به گزارش جماران به نقل از مجله علمی تیمی از دیرینه‌شناسان مصری در صحرای غربی مصر موفق به کشف گونه‌ای جدید از تمساح شدند که قدیمی‌ترین اجداد شناخته‌شده‌ی تمساح‌های دریایی به شمار می‌رود. این کشف، نقشه‌ی تکامل این خزندگان را که ۸۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کردند، بازنویسی می‌کند.
بر اساس پژوهشی منتشرشده در نشریه جانورشناسی جامعه لینین، این کشف نشان می‌دهد که قاره آفریقا، به‌ویژه مصر، مهد تکامل تمساح‌های دریایی بوده است که بعدها در سراسر جهان گسترش یافتند.
فسیل کشف‌شده متعلق به خانواده‌ای از تمساح‌های منقرض‌شده به نام «دیرسوریدها» (Dyrosauridae) است؛ گروهی از خزندگان با پوزه‌های بلند و دندان‌های باریک و تیز که در محیط‌های ساحلی و دریایی زندگی می‌کردند و از ماهی‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی تغذیه می‌کردند.
به گفته پژوهشگران، نمونه‌های به‌دست‌آمده شامل بخش‌هایی از جمجمه و پوزه چهار فرد در سنین مختلف است که در نزدیکی واحه‌های الخارجه و پاریس پیدا شده‌اند. بررسی‌های پیشرفته با استفاده از اسکن سه‌بعدی و مدل‌سازی دیجیتال، جزئیات بی‌سابقه‌ای از ساختار استخوانی این حیوان را آشکار کرده است.
«وادیسوکس کسابی» حدود ۳٫۵ تا ۴ متر طول داشته و از نظر شکل کلی شبیه تمساح‌های امروزی بوده اما پوزه‌ای بلندتر و دندان‌هایی تیزتر داشته است. این گونه دارای سوراخ‌های بینی در بالای سر بوده که تنفس در سطح آب را آسان می‌کرده است — نشانه‌ای از زندگی کاملاً دریایی.
تحلیل‌های زمانی نشان می‌دهد این گروه از تمساح‌ها بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد در آفریقا پدید آمده‌اند، حدود ۸۷ تا ۸۳ میلیون سال پیش، و سپس به دیگر قاره‌ها گسترش یافته‌اند.
به گفته دکتر هشام سلام از دانشگاه منصوره، این کشف بار دیگر اهمیت صحرای غربی مصر را به‌عنوان گنجینه‌ای از اسرار زمین‌شناسی و تاریخ حیات برجسته می‌کند. پژوهشگران تأکید کردند که حفاظت از این مناطق از گسترش انسانی ضروری است، زیرا هنوز فسیل‌های فراوانی در دل شن‌های مصر منتظر کشف‌اند.
نام «وادیسوکس کسابی» ترکیبی از موقعیت جغرافیایی کشف (وادی جدید)، نام خدای باستانی مصری تمساح «سوبک»، و نام دانشمند فقید مصری احمد الکسابی است که در رشد علم دیرینه‌شناسی در مصر نقش برجسته‌ای داشت.
این کشف نه‌تنها بُعدی تازه به شناخت تکامل تمساح‌ها می‌افزاید، بلکه یادآور پیوند میان میراث علمی و فرهنگی مصر است — جایی که علم و تاریخ در کنار هم، رازهای میلیون‌ها سال پیش را زنده می‌کنند.
«دیرسوریدها» چه بودند؟
دیرسوریدها گروهی از خزندگان منقرض‌شده و نزدیک به تمساح‌های امروزی بودند که از اواخر دوران کرتاسه تا اوایل دوران ائوسن (حدود ۵۰ میلیون سال پیش) زندگی می‌کردند. این جانوران از معدود خزندگان دریایی بودند که از فاجعه‌ی انقراض پایان کرتاسه جان سالم به در بردند — رویدادی که به نابودی دایناسورها و بیشتر خزندگان دریایی انجامید.
فسیل‌های آن‌ها در قاره‌های مختلف از آفریقا و آسیا تا اروپا و آمریکا یافت شده است، و تاکنون بیش از ۱۲ گونه‌ی مختلف از این خانواده شناسایی شده‌اند. طول بدن بیشتر آن‌ها بین ۴ تا ۶ متر و بزرگ‌ترینشان، به نام فوسفاتوسوروس (Phosphatosaurus)، حدود ۹ متر بوده است — تقریباً به اندازه‌ی یک اتوبوس مدرسه.
از نظر ساختار بدنی، دیرسوریدها دارای اندام‌های چهارگانه، پوزه‌ای بلند و دندان‌هایی مخروطی و باریک بودند. آن‌ها در سواحل و مصب رودخانه‌ها زندگی می‌کردند و می‌توانستند هم در آب شنا کنند و هم روی خشکی حرکت کنند. جایگاه سوراخ‌های بینی در انتهای پوزه نشان می‌دهد که این جانوران هنگام شکار بیشتر بدنشان را زیر آب پنهان می‌کردند و فقط بخش کوچکی از سر را بیرون نگه می‌داشتند — درست مانند تمساح‌های امروزی.
جمجمه‌ی آن‌ها پوزه‌ای بسیار دراز داشت که نزدیک به دو سوم طول سر را تشکیل می‌داد. دندان‌های زیاد و ظریف آن‌ها به‌صورت منظم در حفره‌هایی موسوم به «سَنخ» چیده شده بودند و هنگام بسته شدن دهان، فک بالا و پایین به طور کامل در هم قفل می‌شدند — ساختاری بسیار مؤثر برای گرفتن شکارهای لغزنده.
ویژگی‌های تکاملی
در ابتدا تصور می‌شد طولانی بودن پوزه نشانه‌ی پیشرفت تکاملی در این گروه است، اما مطالعات جدید نشان می‌دهد این ویژگی در واقع سِمَت اولیه‌ی این جانوران بوده و تغییر در طول پوزه در شاخه‌های مختلف آن‌ها به‌طور مستقل رخ داده است.
اگرچه پیش‌تر تصور می‌شد دیرسوریدها منشاء آفریقایی دارند، یافته‌های تازه نشان می‌دهد آن‌ها در دوره‌ای از آمریکای شمالی برخاسته و سپس از طریق دریاها به آفریقا، آسیا، اروپا و آمریکای جنوبی مهاجرت کرده‌اند.
نام «وادیسوکس کسابی»
نام این گونه از سه بخش گرفته شده است:
-
«وادی» از منطقه‌ی وادی‌الجدید که فسیل در آن کشف شد،
-
«سوکس» از نام خدای مصری باستان «سوبِک»، ایزد تمساح،
-
و «کسابی» برای گرامیداشت یاد دکتر احمد الکسابی، استاد فقید دانشگاه اسیوط و از پیشگامان دیرینه‌شناسی مهره‌داران در مصر.
مصر، زادگاه تمساح‌های دریایی
تحلیل زمانی فسیل نشان می‌دهد که تنوع این خانواده حدود ۸۷ تا ۸۳ میلیون سال پیش آغاز شده است — یعنی بسیار زودتر از برآوردهای پیشین. این یافته جایگاه آفریقا، به‌ویژه مصر، را به‌عنوان زادگاه نخستین تمساح‌های دریایی تثبیت می‌کند.
به گفته‌ی بلال سالم، پژوهشگر دکتری دانشگاه اوهایو و عضو تیم «سلام لب»، آزمایش‌های ژنتیک و فیلوژنتیک نشان داده‌اند که «وادیسوکس کسابی» در پایه‌ی درخت تبار دیرسوریدها قرار دارد، یعنی یکی از اجداد اولیه‌ی این تیره بوده است.
او افزود: «این کشف تنها فصل تازه‌ای در شناخت تکامل تمساح‌ها نیست، بلکه ارزش علمی صحرای غربی مصر را به‌عنوان گنجینه‌ای از اسرار زمین‌شناسی باستان تأیید می‌کند.»
فراتر از یک فسیل
به گفته‌ی پژوهشگران، عملیات میدانی برای استخراج فسیل‌ها ماه‌ها به طول انجامید و با دشواری‌های فراوانی همراه بود — از گرمای شدید گرفته تا طوفان‌های شن. پس از انتقال نمونه‌ها به دانشگاه منصوره، آن‌ها با استفاده از ابزارهای دقیق، بافت استخوانی را در سطح میکروسکوپی بررسی کردند.
این پژوهش بازتابی از تغییر مسیر علمی مصر است؛ جایی که کشف فسیل‌ها دیگر تنها حاصل شانس یا حضور هیئت‌های خارجی نیست، بلکه نتیجه‌ی برنامه‌ریزی نظام‌مند و تلاش دانشمندان مصری است. همکاری میان دانشگاه‌های منصوره، اسیوط و پژوهشگران مصری خارج از کشور، از جمله در دانشگاه اوهایو، به ارتقای سطح علمی و فنی این مطالعات کمک کرده است.
پژوهشگران می‌گویند «وادیسوکس کسابی» همچون «منصوراسوروس» — دایناسور مصری کشف‌شده در سال‌های گذشته — نقطه‌ی عطفی در تاریخ دیرینه‌شناسی مصر خواهد بود.
تمساحی که از دل زمان برخاست
بر اساس تحلیل ساختار استخوان و مدل‌سازی سه‌بعدی، این جانور در آب‌های کم‌عمق و گرمِ دریای باستانی تِتیس زندگی می‌کرده است، زمانی که بخش بزرگی از شمال آفریقا در زیر آب قرار داشت.
آن محیط‌ها سرشار از انواع خزندگان دریایی از جمله لاک‌پشت‌های غول‌پیکر، پِلیزیوسورها و ماهی‌های شکارچی بوده‌اند — صحنه‌ای پویا از رقابت و شکار که به تکامل تمساح‌های دریایی کمک کرد.
به گفته‌ی محققان، این کشف نه‌تنها دید تازه‌ای به سیر تحول تمساح‌ها می‌دهد، بلکه درک ما از تحولات زیست‌محیطی و اقلیمی پایان دوره‌ی کرتاسه را نیز گسترش می‌دهد.
میراثی علمی و فرهنگی
پژوهشگران تأکید کرده‌اند که اهمیت این کشف تنها در بُعد علمی آن نیست، بلکه جنبه‌ای فرهنگی و ملی نیز دارد. انتخاب نامی که ریشه در اسطوره‌ی مصری سوبک دارد، پیوندی میان دانش نوین و میراث باستانی مصر برقرار می‌کند.
به باور آنان، صحرای غربی هنوز گنجینه‌ای ناشناخته است که می‌تواند فصل‌های تازه‌ای از تاریخ حیات بر زمین را آشکار سازد. آن‌ها خواستار حمایت مستمر از پژوهش‌های میدانی و حفاظت از مناطق فسیلی شدند، زیرا هر کشف تازه نه‌تنها دانش بشر را می‌افزاید، بلکه جایگاه مصر را به‌عنوان یکی از مراکز جهانی دیرینه‌شناسی تثبیت می‌کند.