سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): استان لرستان با پیشینه‌ای غنی در فرهنگ شفاهی، قصه‌گویی و متل‌سرایی، همواره یکی از خاستگاه‌های روایت‌های بومی در ایران بوده است. با این حال، در مسیر توسعه ادبیات مکتوب و داستان‌نویسی مدرن، این استان با چالش‌های جدی مواجه بوده است.
«علی میردریکوند» قدیمی‌ترین داستان‌نویس لرستان
ساسان والی‌زاده نویسنده و پژوهشگر لرستانی در گفت‌وگو با ایبنا درباره روند تاریخی، ظرفیت‌ها، موانع و چشم‌اندازهای داستان‌نویسی در این استان گفت: قدیمی‌ترین داستان‌نویس لرستان «علی میردریکوند» است که علی‌رغم نداشتن سواد کافی، توانست داستان رازآلود «گونگادین برای بهشت نیست» را بنویسد.
والی‌زاده بیان کرد: علی میردریکوند با نگارش این کتاب در سال ۱۹۶۵ برگزیده جوامع ادبی آمریکا و انگلیس شد؛ اما متاسفانه عمر او کفاف نداد و در ۵ آذر ۱۳۴۳ در فقر و ناشناسی با نام سیدعباس در بروجرد درگذشت. کتاب «گونگادین برای بهشت نیست» نخستین بار با ترجمه غلامحسین صالح‌یار به جامعه ادبی ایران معرفی شد.
در روزنامه‌ای که آن زمان منتشر شده نیز درج شده که او با کتاب مذکور صاحب میلیون‌ها تومان شده است اما خودش خبر ندارد.
«بهرام فرخ‌بال» و «عزیزالله کشاورز» پیشرو در معرفی داستان‌های بومی لرستان
والی‌زاده گفت: در حوزه داستان‌های بومی لرستان، باید از کسانی که پیشرو بودند و راه را برای شناخت بیشتر این میراث فرهنگی گشودند، از جمله بهرام فرخ‌بال که در سال ۱۳۵۸ کتاب «افسانه‌های لرستان» را نوشت و نقش مهمی در جمع‌آوری و تدوین افسانه‌های استان داشت، به نیکی یاد کرد. در کنار وی، عزیزالله کشاورز از پیش از انقلاب به جمع‌آوری افسانه‌ها و متل‌های لرستان پرداخته بود و در قالب چند جزوه آن‌ها را منتشر کرد و در نهایت در سال ۱۳۸۱ با همین نام یعنی؛ «افسانه‌های لرستان»، حاصل چند دهه کوشش خود را منتشر کرد و بی‌تردید از کوشندگان متقدم در این حوزه به شمار می‌رود.
این پژوهشگر لرستانی ادامه داد: در این میان، کسان دیگری نیز بودند که در این مسیر گام‌های مؤثری برداشتند، از جمله کیومرث امیری‌کله‌جویی که در سال ۱۳۸۷ «افسانه‌های لکی» را گردآوری کرد.
فرهنگ و زبان ادبیات لکی سرشار از متل و افسانه است
والی‌زاده با بیان اینکه فرهنگ و زبان ادبیات لکی سرشار از متل‌ها و افسانه‌هایی است که پیوند عمیقی با افسانه‌ها و داستان‌های ایران باستان دارند، افزود: امیری‌کله‌جویی با گردآوری افسانه‌های لکی، زمینه‌ای برای پژوهش‌های عمیق‌تر در بررسی افسانه‌های لرستان فراهم کرد.
نویسنده «کتاب‌شناخت» با بیان اینکه محمدحسین باجلان فرخی نیز به همراه محمد اسدیان خرم‌آبادی و منصور کیایی، «باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام» را پیش از انقلاب، در سال ۱۳۵۶، جمع‌آوری و منتشر کردند، گفت: لرستان و ایلام دارای هم‌ذاتی و چند قرن پیوستگی هستند و کتاب «باورها و دانسته‌ها» نقش مهمی در معرفی این پیوستگی ایفا کرد.
وی گفت: باجلان فرخی همچنین کتاب «افسانه‌های لرستان» را در سال ۱۳۶۳ منتشر کرد و به تکمیل پازل افسانه‌های بومی کمک شایانی کرد.
نقش تاثیرگذار علیمردان عسکری‌عالم در معرفی فرهنگ عامه لرستان
والی‌زاده با اشاره به اینکه این‌ها تنها گام‌ها در گردآوری افسانه‌ها و داستان‌های بومی لرستان نبودند، گفت: قطعاً نمی‌توان از کنار نام علیمردان عسگری عالم به سادگی عبور کرد، چرا که وی در آثار متعدد خود، از جمله کتاب «ادبیات شفاهی قوم لر» (۱۳۸۸) و «فرهنگ و باورهای مردم لرستان» (۱۳۸۷) و چند اثر دیگر خود فهرستی بلندبالا از ادبیات شفاهی قوم لر را گردآوری کرده و نقش مهمی در ارائه متون دست‌اول ادبیات لری و لکی لرستان داشته است.
نویسنده کتاب «هانا و بوطیقای ایوار» با اشاره به اینکه داستان بومی در لرستان را می‌توان در دو بخش بررسی کرد؛ گفت: نخست، داستان‌هایی که ارجاع به فرهنگ بومی دارند و در واقع داستان بومی تلقی می‌شوند؛ دوم، گردآوری افسانه‌های لرستان که ارجاعات تاریخی و پیوستاری فرهنگی با ایران بزرگ را نشان می‌دهند.
وی گفت: کسانی نیز بودند که فرهنگ لرستان را گردآوری کردند و رگه‌هایی از متل‌ها و داستان‌ها در آثارشان دیده می‌شود؛ مانند علیداد برزویی در کتاب «آیین‌ها و باورهای مذهبی مردم لرستان» و ایرج محرر که کتابی درباره آیین‌ها و فرهنگ بومی لرستان منتشر کرده است.
انتشار متل‌های بروجردی در نیم قرن گذشته
والی‌زاده از «شیدرخ اناری» و «ابوالفضل رازانی» نیز یاد کرد و گفت: این زوج بروجردی که دستی در سینمای کودک و انیمیشن داشتند در سال ۱۳۵۰ «متل‌های بروجردی» را جمع‌آوری کردند و با این کار بسیار ارزشمند به نوعی پیشگام در ثبت بخش دیگری از فرهنگ جامعه لرستان بودند.
این نویسنده لرستانی با بیان اینکه در دیگر نقاط استان نیز کوشندگانی فعالیت‌های ارزشمندی داشته‌اند، افزود: برای مثال، بنفشه حجازی، اگرچه داستان‌نویس امروزی است، اما در بسیاری از آثارش از فرهنگ بومی لرستان بهره گرفته است. همچنین غزل تاج‌بخش، شاعر و نویسنده نامدار لرستان، در بسیاری از داستان‌هایش ارجاعاتی به فرهنگ و باورهای بومی لرستان دارد.
وی با بیان اینکه اسامی که ذکر شد شامل نویسندگان ادبیات کودک نیست، ادامه داد: بسیاری از نویسندگان لرستانی با بازنویسی افسانه‌های استان، نمونه‌های امروزی‌تری را برای کودک فراهم کرده‌اند؛ از جمله آفرین پنهانی که چند اثر ارزشمند در این حوزه دارد و در کنار وی، فرخ صادقی، سپیده درویشی، محمد گودرزی و محسن هجری نیز در زمینه ادبیات کودک جایگاه ارزشمندی دارند که ضمن نوشتن داستان‌های کودک، نیم‌نگاهی نیز به ادبیات بومی لرستان داشته‌اند.
پیوند داستان‌های بومی لرستان با اساطیر ایران و جهان
والی‌زاده به پژوهش‌های خود در زمینه داستان‌های بومی لرستان اشاره کرد و گفت: در برخی از این پژوهش‌ها که پیش‌تر در برخی مجلات و رسانه‌ها منتشر شده‌اند به بررسی داستان‌ها و افسانه‌های بومی لرستان و پیوند آن‌ها با اساطیر ایرانی و حتی اساطیر جهان پرداخته‌ام. این اساطیر همگونی‌ها و همسانی‌های فراوانی با اساطیر شاهنامه دارند و ارجاعاتی به افسانه‌های بین‌النهرین و منطقه در آن‌ها دیده می‌شود و پیوستاری فرهنگی در این آثار قابل بازیابی و بررسی است، همچنین محمد حنیف نیز در این زمینه مطالعات ارزشمندی دارد.
دهه ۷۰ اوج داستان‌نویسی در لرستان
این پژوهشگر لرستانی درباره روند داستان‌نویسی در این استان در حال حاضر گفت: با توجه به اینکه نهضت جمع‌آوری و بررسی افسانه‌های لرستان از ابتدای دهه پنجاه آغاز شد، بخشی از بهترین کارها در همان دهه صورت گرفت و در دهه ۷۰ به اوج رسید؛ اما در بیست سال اخیر، اگر نگوییم افول، دست‌کم شاهد نقطه اوج جدیدی نیستیم. اگرچه کارهای متعددی به‌صورت پراکنده انجام می‌شود، اما دهه پنجاه و دهه هفتاد را باید دو دوره درخشان در زمینه جمع‌آوری و بررسی تطبیقی داستان‌های بومی لرستان دانست.
لرستان قدر داشته‌های خود را نمی‌داند
والی‌زاده با اشاره به اینکه تاکنون سه لرستانی توانسته‌اند برنده جایزه جلال آل احمد شوند، افزود: افرادی همچون محمد حنیف و شهریار عباسی مایه مباهات هستند که اکنون در قله داستان‌نویسی ایران قرار دارند؛ در نسل جدید هم بارقه‌های درخشانی همچون کرم رضا تاجمهر، کیومرث مسعودی و مهیار رشیدیان ظهور کرده‌اند اما متاسفانه لرستان قدر داشته‌های خود را نمی‌داند و از این ظرفیت‌ها در استان تاکنون استفاده نشده است.
به گزارش ایبنا؛ داستان‌نویسی در لرستان، اگرچه دیر آغاز شد، اما اکنون با تکیه بر فرهنگ شفاهی غنی، استعدادهای بومی، حضور پررنگ بانوان نویسنده و تلاش نسل جدید، در مسیر بالندگی قرار گرفته است. با این حال، برای تثبیت جایگاه لرستان در ادبیات داستانی ایران، نیازمند حمایت‌های نهادی، تقویت زیرساخت‌های فرهنگی، و توجه جدی به کتاب و کتابخوانی هستیم. ادبیات، راهی برای شناخت خود، جامعه و پیوند با جهان مدرن است و لرستان، با همه ظرفیت‌هایش، سزاوار جایگاهی درخشان‌تر در این عرصه است.
∎