دیدار اخیر دونالد ترامپ و شی جین‌پینگ در پکن که ترامپ آن را «۱۲ از ۱۰» و شی «آغازی تازه» توصیف کرد، بازارهای جهانی را آرام کرد، اما در بروکسل، واکنش‌ها چندان خوش‌بینانه نبود. آمریکا و چین به توافقی موقت بر سر تعرفه‌ها و کنترل صادرات عناصر کمیاب رسیدند؛ اقدامی که اروپا را بار دیگر با یک واقعیت تلخ روبه‌رو کرد؛ آنها به فاصله کمتر از یک ماه بازهم در اتاق تصمیم‌گیری دو قدرت بزرگ جهان حضور نداشتند. نخست در دیدار ترامپ و پوتین برای پایان جنگ اوکراین و اینبار ترامپ و شی برای پایان جنگ تجاری.
این توافق شامل کاهش تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای مرتبط با فنتانیل ساخت چین از ۲۰درصد به ۱۰درصد و به تعویق افتادن محدودیت‌های جدید صادرات عناصر کمیاب توسط چین بود. عناصر کمیاب، که نقش حیاتی در خودروهای برقی، هواپیماها، تراشه‌های پیشرفته و سیستم‌های دفاعی دارند، در مرکز رقابت استراتژیک آمریکا و چین قرار گرفته‌اند. چین کنترل بیش از ۹۰درصد از عناصر کمیاب پردازش‌شده جهان را در اختیار دارد و محدودیت صادرات این منابع، به‌ویژه برای صنایع دفاعی، نشان‌دهنده تبدیل شدن آنها به ابزار ژئوپلیتیک است.
برای اروپا، این توافق موقت به معنای کاهش فوری فشار بر زنجیره تأمین نیست. کمیسیون اروپا و دولت‌های عضو هنوز با کمبود عناصر کمیاب، آهنرباهای صنعتی و مواد حیاتی صنایع مختلف مواجه هستند. مذاکرات پیش‌روی بروکسل و پکن، حتی بدون حضور وزیران ارشد، فرصتی برای اروپا ایجاد می‌کند تا سهمی از امتیازات تجاری و صنعتی به دست آورد و از نقش صرفاً تماشاگرانه خارج شود.
تراشه‌های انویدیا و رقابت هوش مصنوعی
یکی از محورهای حساس مذاکرات ترامپ و شی، دسترسی چین به تراشه‌های پیشرفته NVIDIA بود. ترامپ تأکید کرد که چین تنها به تراشه‌های قدیمی‌تر یا میان‌رده دسترسی خواهد داشت و پیشرفته‌ترین تراشه‌های Blackwell، حیاتی برای تحقیقات هوش مصنوعی و کاربردهای نظامی، همچنان در اختیار آمریکا باقی می‌ماند. این اقدام نشان‌دهنده «تسهیل کنترل‌شده» است که برتری فناوری آمریکا را حفظ می‌کند و همزمان بازار را محدود نمی‌کند. تغییرات احتمالی در این حوزه می‌تواند صنایع هوش مصنوعی و فناوری اروپا را تحت تأثیر قرار دهد و نوسانات قیمت و دسترسی جهانی را افزایش دهد.
صنایع اروپایی نیز از وضعیت موجود نگران هستند. انجمن خودروسازان اروپا هشدار داده است که در صورت ادامه محدودیت‌های صادراتی چین، خطوط تولید خودرو و باتری می‌توانند ظرف دو هفته متوقف شوند. در پاسخ، استیفن سِژورنِه کمیسر اتحادیه اروپا، برنامه‌ای برای ایجاد سامانه‌ای متمرکز جهت خرید و ذخیره‌سازی مواد خام حیاتی پیشنهاد کرده که شبیه مدیریت واکسن‌های کووید، اما در مقیاسی صنعتی و چندبخشی است.
آلمان نیز اقدامات پیشگیرانه‌ای را در دستور کار قرار داده است. فریدریش مِرتس صدر اعظم شورای تازه‌تأسیس امنیت ملی را برای بررسی برنامه‌های اضطراری بخش خودرو و انرژی فراخوانده و همکاری‌های مشترک با واشنگتن و توکیو برای تقویت زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی را گسترش داده است. همزمان، کمیسیون رقابت اتحادیه اروپا در حال بررسی خرید عملیات نیکل برزیل توسط شرکت MMG Limited با حمایت چین است؛ پرونده‌ای که نگرانی‌ها از نفوذ گسترده چین در زنجیره تأمین اروپا را برجسته می‌کند.
در سطح جهانی، اقدامات واشنگتن صرفاً محدود به چین نبود. آمریکا با کره‌جنوبی نیز توافق کاهش تعرفه از ۲۵درصد به ۱۵درصد و سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری امضا کرد. این سیاست‌ها نشان می‌دهد آمریکا بر منافع دوجانبه و سریع تمرکز دارد و متحدان سنتی، از جمله اتحادیه اروپا، به جای شکل‌دهی قواعد، در موقعیتی تدافعی قرار گرفته‌اند.
اروپا درگیر مسابقه خودمختاری راهبردی
اروپا اکنون در «مسابقه خودمختاری راهبردی» قرار دارد. برنامه REsourceEU برای کاهش وابستگی به منابع خارجی هنوز با کمبود بودجه و ظرفیت مواجه است. ائتلاف جدید G7 برای تولید مواد معدنی حیاتی می‌تواند توازن تازه‌ای ایجاد کند، مشروط بر آنکه اروپا از مرحله ایده فراتر رود و سرمایه‌گذاری واقعی انجام دهد. سرعت و منابع، چالش اصلی اروپا هستند؛ در حالی که چین با سرعت حرکت می‌کند، اروپا محتاط است و آمریکا سیاست‌های خود را بازتنظیم می‌کند. هماهنگی این «ساعت‌های جهانی» برای دستیابی به امنیت، رهبری فناورانه و تاب‌آوری اقتصادی حیاتی است.
در کوتاه‌مدت، آتش‌بس ترامپ و شی فرصت تنفسی برای اروپا فراهم کرده است. تعلیق یک‌ساله مجوزهای صادراتی چین می‌تواند فشار بر زنجیره تأمین جهانی را کاهش دهد، اگر پکن به تعهد خود پایبند باشد. گفت‌وگوهای بروکسل و پکن و برنامه‌هایی مانند ReSourceEU و ائتلاف G7 ابزارهایی حیاتی برای کاهش وابستگی و تقویت تاب‌آوری بلندمدت اروپا هستند. اینک فرصت آن فراهم است که اروپا از نقش تماشاگر خارج شود و با استفاده از ابتکار و صبر، قوانین عصر جدید را شکل دهد.
در نهایت، تحولات اخیر نشان می‌دهد جهان با ریتم‌های متفاوت حرکت می‌کند؛ چین با سرعت، اروپا با دقت و آمریکا با بازارمحوری. هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته این ریتم‌ها را برجسته‌تر کرده‌اند و هماهنگی آنها، شرط بقا و رهبری اقتصادی و فناورانه در دهه‌های آینده خواهد بود.