای توافق لحظه آخری؛ همانند گذشته نتانیاهو در حال انجام مذاکرات فشرده برای جلوگیری از فروپاشی است، اما این بار، دست‌کم در ظاهر، احتمال موفقیت او کم‌تر به نظر می‌رسد. گرچه پشتگرمی نتانیاهو به شبکه صهیونیسم جهانی و حتی مداخله دوباره ترامپ به نفع او، شاید بتواند بار دیگر ورق را به نفع او برگرداند.