زهرا وجدانی: در روز‌هایی که نام اطلس ۳۱ به یکی از داغ‌ترین موضوعات علمی و حتی فضای مجازی تبدیل شده، پرسش‌های زیادی درباره ماهیت واقعی این جرم میان‌ستاره‌ای مطرح است. آیا این جرم واقعا از فراسوی کهکشان آمده؟ چه تفاوتی با اجرام معمول منظومه خورشیدی دارد؟ و چرا برخی آن را با سفینه‌های فضایی اشتباه گرفته‌اند؟
در این گزارش به ماهیت علمی اطلس ۳۱، ویژگی‌های فیزیکی و مداری آن، منشأ شکل‌گیری شایعات و واقعیت‌های مستند ناسا و رصدخانه‌های جهانی می‌پردازیم.
اطلس ۳۱ چیست؟
سامانه‌ی هشدار زودهنگام برخورد سیارک‌ها موسوم به ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) اخیرا موفق به ثبت و شناسایی جرمی شده که شباهتی به اجرام معمول منظومه خورشیدی ندارد. این جرم که اکنون با نام رسمی ۳ I/ATLAS یا C/۲۰۲۵ N۱ (ATLAS) شناخته می‌شود، سومین جرم بین‌ستاره‌ای است که تاکنون از فراسوی منظومه خورشیدی وارد حوزه گرانشی خورشید شده است.
پیش از آن، دو جرم دیگر با نام‌های معروف ʻOumuamua (۲۰۱۷ و Borisov (۲۰۱۹) شناسایی شده بودند. با این حال اطلس ۳۱ از بسیاری جهات متفاوت‌تر و مرموزتر است. سرعت زیاد، مسیر غیرعادی و برخی ویژگی‌های فیزیکی عجیب آن، توجه مراکز تحقیقاتی در سراسر جهان را به خود جلب کرده است.
ویژگی‌های فیزیکی و مداری
بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی ناسا و رصدخانه‌های زمینی، این جرم در مداری هیپربولیک حرکت می‌کند به این معنا که برخلاف دنباله‌دار‌ها و سیارک‌های معمول در مدار بسته‌ای به گرد خورشید نمی‌چرخد، بلکه صرفا از کنار منظومه خورشیدی ما عبور می‌کند و دوباره به فضای میان‌ستاره‌ای بازمی‌گردد.
کمترین فاصله‌ی این جرم از خورشید حدود ۱.۴ واحد نجومی (تقریباً ۲۱۰ میلیون کیلومتر) و فاصله‌ی آن از زمین حدود ۱.۸ واحد نجومی (حدود ۲۷۰ میلیون کیلومتر) برآورد شده است؛ بنابراین هیچ تهدیدی برای سیاره ما ایجاد نمی‌کند.
تلسکوپ فضایی هابل توانسته است اندازه تقریبی هسته‌ی این جرم را حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر برآورد کند، هرچند برخی تحلیل‌ها احتمال می‌دهند ابعاد واقعی آن چندین کیلومتر باشد. سرعت اولیه اطلس ۳۱ هنگام شناسایی حدود ۶۱ کیلومتر بر ثانیه (معادل بیش از ۲۲۰ هزار کیلومتر در ساعت) گزارش شده است.
کشف و اهمیت آن برای علم
اطلس ۳۱ در تابستان ۲۰۲۵ توسط شبکه تلسکوپ‌های سامانه ATLAS در هاوایی کشف شد. این سامانه در اصل برای رصد سیارک‌های نزدیک زمین طراحی شده است، اما به‌واسطه گستردگی پوشش آسمان، توانایی شناسایی اجرام غیرمنتظره را نیز دارد.
ورود این جرم فرصتی نادر برای جامعه نجوم فراهم کرده است تا به‌طور مستقیم مواد و ساختار‌هایی را بررسی کند که منشا آنها در منظومه‌ای دیگر است. به‌گفته کارشناسان بررسی چنین اجرامی می‌تواند ما را در درک بهتر فرآیند شکل‌گیری منظومه‌های ستاره‌ای، نحوه پخش مواد در فضا و حتی تاریخچه‌ی شیمیایی کهکشان یاری کند.
کارن میچل از دانشگاه مک‌گیل در گفت‌وگویی با ناسا گفته است: هر جسم بین‌ستاره‌ای مانند پیام‌آوری است از جهانی دیگر. ترکیبات شیمیایی و رفتار فیزیکی آنها به ما می‌گوید که محیط‌های دور از خورشید چگونه شکل گرفته‌اند و چگونه ممکن است مشابه یا متفاوت از منظومه ما باشند.
ابهامات و نظریه‌های اطلس
اگرچه بیشتر اخترشناسان اطلس ۳۱ را یک دنباله‌دار بین‌ستاره‌ای می‌دانند، اما برخی ویژگی‌های غیرعادی آن از جمله جهت و شدت انتشار گرد و غبار و رفتار نوری متفاوت باعث شده تا حدس‌هایی غیرمعمول نیز مطرح شود.
آوی لئوب، استاد دانشگاه هاروارد که پیش‌تر نیز درباره منشا احتمالی مصنوعی ʻOumuamua اظهار نظر کرده بود، در مقاله‌ای در Medium نوشته است: در حالی که هنوز هیچ مدرکی از منشأ مصنوعی ۳ I/ATLAS وجود ندارد، بررسی دقیق‌تر آن ضروری است، زیرا ویژگی‌های دینامیکی و نوری‌اش با الگو‌های دنباله‌دار‌های معمول سازگاری کامل ندارد.
با این حال اغلب دانشمندان تاکید دارند که چنین حدس‌هایی هنوز در سطح فرضیه‌اند و هیچ نشانه‌ای مبنی بر مصنوعی بودن جرم مشاهده نشده است.
اهمیت پژوهشی و پیامد‌های آینده
با توجه به سرعت بالای این جرم زمان رصد آن بسیار محدود است و تا چند ماه آینده از محدوده دید تلسکوپ‌های زمینی خارج خواهد شد. به همین دلیل رصدخانه‌های مختلف از جمله تلسکوپ جیمز وب، هابل و شبکه‌های رادیویی در حال هماهنگی برای ثبت هرچه بیشتر داده‌ها هستند.
تحلیل این داده‌ها می‌تواند پاسخگوی پرسش‌هایی کلیدی باشد:
• آیا ترکیب شیمیایی اجرام بین‌ستاره‌ای مشابه دنباله‌دار‌های منظومه ماست؟
• آیا این اجرام می‌توانند حامل مواد آلی اولیه باشند؟
• و در نهایت چه میزان از اجرام میان‌ستاره‌ای ممکن است به منظومه ما سرک بکشند؟
اطلس ۳۱ شاید برای مدت کوتاهی در آسمان میهمان ما باشد اما اثر علمی و نمادین آن بسیار پایدار خواهد بود. همان‌طور که کشف ʻOumuamua در سال ۲۰۱۷ فصل تازه‌ای در نجوم گشود، ورود اطلس ۳۱ نیز ما را یک گام دیگر به شناخت گستره‌ی ناشناخته کهکشان نزدیک‌تر کرده است.
شایعه تا واقعیت اطلس ۳۱
گسترش شایعه در فضای مجازی:
هم‌زمان با انتشار خبر کشف جرم بین‌ستاره‌ای ۳ I/ATLAS موجی از شایعات در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت. برخی کاربران مدعی شدند این جسم ممکن است یک سفینه فضایی باشد یا با سرعت زیاد در حال حرکت به سمت زمین است و می‌تواند برخوردی فاجعه‌بار ایجاد کند. انتشار تصاویر جعلی ویدیو‌های ساختگی و تحلیل‌های غیرعلمی در فضای مجازی باعث شد توجه افکار عمومی از جنبه علمی این پدیده به سوی ترس و هیجان جهت‌دار سوق پیدا کند.
داده‌های علمی چه می‌گویند؟
بر اساس محاسبات دقیق ناسا و رصدخانه‌های بین‌المللی مسیر حرکتی اطلس ۳۱ به‌طور کامل مشخص است. این جرم در مداری هیپربولیک حرکت می‌کند؛ یعنی وارد منظومه خورشیدی شده و پس از عبور دوباره از محدوده گرانشی خورشید خارج خواهد شد. نزدیک‌ترین فاصله آن از زمین حدود ۱.۸ واحد نجومی (معادل ۲۷۰ میلیون کیلومتر) است؛ بنابراین هیچ تهدیدی برای زمین وجود ندارد. سرعت بالای آن نیز ناشی از ماهیت بین‌ستاره‌ای جرم است، نه حرکت به‌سوی سیاره زمین.
گزارش‌های علمی منتشرشده از سوی تلسکوپ‌های هابل و جیمز وب نشان می‌دهد اطلس ۳۱ دارای هسته‌ای یخی، پوششی از گرد و غبار و دمی از گاز‌های فرار است؛ ویژگی‌هایی که تنها در دنباله‌دار‌های طبیعی مشاهده می‌شود. تغییرات نوری یا چرخشی آن که برخی افراد آن را مانور مصنوعی تعبیر کرده‌اند، در واقع ناشی از پدیده‌ای معمول به نام پرتاب گاز‌ها (outgassing) است؛ فرآیندی که وقتی سطح یک جرم یخی در معرض تابش خورشید قرار می‌گیرد رخ می‌دهد.
ریشه شایعات و سوءبرداشت‌ها:
بخش زیادی از این شایعات از برداشت نادرست از اظهارات چند پژوهشگر از جمله آوی لئوب، استاد دانشگاه هاروارد شکل گرفت. او صرفا به‌صورت نظری احتمال منشا مصنوعی اجرام بین‌ستاره‌ای را بررسی کرده بود، نه اینکه مدرکی در این‌باره ارائه دهد. اما این گمانه‌زنی‌ها در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شکل خبر قطعی بازنشر شد. افزون بر این، جذابیت موضوعاتی مانند حیات بیگانه و تهدید فضایی باعث می‌شود چنین محتوا‌هایی سریع‌تر در فضای مجازی دست‌به‌دست شوند.
تاکید نهاد‌های علمی بر آرامش عمومی:
سازمان ناسا، مرکز مطالعات اجرام نزدیک زمین (CNEOS) و رصدخانه‌های بین‌المللی تأکید کرده‌اند هیچ خطری از جانب اطلس ۳۱ زمین را تهدید نمی‌کند و تمام داده‌های رصدی آن برای عموم در دسترس است. کارشناسان توصیه می‌کنند اخبار مربوط به رویداد‌های نجومی تنها از منابع رسمی دنبال شود تا زمینه برای سوء‌استفاده از هیجان و نگرانی مردم فراهم نشود. به گفته متخصصان اطلس ۳۱ پدیده‌ای علمی و هیجان‌انگیز، نه تهدیدی برای زمین است.
جرم بین‌ستاره‌ای اطلس ۳۱ نماینده‌ای از جهانی است که ورای مرز‌های خورشید ما جریان دارد. عبور آن یادآور این واقعیت است که منظومه ما تنها نقطه‌ای در پهنه‌ی عظیم کیهان است و هنوز میلیارد‌ها جرم ناشناخته در انتظار کشف‌اند.
همان‌گونه که یکی از پژوهشگران ناسا می‌گوید: هر بار که یک جسم بین‌ستاره‌ای از نزدیکی ما عبور می‌کند، پنجره‌ای به گذشته‌ی کهکشان گشوده می‌شود.
انتهای پیام/