به گزارش گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، در سرزمینی که روزگاری کوه‌ها با برف‌های زمستانی می‌درخشیدند و چشمه‌ها با آوازشان زندگی را جاری می‌کردند، امروز خشکسالی به بحرانی چندوجهی بدل شده است؛ بحرانی که نه‌تنها پوشش گیاهی و جانوری را تهدید می‌کند، بلکه نظم طبیعت را از هم گسسته و منابع آبی را به مرز نابودی کشانده است.
چهارمحال و بختیاری، با جنگل‌های بلوط و مراتع گسترده‌اش، اکنون درگیر چرخه‌ای از کاهش بارش، فرسایش خاک، و فشار بی‌سابقه بر سفره‌های زیرزمینی است.
در این گزارش فرزاد رضازاده، مسئول مردمی‌سازی دولت در منابع طبیعی، از ضرورت مشارکت همگانی برای مهار این بحران سخن می‌گوید؛ مشارکتی که اگر به‌موقع شکل نگیرد، ممکن است آخرین فرصت‌های احیای طبیعت را نیز از دست بدهیم. در ادامه گفت و گوی کامل را می‌خوانید.
فرزاد رضازاده، مسئول مردمی سازی دولت در منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو با اشاره به اینکه خشکسالی که امروز با آن درگیر هستیم نتیجه نوسانات و کاهش باران در دو دهه اخیر است، گفت: طی این مدت زمان بارش‌ها به گونه‌ای بوده که نیاز آبی ساکنان منابع طبیعی و بهره‌برداران را تامین نکرده است که هم این امر و هم تبعات آن قابل پیش بینی بوده اما متاسفانه این اتفاق رخ نداده است.
وی ادامه داد: برخی متخصصان و سازمان‌های تخصصی بر این باورند که دخالت‌های انسانی و افزایش co2 در هوا عامل اصلی خشکسالی‌های اخیر است که این میزان به نسبت انقلاب صنعتی که باید حدود ۲۶۰ الی ۳۰۰ ppm می‌بود اکنون به ۴۰۰ ppm رسیده است و این افزایش co2 و کربن سبب ایجاد جو گلخانه‌ای در محیط می‌شود.
مسئول مدیریت جامع حوزه کارون بزرگ افزود: ایران جزو ۱۰ کشور اول جهان در تولید کربن با ۶۶۸ میلیون تن تولید در سال است که این رقم در مقابل کربن تولید شده در کشورهای صنعتی مثل چین و آمریکا رقم قابل توجهی نیست اما باز هم ما را در زمره کشورهای تولید کربن قرار داده است.
رضازاده با بیان اینکه خشکسالی نظم طبیعت را بر هم‌زده است، ادامه داد: میزان بارشی که باید بر اساس ساختار طبیعی دریافت می‌کردیم و شرایط دمایی لازم که باید همراه این بارش‌ها می‌بود از نظم خارج شده به طور مثال اگر ساختار چهارمحال و بختیاری ۵۰۰ تا ۵۵۰ میلیمتر بارش بود ممکن است که این میزان بارش هنوز وجود داشته باشد اما پراکندگی درستی ندارد یعنی زمستان برفی نداریم و بارش‌های بهاری از ۳۰ درصد به ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده و تعادل طبیعی میزان قرار گرفتن آب در طبیعت به هم خورده است.
-
در ادامه حتما بخوانید
طرح‌های کشاورزی در کوهرنگ به دلیل مشکلات آبی متوقف شدند
این کارشناس منابع طبیعی بیان کرد: حتی گاهی حس می‌کنیم که در زمستان منفی بودن دما شدید است در حالی که در این فصل دمای ۲۰ یا ۲۵ درجه تفاوت چندانی ندارند اما اگر این درجه منفی در فصل خشک که باید شاهد تعادل دما باشیم رخ دهد امر تاثیرگذاری است گاهی اوقات حتی افزایش یک درجه‌ای در فرار رطوبت از زمین خیلی اثر گذار است که این عوامل همه به خاطر برهم خوردن نظم طبیعت می‌باشد.
مسئول مردمی سازی دولت در منابع طبیعی گفت: برهم خوردن نظم سبب می‌شود آبی که باید مورد استفاده طبیعت قرار گیرد کم شود، وقتی که آب و برف در کوه‌ها نباشد وضعیت چشمه سارها خطرناک می‌گردد. لذا کاهش دبی رودخانه‌ها نیز باعث می‌شود که انسان‌ها به فکر منابع‌های آبی جایگزین از آب‌های زیرزمینی باشند یعنی نه تنها آبی در کوه‌ها نداریم بلکه فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی نیز وارد می‌کنیم که این اتفاق در همه دشت‌های کشور از جمله مشهد، شیراز ، اصفهان و چهارمحال و بختیاری در دشت خانمیرزا و دشت شهرکرد رخ داده است.
![طبیعت زاگرس را دریابید! بی‌تفاوتی خطری بزرگ‌تر از خشکسالی است]( "طبیعت زاگرس را دریابید! بی‌تفاوتی خطری بزرگ‌تر از خشکسالی است")
پوشش گیاهی اولین زخم‌خورده خشکسالی
وی ادامه داد: در واقع گیاهان آب بر دوره رشد کمتری پیدا می‌کنند و اگر قرار بود از فروردین تا تیر ماه زیست داشته باشند این روند از فروردین تا اردیبهشت ماه کاهش می‌یابد چون گیاه دیگر نمی‌تواند رشد کند و حتی مجبور می‌شود زودتر گلریزی کند البته که برخی از گیاهان به گلریزی و بذردهی نیز نمی‌رسند.
رضازاده گفت: در حال حاضر ۱۲۰۰ گونه گیاهانی در استان زیست می‌کنند که ۴۰ درصد آنها در معرض خطر هستند و رویشگاه‌هایشان کاهش یافته که به طبع زیستگاه جانورانی که با این گونه‌های طبیعی ارتباط دارند نیز کوچک‌تر می‌شود.
مسئول مردمی سازی دولت در منابع طبیعی ادامه داد: پوشش گیاهی و جانوری در خشکسالی از دو منظر سطح و تنوع در خطر هستند و ممکن است گونه‌های جانوری نظیر مار، لاک پشت عقرب و ... که به کم آبی مقاوم هستند نسبت به گونه‌های علف خوار مانند گراز و خرگوش مقاومت بیشتری داشته باشند.
کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه پوشش جنگلی استان بیشتر شامل درخت‌های بلوط، زالزالک، زبان گنجشک، گلابی وحشی و سماق هستند، گفت: ساختار جنگل‌های زاگرس خصوصاً در استان ما به گونه‌ای است که این درخت‌ها حداقل ۵۰۰ تا ۵۵۰ میلیمتر بارش لازم دارند چرا که راز ارتفاع جنگل‌های ما ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ متر است.
وی ادامه داد: یکی از دلایلی که جنگل‌های ما خصوصاً گونه‌های بلوط زادآوری نمی‌کند این است که رطوبت لازم در دوره رویش در خاک وجود ندارد و زمانی که رطوبت از بین می‌رود بذر در حال جوانه زنی خشک می‌شود یعنی جنگل‌ها علاوه بر اینکه در معرض کهنه زیستی هستند و به خاطر شرایط آب و هوایی در مقابله با آفات و امراض قرار گرفتند، زادآوری نیز ندارند که این عوامل سبب پایین آمدن کیفیت جنگل‌ها می‌شود.
مسئول مدیریت جامع حوزه کارون بزرگ تصریح کرد: در حال حاضر ۳۰۰ تا ۳۲۰ هکتار جنگل و یک میلیون و ۵۰ هزار هکتار مرتع در استان وجود دارد که ممکن است سطح آنها از نظر تعاریف تغییر نکرده باشد اما نوع جنگل‌ها در حال تغییرات هستند یعنی جنگل‌ها از جنگل متراکم به جنگل کم تراکم و در نتیجه به جنگل‌های تنک تبدیل می‌شوند و مراتع نیز از مراتع خیلی خوب به مراتع خوب و در نتیجه مراتع ضعیف در حال تغییر هستند.
ثبت ۸۰ آتش‌سوزی بزرگ در جنگل‌های استان
وی ادامه داد: از سال ۹۶ تاکنون تعداد رخداد آتش سوزی در حال افزایش است و ۸۰ مورد آتش سوزی بزرگ در استان ثبت شده که خشکی زمین و پوشش علفی در جنگل‌ها زمینه آتش سوزی را فراهم می‌کند، تغییر اقلیم زمان آتش سوزی را به جلو آورده است که قبلاً از تیر ماه شاهد آتش سوزی در جنگل‌های استان بودیم اما اواخر از خرداد ماه شاهد این اتفاق هستیم که به دلیل خشک بودن جنگل‌ها و مراتع است.
۱۰ تن فرسایش اضافه خاک در استان رقم خورده است
رضازاده در ادامه به فرسایش خاک اشاره کرد و گفت: فرسایش خاک کشور طبق آمار ۱۶ تا ۱۷ تن در هکتار است یعنی ۵ تا ۱۰ برابر میانگین فرسایش خاک جهانی که رقم بالایی است و رقم نرمال برای استان باید ۵ تا ۷ تن باشد یعنی حدود ۱۰ تن فرسایش اضافه در استان داریم.
این کارشناس منابع طبیعی ادامه داد: پوشش گیاهی از فرسایش‌های بارانی و سطحی که از جاری شدن آب ناشی می‌شود جلوگیری می‌کند اما کاهش رطوبت و پوشش گیاهی چسبندگی خاکدانه‌ها را از بین می‌برد و با کمترین نیرو از هم جدا می‌شود.
مسئول مدیریت جامع حوزه کارون بزرگ بیان کرد: از بین رفتن خاک یعنی از بین رفتن محل استقرار پوشش گیاهی و اگر خاک از بین برود پوشش گیاهی نیز نخواهیم داشت لذا ارتباط خطی مستقیم بین پدیده خشکسالی، کاهش باران، کاهش پوشش گیاهی و تشدید افزایش خاک وجود دارد و این سیکل جوری دست به دست هم می‌دهد که منابع طبیعی را به مرحله خطرناک می‌رساند چرا که زیستگاه تمام جانوران به سمت نابودی و منجر به خطرات بعدی که مهمترین آن مهاجرت است می‌رود.
مسئول مردمی سازی دولت در منابع طبیعی افزود: مناطق پرباران و مناطقی که گیاهان وابسته به منابع آبی داشتند بیشتر درگیر خشکسالی می‌شود و مناطق که شاید میزان بارش بالایی نداشتند و شاهد اختلاف دمایی زیادی نبودند کمتر تاثیر پذیرفته‌اند به لحاظ اینکه گیاه‌هایی که در این منطقه بودن به شرایط جوی عادت داشته‌اند نظیر مناطق گرمسیر لردگان، خانمیرزا، بافت و فلارد اما مناطقی مانند: کوهرنگ، اردل، کیار و شهرکرد بیشترین تاثیر را گرفته‌اند.
وی ادامه داد: موضوع خشکسالی در حدی نیست که با کمک دولت رفع شود البته که دولت بهتر است به جای رفتن به سمت برخوردهای قضایی و قانونی با عوامل انسانی دخیل در این امر به سمت فرهنگسازی برود چرا که هرجا که مردم پای کار بودند موفق بودیم، مردم آگاه هستند و ما باید به افزایش این آگاهی کمک کنیم که این امر با تعامل خوب میان دولت، بخش فنی و مردم با شرح وضعیت موجود و ارائه راهکار جهت پیشگیری از تخریب بیشتر محقق می‌شود.
رضازاده افزود: این تعامل یک مدیریت مشترک به وجود می‌آورد یعنی همه افرادی که در این سرزمین زندگی می‌کنند در همه تصمیم گیری‌ها، اجرای اقدامات و نظارت بر اقدامات سهیم هستند.
اقدامات منابع طبیعی برای حفظ وضع موجود و کاهش خطرات احتمالی
این کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه اقدامات بیولوژیک و بیومکانیک از اقدامات مهمی هستند که اکنون در حال انجام هستند، گفت: با این روش‌ها از تخریب جنگل‌ها و مراتع جلوگیری می‌کنیم و به احیای آنها کمک می‌شود که اقدامات خوبی نظیر حفر چاله‌های فلسی با هدف کمک به استقرار پوشش گیاهی در بازفت و لردگان با همکاری مردم صورت گرفته است.
وی در پایان غرق برخی از محیط‌ها با هدف حفظ شرایط موجود را از اقدامات اولویت‌دار دانست و افزود: همچنین اقدامات آبخیزداری که بارش باران را مدیریت و کنترل می‌کند و آن را به آب پایدار و ثابت برای طبیعت و انسان تبدیل می‌کند نیز انجام شده است که به همه این فعالیت‌ها اقدامات مدیریتی و اجرایی می‌گویند.
در ادامه این گزارش به تاثیر خشکسالی در محیط زیست و اقدامات این اداره برای جلوگیری از خطرات بیشتر و حفظ محیط زیست استان پرداخته شده است که در ادامه گفتگوی خبرنگار این رساره با مدیر کل حفاظت محیط زیست استان را می‌خوانید.
محسن کریمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو در خصوص تاثیر خشکسالی بر محیط زیست، گفت: کاهش منابع آبی مانند خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب، تهدید تنوع زیستی گیاهی و جانوری مثل از بین رفتن زیستگاه، مهاجرت حیات وحش، تهدید یا انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، افزایش آتش‌سوزی‌ها و اختلال در چرخه‌های اکولوژیکی از جمله اثرات خشکسالی بر محیط زیست هستند.
وی در خصوص خشک شدن تالاب و چشمه‌ها ادامه داد: چشمه کوهرنگ یکی از سرچشمه‌های اصلی کارون و زاینده‌رود است و‌در چند سال گذشته به دلیل تغییر رژیم بارشی از برف به باران و افزایش میانگین دمای شهرستان کوهرنگ نسبت به متوسط کشوری باعث شده است از مساحت یخچال‌های طبیعی رشته کوه زردکوه که منبع تامین چشمه‌هایی چون چشمه زرکوه هستند، کاسته شود و باعث خشک شدن یا کاهش دبی این چشمه‌ها شده است.
کریمی افزود: با توجه به اینکه تمام چشمه‌های زاگرس و رشته‌کوه زردکوه آهکی و از جنس کارست هستند، نیاز به یک منبع تغذیه برای زایش این چشمه‌ها هست که تغذیه‌‌ی این چشمه‌ها توسط یخچال‌های طبیعی زردکوه انجام می‌شده است.
کاهش ۷۰ درصدی حجم یخچال‌های زردکوه در اثر تغییر اقلیم
وی بیان کرد: در رشته کوه زردکوه، حدود ۱۱ یخچال طبیعی بزرگ وجود دارد که به دلایل تغییر اقلیم، تغییر رژیم بارش، و افزایش دمای متوسط شهرستان، چیزی بالغ بر ۷۰ درصد از حجم این یخچال‌ها کاسته شده است و با توجه به اینکه چشمه کوهرنگ چشمه‌ی معروفتری است، خشک شدن آن نیز توجه بیشتری گرفته است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان به کارهای آبخیزداری و آبخوان‌داری که برای مراقبت از منابع انجام شده اشاره کرد و گفت: تشدید مراقبت‌ها و پایش‌ها در مناطق تحت مدیریت، رعایت تعادل دام و مرتع و جلوگیری از ورود دام مازاد بر پروانه در مناطق تحت مدیریت ، آموزش شهروندان، گردشگران و دامداران در خصوص مباحث پیشگیری از حریق، انجام اقداماتی که موجب تأمین آب برای حیات وحش در مناطق تحت مدیریت شده است مانند: لایروبی و بازسازی چشمه‌ها و قنوات؛ نصب تانکرهای آب در مناطق نیاز به آب و ..، رعایت حقابه‌ی تالاب‌ها و آموزش به کشاورزان و جوامع محلی اطراف تالاب‌ها و ... در راستای حفظ محیط زیست موجود و جلوگیری از تخریب وآسیل بیشتر تا کنون در سطح استان انجام شده است.
لازم به ذکر است، آنچه از دل این گفت‌وگو برمی‌آید، نه فقط هشدار به آینده‌ای خشک و بی‌جان، بلکه دعوتی است به مشارکت، آگاهی و بازنگری در شیوه‌های مدیریتی است.
خشکسالی در چهارمحال و بختیاری، تنها یک پدیده اقلیمی نیست؛ بلکه آزمونی است برای هم‌زیستی انسان با طبیعت، برای بازسازی اعتماد میان مردم و نهادها، و برای احیای سرزمینی که هنوز می‌خواهد نفس بکشد. اقدامات بیولوژیک، آبخیزداری و فرهنگسازی، اگر با همراهی مردم و نه صرفاً با دستورهای دولتی پیش برود، می‌تواند امید را به خاک بازگرداند و ریشه‌های زندگی را دوباره در دل زاگرس بدواند.
در گزارش سوم مرتبط با این موضوع به سراغ شرکت آب فاضلاب و آب منطقه‌ای استان جهت بررسی وضعیت آب‌های شرب، سطحی و مخازن آبی خواهیم رفت.