به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ برای دهه‌ها، دلار آمریکا محور بی‌چون و چرای نظام پولی بین‌المللی بود؛ اما اکنون نشانه‌های تغییر جهت در معادلات مالی جهان به وضوح دیده می‌شوند. بر اساس تازه‌ترین داده‌ها، سهم دلار آمریکا از ذخایر ارزی جهان به ۵۶.۳ درصد کاهش یافته است، پایین‌ترین میزان از سال ۱۹۹۴ تاکنون. این رقم نه تنها کاهش محسوس سلطه دلار را نشان می‌دهد، بلکه حکایت از تحولات بنیادینی در رفتار بانک‌های مرکزی و نحوه مدیریت ذخایر ارزی جهانی دارد.

بانک‌های مرکزی جهان به‌تدریج از اردوگاه دلار فاصله می‌گیرند و برای نخستین بار، ذخیره طلای بیشتری نسبت به اوراق قرضه آمریکا انجام می‌دهند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که سهم دلار طی پنج سال آینده به حدود ۵۰ درصد برسد؛ تحولی که می‌تواند شکل نظام مالی جهانی را دگرگون کند.

دلایل متعددی پشت این روند قرار دارد. گزارش شورای جهانی طلا اشاره می‌کند که تعرفه‌های تجاری اعمال‌شده از سوی دولت پیشین آمریکا، هزینه‌های واردات را افزایش داده و خطر تورم در اقتصاد جهانی را بالا برده است. در کنار این، انتقادهای مکرر دونالد ترامپ از فدرال رزرو و فشار برای اتخاذ سیاست‌های نرخ بهره آسان‌تر، اعتماد جهانی به استقلال بانک مرکزی آمریکا را تضعیف کرده است.

همچنین، عملکرد ضعیف بازار کار آمریکا نیز به کاهش جذابیت دلار دامن زده است. آمار رسمی نشان می‌دهد که در ماه آگوست، اقتصاد ایالات متحده تنها ۲۲ هزار شغل جدید ایجاد کرده که فاصله زیادی با ۷۵ هزار شغل مورد انتظار دارد. این رخداد، تقاضا برای دلار را کاهش داده و طلا را به گزینه جذاب بازارهای نوظهور بدل کرده است. طبق گزارش بلومبرگ، دارایی‌های صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) با پشتوانه طلا به بالاترین سطح خود در بیش از سه سال گذشته رسیده است.

جنگ روسیه و اوکراین از سال ۲۰۲۲ نیز روند خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی را شتاب بخشیده است. تحریم‌های غرب علیه روسیه بخش بزرگی از ذخایر خارجی این کشور را مسدود کرده و بسیاری از بانک‌های مرکزی را به سمت کاهش وابستگی به دلار و افزایش ذخایر طلای خود سوق داده است.

بریکس؛ رقیبی بالقوه برای دلار

برخی تحلیلگران بر این باورند که تلاش‌های پکن و مسکو برای جذب متحدان آمریکا در خلیج‌فارس به بریکس، بخشی از یک استراتژی هدفمند برای کاهش نفوذ دلار است. رئیس‌جمهور آمریکا در ژوئیه ۲۰۲۵ در نشستی رسمی هشدار داد که «بریکس برای آسیب رساندن به دلار و انحطاط استاندارد ما تشکیل شده است».

ایجاد بانک توسعه جدید بریکس در سال ۲۰۱۴، گسترش توافق‌نامه‌های مبادله ارزی دوجانبه و ترویج تجارت مبتنی بر یوآن، نمونه‌هایی از اقدامات هماهنگ این گروه برای تضعیف سلطه دلار است. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر بریکس بتواند ارز پایدار و مورد قبول جهانی ایجاد کند، توانایی آمریکا در اعمال تحریم‌ها و کنترل جریان‌های مالی جهانی به شدت کاهش خواهد یافت و ابزارهای دیپلماتیک واشینگتن تضعیف خواهد شد.

اعضای بریکس در تلاشند تا کانال‌های مالی مقاوم در برابر نظارت خارجی ایجاد کنند و با تسویه حساب‌ها به ارزهای محلی و اجرای سیستم‌های پرداخت جایگزین، وابستگی به دلار را کاهش دهند. بانک توسعه جدید، سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی چین و گسترش ترتیبات مبادله ارزی نمونه‌های بارزی از این اقدامات هماهنگ هستند.

ارزهای ملی و مسیر جایگزینی دلار

چین به رهبری مبارزه با دلار، تولیدکنندگان نفت خلیج‌فارس را تشویق کرده تا بخشی از فروش خود را به یوآن تسویه کنند. صندوق‌های ثروت ملی در ابوظبی، ریاض و دوحه به سرمایه‌گذاری در پلتفرم‌های یوآن، ارزهای دیجیتال و سیستم‌های مبتنی بر بلاکچین ترغیب شده‌اند. روسیه و ایران نیز معاملات خود را با روبل و ریال انجام می‌دهند و به این ترتیب سلطه دلار را در منطقه کاهش می‌دهند. این سیستم‌های مالی موازی به شرکای بالقوه بریکس نشان می‌دهند که تجارت می‌تواند خارج از سیستم دلار ادامه یابد، حتی تحت فشار شدید آمریکا.

تضعیف دلار؛ بازتاب مشکلات داخلی آمریکا

گرچه دلار هنوز نقش ارز غالب جهان را حفظ کرده است، اما کاهش پیوسته سهم آن نشان‌دهنده مشکلات داخلی و تعامل دشوار آمریکا با جهان است. چالش‌های سیاسی داخلی، بدهی ملی بالا و کسری بودجه مزمن، اعتماد جهانی به سلامت مالی آمریکا را تضعیف کرده‌اند. اقدامات یک‌جانبه مانند اعمال تعرفه‌ها و فشار حداکثری علیه شرکای بین‌المللی، جایگاه دلار را بیش از پیش به مخاطره انداخته است.

کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر حکمرانی داخلی آمریکا تضعیف شود و سیاست خارجی بیش از حد یک‌جانبه و خودمحور باقی بماند، اعتماد جهانی به دلار کاهش یافته و گرایش کشورها به ارزها و سازوکارهای مالی جایگزین شتاب خواهد گرفت. این روند می‌تواند آغازگر گذار تدریجی از نظام مالی تک‌قطبی دلاری به نظام چندقطبی و متنوع‌تر باشد.

گزارش از امیر صفره