به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اسکولیوز (Scoliosis) نوعی انحراف جانبی ستون فقرات است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند باعث دردهای مزمن، ناهماهنگی بدنی، اختلال تنفس و کاهش عملکرد حرکتی شود. درمان اسکولیوز در مراحل اولیه می‌تواند از پیشرفت انحراف جلوگیری کرده و حتی تا حد زیادی انحنا را اصلاح کند. یکی از مؤثرترین و علمی‌ترین روش‌های غیرجراحی در دنیا برای اصلاح این اختلال، تمرینات شروت (Schroth Method) است. در ادامه به معرفی بهترین تمرین‌ها برای درمان اسکولیوز، اصول تمرینات اصلاحی و نقش روش شروت در بهبود وضعیت ستون فقرات می‌پردازیم.
چرا تمرین درمانی در اسکولیوز مؤثر است؟
تمرینات فیزیوتراپی و اصلاحی با هدف بازگرداندن تعادل عضلانی و اصلاح الگوی حرکتی طراحی می‌شوند. در اسکولیوز، عضلات یک سمت بدن بیش‌فعال و کوتاه، و سمت دیگر ضعیف و کشیده می‌شود. تمرین درمانی با تقویت عضلات ضعیف، کشش عضلات کوتاه و آموزش الگوی صحیح تنفس و وضعیت بدن، به تنظیم مجدد محور ستون فقرات کمک می‌کند.
این تمرین‌ها در مراحل خفیف تا متوسط اسکولیوز بیشترین تأثیر را دارند و در موارد شدید، به عنوان مکمل درمان بریس یا پس از جراحی کاربرد دارند.
اصول کلی تمرینات اصلاحی برای اسکولیوز
قبل از معرفی حرکات، باید بدانیم که تمرینات درمانی اسکولیوز باید شخصی‌سازی‌شده باشند. یعنی بر اساس نوع انحنا (C یا S)، محل آن (توراسیک، کمری یا ترکیبی) و شدت زاویه کوب (Cobb Angle) تنظیم شوند. با این حال، اصول کلی زیر تقریباً در تمام بیماران باید رعایت شود:
- تقویت عضلات ضعیف سمت مقعر ستون فقرات
- کشش عضلات کوتاه سمت محدب
- اصلاح الگوی تنفس برای گسترش فضای قفسه سینه در سمت فرو رفته
- آموزش کنترل وضعیت بدن (Postural Awareness)
- افزایش پایداری مرکزی (Core Stability)
تمرینات کلیدی برای درمان اسکولیوز
۱. تمرین کشش جانبی ایستا (Static Side Stretch)
در حالت ایستاده، دست سمت انحنای محدب را بالا ببرید و به سمت مخالف خم شوید تا سمت مقعر کشیده شود. این تمرین به متعادل‌سازی عضلات جانبی و کاهش فشار بر مهره‌های خمیده کمک می‌کند.
تکرار: ۳ ست ۳۰ ثانیه‌ای برای هر سمت
۲. تمرین پل باسن (Bridge Exercise)
روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم و کف پا را روی زمین بگذارید. سپس لگن را بالا ببرید تا بدن در یک خط صاف قرار گیرد. این تمرین عضلات سرینی و کمری را تقویت می‌کند و تعادل نیرو در ستون فقرات را بهبود می‌دهد.
نکته: در نوع اسکولیوز کمری، باید فشار بیشتری بر سمت ضعیف‌تر وارد شود.
۳. تمرین گربه و شتر (Cat–Camel Stretch)
روی چهار دست و پا قرار بگیرید و به‌آرامی ستون فقرات را ابتدا به سمت بالا (حالت قوس) و سپس پایین (حالت گود) حرکت دهید. این تمرین باعث افزایش انعطاف‌پذیری مهره‌ها و کاهش اسپاسم عضلانی می‌شود.
تکرار: ۱۰ تا ۱۵ مرتبه در هر جلسه
۴. تمرین کشش در حالت خوابیده (Spinal Elongation)
در حالت درازکش، پاها را دراز و دست‌ها را بالای سر بکشید. هم‌زمان انگشتان پا را به جلو و دست‌ها را به عقب بکشید تا ستون فقرات در راستای طبیعی خود کشیده شود. این حرکت به کاهش فشردگی بین مهره‌ها کمک می‌کند.
مدت زمان: روزی دوبار هر بار ۱ دقیقه
۵. تمرین تعادل روی توپ فیزیویی (Balance Ball Training)
نشستن یا دراز کشیدن روی توپ فیزیویی باعث تقویت عضلات مرکزی بدن می‌شود. حرکات تعادلی روی توپ در بیماران اسکولیوز به بازآموزی حس عمقی و اصلاح کنترل عضلات مرکزی کمک می‌کند.
هدف: افزایش ثبات، هماهنگی و کنترل حرکتی
تمرینات شروت؛ تخصصی‌ترین روش درمان اسکولیوز
روش شروت (Schroth Method) توسط «کاترین شروت» در آلمان ابداع شد و امروزه یکی از معتبرترین و مؤثرترین روش‌های درمان غیرجراحی اسکولیوز در سراسر جهان است. این روش نه‌تنها به اصلاح انحنا کمک می‌کند، بلکه الگوی تنفس و تعادل عضلانی بدن را بازسازی می‌کند.
اصول درمانی شروت
- تنفس سه‌بعدی (Rotational Breathing):
در این روش، بیمار یاد می‌گیرد چگونه هوا را به سمت قسمت فرو رفته قفسه سینه هدایت کند تا ناحیه مقعر گسترش یابد و فشردگی کاهش پیدا کند. - اصلاح وضعیت بدنی (Postural Correction):
هر بیمار بسته به نوع انحنا، موقعیت خاصی را برای اصلاح خمیدگی تمرین می‌کند. هدف این است که ستون فقرات از زاویه غیرطبیعی به موقعیت متعادل بازگردد. - تقویت کنترل ذهنی–عضلانی:
بیماران می‌آموزند که آگاهانه وضعیت بدن خود را در تمام طول روز کنترل کنند؛ از نشستن گرفته تا راه رفتن و تنفس.
مزایای روش شروت
- کاهش زاویه کوب در موارد خفیف تا متوسط
- بهبود تقارن شانه و لگن
- کاهش درد مزمن کمر
- افزایش ظرفیت تنفسی
- بهبود فرم بدن و افزایش اعتمادبه‌نفس
نمونه تمرینات شروت
- تمرین در برابر دیوار (Wall Stretch):
بیمار پشت به دیوار می‌ایستد و در حالی که بازوها بالا هستند، با تنفس عمیق سعی می‌کند بدن را به سمت محور میانی بکشد. - تمرین تنفس در حالت زانو زده:
بیمار روی زانوها قرار گرفته و با حرکت کنترل‌شده، هوا را به سمت بخش فرو رفته قفسه سینه هدایت می‌کند. - تمرین خوابیده با تنفس اصلاحی:
با قرار دادن دست زیر سمت مقعر، بیمار در هر دم و بازدم سعی می‌کند قفسه سینه را از درون باز کند و وضعیت طبیعی‌تری ایجاد کند.
ترکیب فیزیوتراپی و تمرینات خانگی
بهترین نتیجه در درمان اسکولیوز زمانی حاصل می‌شود که جلسات فیزیوتراپی تخصصی با تمرینات خانگی منظم ترکیب شود. فیزیوتراپیست وضعیت بدن، شدت انحنا و الگوی عضلانی را ارزیابی کرده و تمرین‌های مناسب را آموزش می‌دهد. سپس بیمار باید این تمرین‌ها را روزانه در خانه انجام دهد تا عضلات در مسیر اصلاح تثبیت شوند.
نکاتی برای انجام صحیح تمرینات اسکولیوز
- تمرینات باید زیر نظر متخصص فیزیوتراپی ستون فقرات انجام شوند.
- از حرکات شدید یا ناگهانی خودداری کنید؛ اسکولیوز نیاز به کنترل ملایم دارد.
- تمرینات باید به‌صورت منظم و روزانه تکرار شوند؛ وقفه طولانی می‌تواند اثر اصلاحی را از بین ببرد.
- استفاده از آینه یا فیلم‌برداری به بیمار کمک می‌کند وضعیت بدن خود را در تمرین اصلاح کند.
- در صورت احساس درد یا سرگیجه، تمرین باید متوقف و با فیزیوتراپیست مشورت شود.
نقش تمرینات تنفسی در درمان اسکولیوز
تنفس در درمان اسکولیوز اهمیت ویژه‌ای دارد. در بیماران با انحنای قفسه سینه، عملکرد ریه محدود می‌شود. تمرینات تنفسی به‌ویژه در روش شروت، با هدف گسترش فضای قفسه سینه در سمت فرو رفته انجام می‌شود. این تکنیک باعث افزایش ظرفیت ریوی، بهبود اکسیژن‌رسانی به عضلات و افزایش استقامت بیمار می‌گردد.
آیا تمرینات شروت جایگزین جراحی هستند؟
در بسیاری از بیماران با زاویه کوب زیر ۴۰ درجه، تمرینات شروت می‌توانند نیاز به جراحی را از بین ببرند. با این حال، در موارد بسیار شدید یا در زمانی که انحراف باعث فشردگی اندام‌های داخلی شده باشد، جراحی همچنان بهترین گزینه است. در این شرایط نیز تمرینات شروت به‌عنوان روش توان‌بخشی پس از جراحی استفاده می‌شوند تا بدن سریع‌تر به وضعیت طبیعی بازگردد.
جمع‌بندی
بهترین نوع تمرین برای درمان اسکولیوز تمریناتی هستند که بر اساس نوع و شدت انحراف طراحی شده و به‌صورت هدفمند بر تعادل عضلانی، وضعیت بدن و تنفس تأثیر بگذارند. تمرینات شروت به دلیل اثربخشی بالا، علمی بودن و رویکرد سه‌بعدی، به‌عنوان استاندارد طلایی درمان غیرجراحی اسکولیوز شناخته می‌شوند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان به اسکولیوز مبتلا هستید، مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی تخصصی و اجرای دقیق این تمرین‌ها می‌تواند از پیشرفت انحنا جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود دهد. درمان موفق اسکولیوز با آگاهی، استمرار و نظارت متخصص آغاز می‌شود.