به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو ؛ هجدهمین جلسه از سلسله مباحث «فصل پروانگی» با عنوان بررسی آرمان استقلال در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران روز پنجم آبان ۱۴۰۴ در خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد. در این نشست، دکتر سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی با اشاره به جایگاه استقلال به عنوان یکی از اهداف اصلی انقلاب اسلامی، گفت: «استقلال، آرمان محوری انقلاب اسلامی و از بنیادی‌ترین اصول مندرج در قانون اساسی است. تمام کنش‌ها و واکنش‌های میان نظام اسلامی و قدرت‌های جهانی در پنج دهه اخیر، حول این مفهوم شکل گرفته است.»
از وابستگی تاریخی تا خیزش استقلال‌خواهی
قاضی‌زاده هاشمی در مرور پیشینه تاریخی وابستگی ایران اظهار داشت: «از دوره پادشاهان دوم و سوم قاجار، ایران به‌تدریج به قدرت‌های خارجی وابسته شد. در دوران پهلوی این وابستگی به اوج خود رسید و برای نخستین بار در تاریخ کشور، حکومتی دست‌نشانده بیگانگان بر ایران حاکم شد. چنین وضعیت تحقیرآمیزی، واکنش عزتمندانه ملت ایران را در قالب انقلاب اسلامی رقم زد.»
او افزود که انقلاب اسلامی نه‌تنها حرکتی برای تغییر ساختار سیاسی، بلکه تلاشی برای بازگرداندن استقلال و عزت ملی بود؛ آرمانی که به شکلی روشن در مبانی نظری و اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی انعکاس یافته است.
تجلی استقلال در اصول قانون اساسی
وی در ادامه سخنانش به جایگاه استقلال در قانون اساسی اشاره کرد و گفت: «در مقدمه قانون اساسی بر طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب تأکید شده است. همچنین اصل سوم قانون اساسی تقویت بنیه دفاع ملی و آموزش نظامی عمومی را به‌منظور حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور ضروری می‌داند.»
به گفته قاضی‌زاده هاشمی، اصول متعددی در قانون اساسی به شکل مستقیم یا غیرمستقیم بر استقلال تأکید دارند؛ از جمله اصل دهم که آزادی، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی را جدایی‌ناپذیر می‌داند و اصل ۱۵۲ که سیاست خارجی را بر پایه «نفی هرگونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری» تعریف کرده است.
ابعاد چندگانه استقلال
وی با اشاره به ابعاد گوناگون استقلال تصریح کرد: «استقلال مفهومی چندوجهی است که شامل ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی می‌شود. این ابعاد در پیوندی درونی با یکدیگر قرار دارند؛ کشوری که از نظر فرهنگی وابسته باشد، در سایر عرصه‌ها نیز نمی‌تواند به استقلال واقعی دست یابد.»
او تأکید کرد که درک استقلال صرفاً به معنای عدم وابستگی سیاسی نیست، بلکه به معنای خودکفایی فکری، فرهنگی و اقتصادی نیز هست؛ مفهومی که قانون اساسی به‌صورت جامع بر آن تأکید دارد.
محدودیت‌های قانونی برای حفظ استقلال
قاضی‌زاده هاشمی در ادامه به اصول بازدارنده قانون اساسی اشاره کرد و گفت: «اصل ۸۱ به‌صراحت اعطای امتیاز تشکیل شرکت‌ها و مؤسسات در حوزه‌های تجاری، صنعتی، کشاورزی و خدماتی به خارجیان را ممنوع کرده است. این اصل بیانگر حساسیت بنیان‌گذاران نظام نسبت به حفظ استقلال اقتصادی کشور است.»
او افزود: «همچنین اصل ۱۵۲ قانون اساسی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بر پایه نفی سلطه‌پذیری و حمایت از ملت‌های مظلوم استوار می‌داند. این اصول، پایه‌های استقلال در سطح ملی و بین‌المللی را تشکیل می‌دهند.»
چالش‌های اجرایی در مسیر تحقق استقلال
این استاد دانشگاه با وجود تأکیدات روشن قانون اساسی، از فاصله میان آرمان و واقعیت سخن گفت و اظهار داشت: «با گذشت بیش از چهار دهه از انقلاب اسلامی، هنوز در تحقق کامل آرمان استقلال فاصله زیادی داریم. همان‌طور که رهبر انقلاب نیز بار‌ها تأکید کرده‌اند، ما در مسیر تشکیل دولت اسلامی هنوز در آغاز راه هستیم.»
وی افزود: «وابستگی‌های اقتصادی و فناورانه، نفوذ فرهنگی و محدودیت در خوداتکایی علمی از جمله چالش‌هایی هستند که مانع تحقق استقلال همه‌جانبه می‌شوند.»
ضرورت نهاد‌های نظارتی برای صیانت از قانون اساسی
در بخش پایانی سخنان خود، قاضی‌زاده هاشمی به اهمیت نظارت بر اجرای اصول قانون اساسی اشاره کرد و گفت: «برای تحقق آرمان استقلال، وجود نهاد‌های نظارتی قوی ضروری است. در بسیاری از کشورها، دادگاه‌های قانون اساسی اختیار دارند حتی مقامات عالی‌رتبه را به‌دلیل تخطی از قانون اساسی مورد پیگرد قرار دهند. چنین سازوکاری می‌تواند مانع از تضعیف استقلال در عرصه‌های مختلف شود.»
او در جمع‌بندی سخنانش تأکید کرد: «استقلال یک مفهوم یکپارچه است و تحقق آن بدون خودباوری فرهنگی و اتکای علمی ممکن نیست. با وجود تصریح قانون اساسی بر استقلال همه‌جانبه، این آرمان هنوز یکی از چالش‌های اساسی پیش روی نظام جمهوری اسلامی است.»
نشست هجدهم فصل پروانگی با تأکید بر این گزاره به پایان رسید که استقلال، نه تنها یک اصل حقوقی، بلکه روح حاکم بر همه ابعاد حیات سیاسی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران است.