آزمایش‌های انسانی قدمی تازه در علم تنفس مصنوعی برداشت. در نگاه نخست، «تنفس از راه روده» شاید مضحک به نظر برسد، اما پژوهشی تازه در ژاپن نشان داده است که تزریق مایع اکسیژن‌دار از طریق مقعد می‌تواند بی‌خطر باشد و شاید روزی به نجات جان بیماران کمک کند. آزمایش‌های انسانی جدید نشان داده‌اند که بدن می‌تواند این فرآیند را بدون عارضه‌ی جدی تحمل کند و این آغاز راهی است که ممکن است علم پزشکی را دگرگون کند.
روش جدید که «تهویه انتریال» (Enteral Ventilation) نام دارد، شاید در آینده برای بیمارانی که راه‌های تنفسی‌شان مسدود است، به‌عنوان راه جایگزین اکسیژن‌رسانی استفاده شود. پژوهشگران «دانشگاه اوساکا» (Osaka University) می‌گویند که این نخستین داده‌ی انسانی درباره‌ی ایمنی این روش است؛ گامی مهم پیش از بررسی اثربخشی واقعی آن بر اکسیژن‌رسانی به خون.
از شوخی علمی تا واقعیت پزشکی
این ایده در ابتدا به‌قدری عجیب بود که پژوهش پیشین درباره‌ی آن در سال گذشته، جایزه‌ی «ایگ‌نوبل» (IgNobel) را در شاخه‌ی فیزیولوژی دریافت کرد، جایزه‌ای طنزآمیز که به تحقیقات واقعی، اما نامعمول تعلق می‌گیرد.
اما شوخی ماجرا همین‌جا تمام می‌شود، زیرا هدف واقعی پژوهش، یافتن روشی جایگزین برای اکسیژن‌رسانی در شرایط بحرانی است؛ موقعیتی که مجرای تنفسی بیمار بسته شده و دسترسی به ریه ممکن نیست.
الهام از حیوانات تنفس‌گر از راه مقعد
برخلاف تصور، ایده‌ی تنفس از راه روده کاملاً تازه نیست. در طبیعت، گونه‌هایی از حیوانات مانند «خوک‌ها»، «جوندگان»، «لاک‌پشت‌ها» و برخی «ماهی‌ها» قادرند در شرایط کم‌اکسیژن، اکسیژن را از دیواره‌ی روده جذب کنند. این توانایی در جانورشناسی با عنوان «تنفس انتریال» شناخته می‌شود و برای بقا در محیط‌های کم‌اکسیژن کاربرد حیاتی دارد. پژوهشگران با الهام از این مکانیسم طبیعی، کوشیدند آن را در انسان نیز بازآفرینی کنند.
رکتوم (راست روده)
این روش چگونه کار می‌کند
در این روش، مایع ویژه‌ای موسوم به «پرفلوئوروکربن» (Perfluorocarbon) که غلظت بسیار بالایی از اکسیژن را در خود حل کرده، مستقیماً وارد روده‌ی بزرگ می‌شود. ایده این است که اکسیژن از دیواره‌ی روده عبور کرده و وارد مویرگ‌ها شود، درست همان‌طور که در ریه‌ها از طریق ریز کیسه‌ها منتقل می‌شود. اگر این مکانیسم مؤثر واقع شود، می‌توان در شرایطی مانند انسداد راه هوایی یا هنگام جراحی‌های خاص، بدون نیاز به تنفس از راه بینی و دهان، اکسیژن را به بدن رساند.
آزمایش انسانی در ژاپن
در نخستین آزمایش انسانی که در ژاپن انجام شد، ۲۷ داوطلب سالم مرد شرکت کردند. پژوهشگران به جای استفاده از مایع اکسیژن‌دار، نسخه‌ای خنثی از آن را تزریق کردند تا تنها ایمنی روش سنجیده شود.
میزان مایع تزریق‌شده بین ۲۵ تا ۱۵۰۰ میلی‌لیتر متغیر بود و هر فرد باید آن را به‌مدت ۶۰ دقیقه در بدن خود نگه می‌داشت. نتیجه جالب بود: هیچ عارضه‌ی جدی گزارش نشد. شرکت‌کنندگانی که بیشترین حجم را دریافت کرده بودند، کمی احساس نفخ، ناراحتی یا درد شکمی داشتند، اما علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون و سطح اکسیژن خون تغییر نکرد. تنها هفت نفر نتوانستند کل مدت یک ساعت را تحمل کنند.
طبق گزارش مجله «ساینس بلاگ» (Science Blog)، به گفته دکتر «تاکانوری تاکبه» (Takanori Takebe)، زیست‌پزشک دانشگاه اوساکا، این نخستین داده انسانی درباره‌ی این روش است و نتایج فعلاً محدود به اثبات ایمنی‌اند، نه اثربخشی او اضافه می‌کند: «گام بعدی، آزمایش مایع اکسیژن‌دار و اندازه‌گیری تأثیر واقعی آن بر میزان اکسیژن خون خواهد بود».
چرا این پژوهش مهم است؟
بیمارانی که به دلیل انسداد مجرای تنفسی، بیماری‌های ریوی پیشرفته، یا آسیب شدید به ریه نمی‌توانند اکسیژن کافی دریافت کنند، گاهی در وضعیت بحرانی قرار می‌گیرند که هیچ روش کلاسیکی پاسخ‌گو نیست.
اگر «تهویه انتریال» در انسان به‌درستی کار کند، می‌تواند به‌عنوان روش اضطراری برای زنده نگه داشتن بیماران تا زمان بازگشت عملکرد طبیعی تنفس استفاده شود. در شرایطی مانند بیهوشی طولانی‌مدت یا در بیماران دارای آسیب مکانیکی در ناحیه‌ی سینه، این روش شاید روزی به بخشی از پروتکل‌های بیمارستانی بدل شود.
از محدودیت‌ها تا آینده‌ی پژوهش
پژوهشگران تأکید دارند که هنوز هیچ شواهد مستقیمی از جذب واقعی اکسیژن از دیواره روده در انسان وجود ندارد. هدف فعلی فقط اثبات ایمنی بود. در مرحله‌ی بعد، مایع اکسیژن‌دار واقعی مورد استفاده قرار خواهد گرفت تا مشخص شود چه مقدار اکسیژن و در چه بازه‌ی زمانی می‌تواند وارد جریان خون شود.
علاوه بر این، ملاحظات اخلاقی و فیزیولوژیک نیز مطرح است. روده‌ی انسان به‌طور طبیعی برای جذب گاز طراحی نشده، بنابراین باید اطمینان حاصل کرد که ورود مایع در مقادیر بالا، به بافت‌های داخلی آسیب نمی‌زند. تاکبه و همکارانش می‌گویند هدف نهایی آنها طراحی دستگاهی پزشکی است که بتواند این فرآیند را کنترل‌شده و ایمن انجام دهد؛ شبیه به دستگاه‌های دیالیز یا اکسیژن‌تراپی.
از شوخی تا نوآوری واقعی
شاید عبارت «تنفس از راه مقعد» در نگاه نخست طنزآمیز باشد، اما این پروژه یادآور یکی از اصول بنیادین علم است؛ بسیاری از کشف‌های بزرگ از پرسش‌های به‌ظاهر خنده‌دار آغاز شده‌اند.
آنچه دیروز شوخی به نظر می‌رسید، امروز ممکن است جان انسان‌ها را نجات دهد.
به گفته دکتر تاکبه: «علم گاهی از جا‌هایی شروع می‌شود که انتظارش را نداریم، حتی از پایین‌ترین نقطه بدن.»
در جهانی که کمبود اکسیژن یکی از مرگ‌بارترین تهدید‌های پزشکی است، هر راه جدیدی برای رساندن اکسیژن به بدن، ارزشی حیاتی دارد. روش «تهویه انتریال» هنوز در مراحل ابتدایی است، اما اگر اثربخشی آن ثابت شود، می‌تواند آینده‌ی مراقبت‌های اورژانسی را متحول کند. شاید روزی که بتوان انسان را هرچند موقت، از راه «انتهای راست روده» زنده نگه داشت، چندان هم دور نباشد.
انتهای پیام/