دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، با یک پست در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» بار دیگر نظم جهانی پساجنگ سرد را به چالش کشید. او اعلام کرد که دستور داده است «آزمایش‌های تسلیحات هسته‌ای آمریکا فورا و بر پایه برابری با دیگر قدرت‌های هسته‌ای» از سر گرفته شود، تصمیمی که می‌تواند سه دهه سیاست بازدارندگی کنترل‌شده و تعلیق آزمایش‌های اتمی را دگرگون کند. ترامپ در پیام خود نوشت: «دیگران آزمایش می‌کنند و ما نباید عقب بمانیم. ایالات متحده بیش از هر کشور دیگری سلاح هسته‌ای دارد و زمان آن رسیده که زرادخانه بازسازی‌شده خود را بیازماییم.» این ادعا بلافاصله واکنش جهانی را برانگیخت. سازمان ملل متحد، مسکو و برلین، هر یک از زاویه‌ای متفاوت، نسبت به تبعات امنیتی و حقوقی این تصمیم هشدار دادند.
*شکستن تابوی ۳۰ ساله
ایالات متحده از سال ۱۹۹۲ تاکنون هیچ آزمایش هسته‌ای واقعی انجام نداده است. آخرین انفجار اتمی این کشور- موسوم به Divider- در صحرای نوادا و در چارچوب «عملیات جولین» انجام شد. همان سال، جرج بوش پدر فرمان تعلیق دائمی آزمایش‌های انفجاری را صادر کرد، تصمیمی که در دولت‌های پس از او نیز حفظ شد و جای خود را به شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای و آزمایش‌های زیرزمینی غیرانفجاری داد. اکنون، ترامپ بر اساس منافع اقتصادی و سیاسی این سنت را می‌شکند؟ «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه روز چهارشنبه طی دیدار با سربازان مجروح شده ارتش روسیه در جریان تهاجم به اوکراین خاطر نشان کرد ارتش روسیه یک اژدر هسته‌ای خودران به نام «پوسایدن» را با موفقیت آزمایش کرده است. هر چند جزئیات فنی و دقیق‌تر اژدر پوسایدون عمومی نشده، اما گفته می‌شود یک اژدر خودران مجهز به نیروی پیشران هسته‌ای بوده و می‌تواند با به راه انداختن امواج رادیو اکتیو در آب‌های اقیانوس، شهر‌های ساحلی را غیر قابل سکونت کند.
رئیس جمهور روسیه در حالی که با سربازان مجروح ارتش کشورش در دیدار با آنها در بیمارستانی در مسکو چای می‌نوشید، گفت: «برای نخستین بار ما نه فقط توانستیم آن را با یک موتور پرتاب از طریق یک زیردریایی حامل پرتاب کنیم بلکه همچنین واحد قدرت هسته‌ای این دستگاه را که تا مدتی در دست طراحی بود به کار بگیریم.»
او درباره اژدر پوسایدن بیان داشت: «از نظر سرعت و عمق حرکت، این وسیله خودران هیچ همتایی در جهان نداشته و بعید است که در آینده نزدیک هم برایش همتایی پیدا شود. هیچ شیوه‌ای برای رهگیری آن نیز وجود ندارد.»
واکنش ترامپ یک روز پس از این اقدام روسیه، درست در آستانه دیدار با رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، منتشر شد و عملا پیامی دوگانه داشت: «یک هشدار به پکن و مسکو، و یک نمایش داخلی از اقتدار نظامی.» کارشناسان کنترل تسلیحات هشدار می‌دهند که اگر ترامپ واقعا دستور آغاز آزمایش فیزیکی را صادر کرده باشد، نه تنها به هماهنگی میان نهاد‌های فدرال نیاز دارد، بلکه بازسازی زیرساخت‌های غیرفعال‌شده در نوادا نیز ۲ تا ۴ سال زمان و میلیارد‌ها دلار هزینه می‌طلبد.
*بازگشت سایه‌ی رقابت تسلیحاتی
تصمیم ترامپ در خلاء رخ نداده است. تنها ۲۴ ساعت پیش از آن، ولادیمیر پوتین از آزمایش موفق یک پهپاد زیرآبی حامل کلاهک هسته‌ای خبر داد، سلاحی که می‌تواند شهر‌های ساحلی را هدف قرار دهد. چین نیز در حال گسترش سیلو‌های موشکی خود است و کره شمالی تازه‌ترین موشک قاره‌پیمای خود را رونمایی کرده است.
به‌گفته مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، ایالات متحده و روسیه با مجموع بیش از ۷ هزار کلاهک فعال و ذخیره‌شده، همچنان ۹۰ درصد از توان هسته‌ای جهان را در اختیار دارند. از نگاه تحلیلگران، ورود مجدد آمریکا به چرخه آزمایش، در عمل به معنای «اعلان غیررسمی آغاز دور دوم رقابت تسلیحات هسته‌ای» است.
*موج واکنش‌های جهانی
سازمان ملل متحد در واکنشی کم‌سابقه، نگرانی خود را از «خطر اشتباه محاسباتی با پیامد‌های فاجعه‌بار» ابراز کرد. «فرحان حق»، معاون سخنگوی دبیرکل، گفت: «ما نباید میراث بیش از دو هزار آزمایش هسته‌ای گذشته را فراموش کنیم. آزمایش هسته‌ای، هرگز و تحت هیچ شرایطی مجاز نیست.» این موضع در حالی مطرح شد که طرف مقابل این قدرت‌نمایی هسته‌ای پس از سخنان ترامپ اعلام کرد که روسیه به معاهدات و پیمان‌ها در این باره هنوز متعهد است. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در وین، این تصمیم را «ابهام‌برانگیز و نیازمند توضیح فوری» دانست و یادآور شد که هیچ‌یک از قدرت‌های هسته‌ای، از جمله روسیه، تاکنون از تعهدات خود ذیل پیمان جامع منع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) عدول نکرده‌اند. به نظر می‌رسد که اروپا از این جنگ لفظی در حوزه هسته‌ای نگران شده است، موضوعی که شاید از تجربه جنگ سرد و رقابت‌های تسلیحاتی دو ابرقدرت و بازگشت هژمونی شرق و غرب سرچشمه می‌گیرد. یوهان واده‌فول وزیر خارجه آلمان، ضمن ابراز نگرانی از «بازگشت منطق بازدارندگی جنگ سرد»، از واشنگتن و مسکو خواست «به توقف داوطلبانه‌ی آزمایش‌ها پایبند بمانند». او گفت: «آنچه ترامپ اعلام کرده، اگر اجرایی شود، می‌تواند نظم حقوقی منع آزمایش‌ها را به نقطه صفر بازگرداند.»
*انگیزه سیاسی یا علمی؟
تحلیلگران معتقدند که هدف ازسرگیری آزمایش‌ها نمی‌تواند علمی باشد، زیرا فناوری‌های مدل‌سازی و شبیه‌سازی امروزی نیاز به انفجار واقعی را برطرف کرده‌اند؛ بنابراین فعلا چنین اقدامی تنها انگیزه‌ای سیاسی دارد؛ برای نمایش قدرت، نه برای توسعه دانش. چراکه این تصمیم می‌تواند دومینوی آزمایش‌های متقابل را به حرکت درآورد و حتی با شعار ماگا‌ها در آمریکا منافات دارد. در سطح داخلی نیز، منتقدان می‌گویند ترامپ می‌کوشد در گفتمان «بازسازی عظمت آمریکا» را از مسیر نظامی احیا کند، همان روایتی که در سیاست خارجی‌اش از دوران نخست ریاست‌جمهوری تا کنون استمرار داشته است.
*چشم‌انداز: آغاز مسابقه‌ای تازه؟
با وجود ابهام در جزئیات فنی و زمان‌بندی، پیام سیاسی اقدام ترامپ روشن است. بازگشت به منطق تقابل، بازدارندگی و نمایش قدرت هسته‌ای در حال حاضر مورد توجه رئیس‌جمهور ایالات متحده قرار گرفته و احتمالا او پس از یک دوره تحقیرآمیز در حل و فصل جنگ اوکراین، غیر از تحریم‌ها و تهدید به تجهیز نظامی اوکراین، می‌خواهد راه‌های فشار را همزمان فعال کند. نباید از نظر دور نگه داشت که چین در مسیر گسترش موشک‌های دوربرد گام برمی‌دارد و کره شمالی بار دیگر تهدید به آزمایش کرده است. در این شرایط تصمیم واشنگتن می‌تواند چرخه جدیدی از بی‌اعتمادی و رقابت تسلیحاتی را در جهان آغاز کند. برخی از ناظران معتقدند حتی اگر هیچ آزمایشی انجام نشود، صرف اعلام چنین تصمیمی، جهان را وارد دوره‌ای از بی‌ثباتی روانی خواهد کرد، دوره‌ای که در آن بازدارندگی دوباره به زبان تهدید ترجمه می‌شود.
فعلا اظهارات ترامپ بیش از آنکه بیان یک برنامه فنی باشد، نوعی عمل سیاسی پرطنین است؛ اقدامی برای بازتعریف نقش آمریکا در معادله قدرت جهانی از موضع قدرت نظامی. اما در جهانی که از جنگ اوکراین تا غزه لبریز از بحران است، بازگشت به «منطق انفجار» می‌تواند همان چیزی باشد که دهه‌ها دیپلماسی هسته‌ای کوشیده بود از آن بگریزد.
انتهای پیام/