به گزارش خبرگزاری آنا، مسعود نیلی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در مراسم گرامیداشت روز ملی آمار و برنامه ریزی که در فرهنگستان علوم برگزار شد به تبیین جایگاه داده در سیاست‌گذاری اقتصادی پرداخت.
او با اشاره به پیشینه خود در سازمان برنامه و بودجه گفت که همواره روز آمار برایش یادآور دوران فعالیت حرفه‌ای در نظام برنامه‌ریزی کشور بوده است. نیلی با بیان اینکه «بدون داده نمی‌توان نظر داد و سخن گفت»، تأکید کرد که اتکای مستمر به داده، هم در عرصه علمی و هم در حوزه سیاست‌گذاری، بخش جدایی‌ناپذیر تفکر توسعه است.
نیلی در آغاز سخنانش با بیان اینکه «هر رابطه اجتماعی از پزشک و بیمار تا استاد و شاگرد بر دو پایه تئوری و داده استوار است»، افزود: «در سیاست‌گذاری اقتصادی، این دو پایه به شکل بارزی در قالب علم اقتصاد و داده نمود پیدا می‌کند. سیاست‌گذار بدون داده به‌موقع و دقیق، عملاً در تاریکی تصمیم می‌گیرد.»
او یادآور شد که حتی در نظام‌های آماری پیشرفته، میان وقوع پدیده‌های اقتصادی و واکنش سیاست‌گذار تأخیر‌هایی اجتناب‌ناپذیر وجود دارد؛ تأخیر‌هایی که گاه موجب می‌شوند تصمیمات اقتصادی در زمانی اتخاذ شوند که واقعیت‌ها تغییر کرده‌اند.
نیلی برای توضیح این مسئله، به مقاله‌ای کلاسیک از سال ۱۹۴۸ اشاره کرد که به موضوع «تأخیر‌های سیاست‌گذاری» می‌پردازد. وی با اشاره به این موضوع گفت: «وقتی اقتصاد وارد رکود می‌شود، نخست نشانه‌ها در سطح خرد نمایان می‌شوند؛ بنگاه‌ها فروششان کاهش می‌یابد، تولید کند می‌شود، اما مدتی طول می‌کشد تا این وضعیت در آمار‌های اقتصاد کلان مانند تولید ناخالص داخلی (GDP) آشکار گردد.»
به گفته او، از لحظه‌ای که پدیده‌ای مانند رکود در اقتصاد شکل می‌گیرد تا زمانی که آمار رسمی آن منتشر شود، چندین مرحله زمان از دست می‌رود — از گردآوری داده‌ها، تحلیل کارشناسی و تصمیم‌گیری تا اجرا و مشاهده اثرات سیاست.
نیلی افزود: «در این فاصله ممکن است مسئله‌ای که برایش تصمیم گرفته‌ایم یا عمیق‌تر شده باشد یا اساساً برطرف شده باشد. بنابراین، سیاست‌گذار گاه به هدفی شلیک می‌کند که هم خودش متحرک است و هم تفنگی دارد که دقت کافی ندارد.»
این استاد دانشگاه با اشاره به محدودیت‌های آمار‌های سنتی گفت: «اقتصاد ایران از نظر نظام آماری نسبت به بسیاری از کشور‌های درحال‌توسعه وضعیت بهتری دارد. آمارهایی، چون بودجه خانوار، نیروی کار و کارگاه‌های صنعتی بسیار ارزشمندند، اما همچنان با تأخیر منتشر می‌شوند و همین تأخیر‌ها مانع تصمیم‌گیری به‌موقع است.»
او در ادامه افزود: «ظهور علم داده، جهان را وارد مرحله‌ای تازه کرده است؛ مرحله‌ای که در آن فقط داده‌های ساختارمند ملاک نیست، بلکه داده‌های با فرکانس بالا و در زمان واقعی نیز در دسترس قرار دارند. این داده‌ها امکان پایش لحظه‌ای اقتصاد را فراهم می‌کنند و پارادایم جدیدی در سیاست‌گذاری پدید آورده‌اند.»
نیلی تحول کنونی در علم داده را حاصل سه رخداد مهم دانست: نخست، پیدایش وب تعاملی بود. او گفت: «اگر در گذشته کاربران از اینترنت داده می‌گرفتند، اکنون اینترنت از کاربران داده می‌گیرد. این یعنی شبکه جهانی در حال ثبت رفتار، علایق و نیاز‌های مردم است و این داده‌ها تصویر زنده‌ای از جامعه ارائه می‌دهند.»
رخداد دوم، پیشرفت یادگیری ماشین است؛ یعنی الگوریتم‌هایی که می‌توانند از دل داده‌ها الگو‌های پنهان را شناسایی کنند و روابط پیچیده را بیاموزند؛ و رخداد سوم، پیشرفت سخت‌افزار‌های محاسباتی بود که امکان کار با حجم عظیمی از داده‌ها را فراهم کرد. نیلی گفت: «ما اقتصاددانان که عادت داشتیم با میانگین‌ها کار کنیم، اکنون با خود داده‌ها سر و کار داریم و این به ما تصویری کامل‌تر از واقعیت می‌دهد.»
این اقتصاددان برجسته در توضیح منابع داده‌های نوین گفت: «تراکنش‌های مالی روزمره، یک معدن طلای اطلاعاتی‌اند. با رصد حجم خرید و فروش‌های الکترونیکی، می‌توان به‌صورت ساعتی فهمید که اقتصاد در رکود است یا در رونق.»
او همچنین رفتار آنلاین مردم را یکی از غنی‌ترین منابع داده دانست: «با تحلیل کلیدواژه‌هایی که مردم جست‌و‌جو می‌کنند، می‌توان به نگرانی‌ها و انتظارات اقتصادی آنها پی برد. اکنون حتی می‌توان میزان عدم‌قطعیت اقتصادی را با روش‌های متن‌کاوی (Text Mining) از دل فضای مجازی استخراج کرد.»
سومین منبع مهم از نگاه او، داده‌های جابجایی مکانی است: «امروز هر تلفن همراه یک حسگر از تحرک جامعه است. از این داده‌ها نه‌فقط برای سنجش رشد اقتصادی، بلکه برای تحلیل توزیع درآمد و رفتار‌های منطقه‌ای نیز می‌توان بهره برد.»
نیلی با اشاره به روش‌های نوین تحلیل داده گفت: «در علم داده، مهندسی ویژگی‌ها (Feature Engineering) به ما امکان می‌دهد که از داده‌های خام، شاخص‌های تحلیلی استخراج کنیم و از طریق مدل‌های یادگیری ماشین به اکنون‌بینی یا پیش‌بینی لحظه‌ای برسیم.»
به گفته او، این روش‌ها موجب شده‌اند تا نهاد‌هایی مانند بانک فدرال آتلانتا در ایالات متحده، تخمین رشد اقتصادی را تقریباً هر هفته به‌روزرسانی کنند و تصمیم‌گیران بتوانند در زمان واقعی واکنش نشان دهند. او افزود: «این یعنی سیاست‌گذار هیچ بهانه‌ای برای واکنش دیرهنگام ندارد.»
با وجود این تحولات، نیلی یادآور شد که داده‌های جدید نیز بدون نقص نیستند: «تراکنش‌های بانکی همه فعالیت‌ها را پوشش نمی‌دهند، داده‌های جابجایی فقط مربوط به دارندگان تلفن هوشمند است، و در نتیجه، هنوز راهی طولانی تا جامعیت کامل باقی مانده است.»
او با این حال تأکید کرد: «این داده‌ها مکمل آمار‌های رسمی‌اند، نه جایگزین آنها. همچنان باید حساب‌های ملی، بودجه خانوار و شاخص‌های ساختاریافته را محاسبه کرد، اما در کنار آن باید از ابزار‌های نو برای عقب نماندن از تحولات بهره گرفت.»
این استاد دانشگاه در پایان گفت: «تحولات علم داده با چنان سرعتی در جهان در حال پیشروی است که اگر غفلت کنیم، چند سال دیگر ممکن است نه دنیا ما را بشناسد و نه ما دنیا را. شکافی که در حال شکل‌گیری است، از همه بحران‌های دیگر — حتی آب و انرژی — خطرناک‌تر است.»
او تأکید کرد که مناسبت‌هایی مانند روز ملی آمار باید به فرصتی برای اندیشیدن درباره این چالش تبدیل شود: «اگر امروز برای این شکاف فکری نکنیم، فردا جبران آن بسیار پرهزینه و شاید ناممکن خواهد بود.»
انتهای پیام/