اُفت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش گردوخاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن آب زیرزمینی را به‌دنبال دارد.
بر اساس مشاهدات ماهواره‌ای، چندین فروچاله فعال با نرخ فرونشست سالانه بیش از ۱۰ سانتی‌متر در برخی نقاط دشت اسدآباد شناسایی شده‌اند که برخی از آن‌ها در حال گسترش شتاب‌دار هستند.
فرونشست دشت اسدآباد که بدون صدا و خاموش پیش می‌رود، مرگ خاموش آبخوان را لحظه به لحظه رقم می‌زند و ارتباط سطح آبخوان با عمق آن را قطع می‌کند و آبخوان را دیگر غیرقابل احیاء خواهد کرد و آبخوان دشت اسدآباد برای همیشه از دست خواهد رفت.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه دشت اسدآباد، یکی از مناطق بحرانی کشور در زمینه فرونشست زمین محسوب می‌شود، گفت: بر اساس گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان آب و فاضلاب روستایی، این دشت در معرض خطر جدی فرونشست قرار دارد.
حافظ مهدنژاد در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: پدیده فرونشست عمدتاً ناشی از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کاهش شدید سطح آب آبخوان ها بوده که فراتر از ظرفیت تغذیه‌پذیری طبیعی آن صورت گرفته و چنین وضعیتی منجر به فروریزش لایه‌های آبرسان و تشکیل فروچاله‌های متعدد در سطح دشت می‌شود.
وی در پاسخ به اینکه چه مناطقی از دشت اسدآباد با فروچاله مواجه است؟ تصریح کرد: تحلیل داده‌های زمین‌سنجی و تصاویر راداری نشان می‌دهد که بیشترین نرخ فرونشست در دشت اسدآباد در مناطقی از این دشت شامل حاشیه‌های شمالی و شمال‌شرقی دشت، بخش‌های مرکزی و جنوبی دشت که دارای چگالی بالایی از چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق غیرمجاز هستند و نیز در مناطق اطراف شهر اسدآباد که تحت فشار افزایش جمعیت، گسترش شهری و تقاضای روزافزون آب قرار دارند رخ می‌دهد.
مهدنژاد خاطر نشان کرد: بر اساس مشاهدات ماهواره‌ای، چندین فروچاله فعال با نرخ فرونشست سالانه بیش از ۱۰ سانتی‌متر در برخی نقاط شناسایی شده‌اند که برخی از آن‌ها در حال گسترش شتاب‌دار هستند.
وی با بیان اینکه پیدایش فرونشست در دشت اسدآباد نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل طبیعی و انسانی است، گفت: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر و بهره‌برداری گسترده از چاه‌های غیرمجاز (عمیق و نیمه‌عمیق)، عدم رعایت سهمیه‌های آبی تعیین‌شده برای مصارف کشاورزی، کشت الگوهای پرمصرف آب مانند گندم، چغندرقند و ذرت در شرایطی که ظرفیت تغذیه‌پذیری آبخوان قادر به تأمین این تقاضا نیست را می‌توان از جمله عوامل فرونشست در دشت اسدآباد برشمرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: کاهش تغذیه طبیعی آبخوان، کاهش بارش‌های مؤثر و وقوع خشکسالی‌های متوالی در دهه‌های اخیر، تخریب پوشش گیاهی و جنگل‌های سرچشمه‌ای که نقش کلیدی در تغذیه آبخوان ایفا می‌کنند، گسترش شهری و ساخت جاده‌ها بدون در نظر گرفتن الگوهای هیدرولوژیکی، که جریان‌های سطحی را از مسیرهای طبیعی تغذیه آبخوان منحرف می‌کند، ضعف در مدیریت یکپارچه منابع آب، نظارت ناکافی بر چاه‌های غیرمجاز و عدم اجرای قانون در قبال تخلفات آبی، فقدان برنامه‌های جامع بلندمدت برای بازسازی آبخوان و کنترل برداشت‌های زیرزمینی از دیگر عوامل فرونشستدر دشت اسدآباد به شمار می‌رود.
مهدنژاد با اشاره به ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه، تصریح کرد: وجود لایه‌های رسی و سیلتی در ساختار آبخوان که در برابر افزایش تنش ناشی از کاهش فشار آب حفره‌ای، مستعد فروریزش دائمی هستند را می‌توان از ویژگی‌های زمین شناسی این منطقه دانست.
وی با اشاره به خطرات و پیامدها در بحث فروچاله در دشت اسدآباد، گفت: فرونشست زمین در دشت اسدآباد پیامدهای چندبعدی را به دنبال دارد که از جمله آن تخریب زیرساخت‌های عمرانی بوده و در این رابطه فرونشست زمین می‌تواند منجر به ترک‌خوردگی یا فروریزش جاده‌ها، کانال‌های آبیاری، خطوط انتقال برق و سازه‌های ساختمانی شود.
مهدنژادهمچنین با اشاره به کاهش کیفیت آب زیرزمینی به عنوان یکی دیگر از پیامدهای فرونشست در هر منطقه، گفت: کاهش سطح آب‌های زیرزمینی ممکن است زمینه‌ساز نفوذ آب‌های شور یا آلوده از لایه‌های عمقی یا مجاور به آبخوان شیرین شود.
وی با بیان اینکه تشکیل گودال‌ها، شکستگی‌های زمین و تغییرات توپوگرافی، بازدهی کشاورزی را به‌شدت کاهش می‌دهد، اظهار کرد: با فرونشست، کشاورزان و شهرداری‌ها مجبور به حفر چاه‌های عمیق‌تر و استفاده از پمپ‌های پرقدرت‌تر می‌شوند که منجر به افزایش هزینه‌های عملیاتی دو چندان می‌شود.
مهدنژاد یادآور شد: ادامه روند فعلی می‌تواند به خشک‌شدن کامل آبخوان و از دست‌رفتن دسترسی پایدار به منابع آب در آینده نزدیک منجر شده و تهدیدی برای امنیت آبی و غذایی باشد.
وی با اشاره به راهکارهایی برای تعدیل و پیشگیری از خطرات فروچاله، اظهار کرد: برای تعدیل و پیشگیری از خطرات فروچاله در دشت اسدآباد، راهکارهای جامع و چندبعدی بر اساس شواهد علمی و تجربیات هیدروژئولوژیکی پیشنهاد می‌شود که از جمله آن می‌توان به کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی، شناسایی، تعطیل یا محدودسازی چاه‌های غیرمجاز (عمیق و نیمه‌عمیق) با همکاری نهادهای نظارتی، اجرای جریمه برای تخلفات آبی و نقض سهمیه‌های تعیین‌شده، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌مصرف آب (مانند جو، گیاهان دارویی و گیاهان مقاوم به خشکی) و کاهش کشت محصولات پرمصرف مانند گندم، ذرت و چغندرقند اشاره کرد.
وی افزایش تغذیه آبخوان‌ها را نیز از جمله راهکارهایی برای تعدیل و پیشگیری از خطرات فروچاله دانست و افزود: اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی از جمله ساخت سدهای زیرزمینی، استخرهای نفوذی و سیستم‌های هدایت سیلاب به آبخوان، بازگرداندن جریان‌های سطحی به بسترهای طبیعی و جلوگیری از انحراف آب‌های فصلی، حفاظت و احیای منابع تغذیه‌کننده آبخوان از قبیل چشمه‌ها و قنوات از جمله موارد افزایش تغذیه آبخوان ها می‌تواند مؤثر باشد.
مهدنژاد خاطرنشان کرد: مدیریت یکپارچه منابع آب و نیز تشکیل شورای دشت با مشارکت فعال کشاورزان و شهرداری و دهیاری‌ها و دستگاه‌های اجرایی و متخصصان، استفاده از فناوری‌های نوین نظارتی مانند سامانه‌های GPS، سنسورهای سطح آب و داده‌های InSAR برای پایش لحظه‌ای فرونشست و وضعیت آبخوان، تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت دشت با اهداف مشخص برای خروج از وضعیت بحرانی و راهکارهایی برای تعدیل و پیشگیری از خطرات فروچاله می‌تواند مؤثر واقع شود.
وی همچنین با اشاره به نقش آموزش، فرهنگ‌سازی و مشارکت عمومی به عنوان راهکاری دیگر برای پیشگیری از فروچاله در دشت اسدآباد، گفت: برنامه‌های آگاهی‌بخشی در مورد بحران آب و پیامدهای فروچاله برای کشاورزان و ساکنان منطقه، تشویق به استفاده از روش‌های نوین آبیاری (قطره‌ای، تحت‌فشار) و کاهش هدررفت آب،تقویت ظرفیت‌های محلی برای تصمیم‌گیری مشارکتی و پایدار،برنامه‌ریزی بلندمدت و پژوهشی، همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای مدل‌سازی هیدروژئولوژیکی آبخوان و شبیه‌سازی سناریوهای آینده، ادغام اصول اقتصاد آب در سیاست‌گذاری‌های محلی برای بازتاب واقعی هزینه‌های برداشت آب زیرزمینی در بحث آموزش و فرهنگی سازی و مشارکت عمومی از جمله مواردی بوده که پیشنهاد می‌شود.
این دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان کرد: این راهکارها تنها در صورت اجرای هماهنگ، پایش مستمر و مشارکت تمام ذینفعان می‌توانند به کاهش خطر فروچاله و بازسازی تدریجی آبخوان دشت اسدآباد منجر شوند.
اُفت سالیانه ۷۵ سانتی‌متر تا یک متر تراز آب‌های زیرزمینی در دشت اسدآباد
مدیر منابع آب شهرستان اسدآباد از اُفت متوسط سالیانه ۷۵ سانتی‌متر تا یک متر تراز آب‌های زیرزمینی در دشت اسدآباد خبر داد.
مجید رکنیان اظهار کرد: شهرستان اسدآباد جز شهرستان‌هایی بوده که دشت‌های آن دارای فرونشست است و برخی از مناطق دشت اسدآباد به صورت مشهود در حال مشاهده هستیم.
وی افزود: از جمله در مجاورت روستای پل شکسته هر ساله در این نقطه فرونشست زمین را داریم و یکی از جمله دلایلی که هر ساله نسبت به لایروبی رودخانه در این نقطه اقدام می‌کنیم به علت نشست زمین و شیب منفی ایجاد شده است.
رکنیان گفت: برداشت آب کشاورزی در دشت اسدآباد با وجود بیش از ۱۰۰۰ حلقه چاه کشاورزی بسیار زیاد بوده و برداشت آب از آبخوان‌ها باعث شده که به طور متوسط سالیانه در دشت اسدآباد ۷۵ سانتی‌متر تا یک متر اُفت تراز آب‌های زیرزمینی داشته باشیم.
وی خاطرنشان کرد: به تبع اُفت تراز آب‌های زیرزمینی، این امر موجب فرونشست شده و برای کشاورزان آسیب‌زا بوده و خطرات متعدد دیگری را نیز از جمله رانش اراضی کشاورزی را به همراه دارد و رودخانه‌ها از حالت شیب نرمال و طبیعی خارج شده و موجب پس‌زدگی آب به اراضی کشاورزی می‌شود و رفته رفته آبخوان‌های دشت اسدآباد را از دست خواهیم داد.
رکنیان با اشاره به ارتباط آفت تراز آب‌های زیرزمینی با فرونشت، بیان کرد: به دلیل افت تراز زیرزمینی آبخوان‌هایی که باید از طریق بارندگی تغذیه شوند، آن خلل و فرج آبخوان به مرور از خاک بالا دست پر شده و باعث می‌شود ذخیره آبخوان به آن شکلی که قبلاً انجام می‌گرفت دیگر انجام نگیرد و به تبع آن این امر موجب فرونشست شود.
وی ادامه داد: مرکز دشت اسدآباد بیشترین برداشت آب‌های زیرزمینی را در شهرستان دارا بوده و بیشتر میزان فرونشست در مرکز دشت اسدآباد در دو نقطه موسی‌آباد و پل شکسته مشهودتر است .
رکنیان در ادامه بیان کرد: بر اساس قانون در شهرستان اسدآباد در بحث منابع آب‌های زیرزمینی، تعداد مجوزهای صادره شده برای چاه‌های مجوزدار این شهرستان ۱۳۳۳ حلقه بوده که در این رابطه سهم چاه‌های کشاورزی بیش از ۱۰۵۰ حلقه چاه بوده است.
وی افزود: بر اساس تکلیف دو کار مهمی که وزارت نیرو بر ما محول کرده اصلاح و تعدیل چاه‌های آب مجوز دار و مجاز بوده که در همین رابطه ۱۰۵۰ حلقه چاه کشاورزی مجوز دار شهرستان به صورت ۱۰۰ درصد اصلاح و تعدیل‌شده‌اند.
رکنیان از تجهیز ۶۶ درصد چاه های کشاورزی شهرستان به کنتور هوشمتد خبر داد و خاطرنشان کرد: تاکنون از ۱۰۵۰ حلقه چاه کشاورزی مجوزدار سطح شهرستان تعداد ۸۸۵ حلقه چاه معادل ۶۶ درصد به کنتور هوشمند تجهیز شده‌اند.
وی تصریح کرد: شهرستان اسدآباد جز شهرستان‌هایی بوده که آمار بالاترین نصب کنتور هوشمند را به نسبت منابع آبی خود دارد.
رکنیان با اشاره به اینکه شهرستان اسدآباد از دیرباز دارای ۴۰۰ حلقه چاه غیر مجاز بوده است خاطرنشان کرد: از این تعداد چاه‌های غیر مجاز، از سال ۸۸ و به صورت ویژه در سال ۹۳ تعداد ۳۶۰ حلقه چاه پر و مسلوب المنفعه شده‌اند ضمن اینکه از این تعداد حلقه چاه های پر و مسدود شده تعداد ۳۰۰ حلقه آن مربوط به از سال ۹۳ به بعد بوده است.
وی افزود: با پر و مسلوب المنفعه کردن این تعداد چاه غیر مجاز حجم ۱۳ میلیون و ۶۰۰ هزار متر مکعب صرفه جویی در مصرف منابع آب‌های زیر زمینی داشته‌ایم.
رکنیان با تقدیر از هم افزایی دادگستری و دستگاه قضا در جلوگیری از تخلفات چاه‌های غیر مجاز یادآور شد: در همین رابطه مابقی چاه‌های غیرمجاز شناسایی شده نیز با تشکیل پرونده به مراجع قضایی معرفی شده‌اند و منتظر رای قطعی مراجع قضایی برای اقدام به انسداد هستیم که این تعداد از چاه‌های غیر مجاز شامل ۴۰ حلقه است .
مدیر منابع آب شهرستان اسدآباد در ادامه از لایروبی ۱۰ کیلومتر از رودخانه‌های این شهرستان خبر داد و گفت: امسال ۱۰۰ مورد جلوگیری و اعاده به وضع سابق و آزاد سازی اراضی حریم بستر رودخانه را در این شهرستان داشته‌ایم، ضمن اینکه در سال جاری نیز با توجه به اعتبارات بر آن هستیم که بتوانیم موارد اولویت‌های لایروبی را که در شهرستان داریم و باعث گرفتاری کشاورزان، ساکنان شهری و روستایی شده را انجام و آب‌گذری ایمن سیلاب‌ها را ایجاد کنیم.
رکنیان بیان کرد: هر چه سریع‌تر تکلیف داریم چاه‌های کشاورزی را به کنتور هوشمند تجهیز کنیم که بر اساس پیش‌بینی تا دو سال آینده به صورت ۱۰۰ درصدی تمامی چاهای کشاورزی سطح شهرستان به کنتور هوشمند مجهز خواهند شد.
وی بیان کرد: در حال حاضر اخطار قضایی به چاه‌های فاقد کنتور هوشمند سطح شهرستان داده شده و چاه‌های کشاورزی که نسبت به اخطار قضایی برای تجهیز چاه خود به کنترل هوشمند توجه نکنند برق آنان قطع خواهد شد.
رکنیان گفت: هر هفته برق ۱۰ حلقه چاه فاقد کنتور هوشمند با همکاری اداره برق در سطح شهرستان قطع می‌شوند تا از این طریق ملزم به تجهیز چاه خود به کنتور هوشمند شوند.
رکنیان اضافه کرد: سعی بر آن داریم که چاه‌های در حریم آب شرب و چاه‌های کشاورزی متخلف و دارای کشت دوم در اولویت تجهیز به کنتور هوشمند باشند.
به گزارش ایسنا، با توجه به تنش آبی موجود دیگر باید به این باور و حقیقت برسیم که سفره‌های آب زیرزمینی بزرگترین سرمایه زندگی ما و آیندگان در معرض خطر قرار داشته و در صورت عادی انگاری نسبت به این حقیقت در زمانی نه چندان دور باید منتظر نابودی و کویری شدن دشت‌ها از جمله دشت اسدآباد بود، پس برای تحقق نیافتن این واقعه تلخ در کنار برنامه‌های ارگان‌ها و دستگاه‌های مختلف برای نجات سفره‌های آب زیرزمینی و منابع آب زیرزمینی، عزم راسخ مردم نیز برای حفظ این سرمایه خدادادی نیاز خواهد بود که نباید از آن مغفول ماند.
انتهای پیام