صاحب‌خبر -
به گزارش خبرگزاری برنا از مازندران ، دروغ و تهمت هر دو از بزرگترین آسیبهای اخلاقی و اجتماعی اند که ریشه در ضعف ایمان، ناآگاهی، خودخواهی یا منفعت طلبی انسان دارند. این دو ،رفتار نه تنها روابط فردی را تخریب میکنند بلکه پایه های اعتماد و همبستگی اجتماعی را نیز متزلزل می سازند.
در این مقاله، مفهوم دروغ و تهمت و تأثیر آنها از دیدگاه عقل، علم، دین، عرف و فلسفه مورد بررسی قرار می گیرد.
۱ - تعریف مفاهیم
الف) دروغ دروغ یعنی گفتن سخنی برخلاف واقع با قصد فریب دیگران... دروغ می تواند کوچک یا بزرگ، مستقیم یا غیر مستقیم باشد اما ماهیت آن همیشه تحریف حقیقت است.
ب) تهمت تهمت یعنی نسبت دادن گناه عیب یا عملی نادرست به دیگری بدون داشتن دلیل و سند...تهمت در واقع ترکیبی از دروغ و ظلم است زیرا هم حقیقت را می پوشاند و هم حیثیت انسان بیگناهی را لکه دار می کند.
۲. هدف از دروغ و تهمت افراد معمولاً برای یکی از دلایل زیر دروغ می گویند یا تهمت می زنند:
1. ترس از مجازات یا پیامدهای عمل خود
2. کسب منفعت شخصی یا شهرت
3. رقابت ناسالم یا حسادت
4. فرار از مسئولیت یا حفظ نظاهر اجتماعی
5. تخریب دیگران برای بالا بردن خود
در حقیقت ریشه ی اصلی دروغ و تهمت در خود محوری و ضعف شخصیت اخلاقی است.
٣ . تأثیر دروغ و تهمت بر جامعه از دیدگاه اجتماعی و علمی
کاهش اعتماد اجتماعی: پژوهشهای روان شناسی اجتماعی نشان میدهد که اعتماد یکی از سرمایه های اصلی جامعه است و دروغ و تهمت باعث فروپاشی این سرمایه می شود.
افزایش اضطراب و ناامنی روانی: دروغ گویی سبب اضطراب در گوینده و بی اعتمادی در شنونده می شود.
تخریب نهادهای اجتماعی: دروغ در رسانه، سیاست یا روابط کاری باعث فساد، سوءظن و بی نظمی می گردد.
اثر روانی تهمت بر قربانی: تهمت می تواند موجب افسردگی انزوای اجتماعی و حتی خودکشی قربانی شود.
۴. تحلیل از منظر عقل و فلسفه از دیدگاه عقل عملی، دروغ و تهمت هر دو رفتارهایی اند که با هدف نهایی عقل یعنی نظم، عدالت و حقیقت در تضادند. فیلسوفان اخلاق مانند کانت بر این باورند که دروغ گفتن حتی اگر سودی فوری داشته با شد، در اصل غیر قابل توجیه است زیرا قانون کلی اخلاق ( اصل صداقت ) را نقض می کند.
فلسفه ی اسلامی نیز بر اساس آموزه های ملاصدرا و فارابی صداقت را از فضایل حکمت و عدالت می داند و دروغ را نشانه ی ضعف نفس و انحطاط عقل عملی
۵. دیدگاه دینی در اسلام
قرآن کریم می فرماید: إِن اللهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفارٌ» (زمر، (3) یعنی خداوند کسی را که دروغگو و ناسپاس است، هدایت نمی کند.
• درباره ی تهمت نیز آمده است: وَالذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا» (احزاب، 58)
کسانی که به مؤمنان تهمت می زنند، گناهی آشکار بر دوش دارند.
در احادیث نبوی و سخنان امام علی (ع)، دروغ و تهمت از گناهان کبیره شمرده شده اند و بزرگترین تهدید برای سلامت اخلاقی جامعه دانسته می شوند.
۶. دیدگاه عرف و فرهنگ اجتماعی در فرهنگ ایرانی صداقت و راستی از ارزشهای دیرینه است. در ادبیات فارسی از فردوسی تا سعدی و مولوی، دروغ و تهمت همواره مایه ی ننگ و نابودی شخصیت معرفی شده اند. »
دروغ آن بود کز نیکی آید زیان / نیاید از او جز پشیمان زیان» (سعدی) عرف اجتماعی نیز کسانی را که دروغگو یا تهمت زن هستند طرد می کند و آنان را غیرقابل اعتماد می داند.
۷. ویژگیهای دروغگویان و تهمت زنندگان از دیدگاه روان شناسی و اخلاق: • ضعف در خودکنترلی و وجدان اخلاقی • تمایل به خودنمایی یا برتری جویی • ترس از رویارویی با حقیقت . حسادت، نفرت یا کینه • ناتوانی در همدلی با دیگران
وظایف آحاد جامعه در برابر دروغگویان و تهمت زنندگان
1. هوشیاری در پذیرش خبرها تا زمانی که حقیقت روشن نشده نباید شایعه یا سخن بدون سند را پذیرفت.
2. پرهیز از انتشار تهمت و شایعه حتی بازگو کردن آن بدون قصد بد نیز گناهی بزرگ است.
3. نصیحت و اصلاح با زبان خیرخواهی جامعه باید با فرهنگ سازی و گفت وگو افراد را به راستگویی دعوت کند.
4. حمایت از قربانیان تهمت دفاع از حیثیت و آبروی آنان وظیفه ی اخلاقی و انسانی است. وظایف حکومت در برابر دروغ و تهمت
ایجاد نظام حقوقی عادلانه: مجازات قانونی برای نشر اکاذیب، افترا و تهمت باید قاطع و شفاف باشد.
آموزش عمومی: گسترش آموزشهای اخلاقی رسانه ای و دینی برای تقویت فرهنگ صداقت
شفافیت حکومتی: هرچه حکومت شفافتر عمل ،کند زمینه ی دروغ و شایعه کمتر می شود.
حمایت قضایی از قربانیان: باید نهادهایی برای حمایت حقوقی و روانی از قربانیان تهمت و شایعه وجود داشته باشد. نتیجه گیری دروغ و تهمت دو زهر کشنده ی اخلاقی اند که عقل، علم، دین، عرف و فلسفه همگی بر نکوهش آنها متفق اند. جامعه ای که صداقت در آن جایگزین فریب گردد به آرامش اعتماد و عدالت نزدیک تر خواهد شد. اصلاح در این زمینه از خود فرد آغاز می شود و با همکاری جامعه و حکومت به ثمر می رسد. چنان که امام علی (ع) فرمود: « راستی نجات است و دروغ هلاکت »
انتهای پیام
∎
