به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): امروز پنجم جمادی‌الاولی سالروز میلاد بابرکت حضرت زینب کبری (س)، یادآور تولد بانویی است که در تاریخ اسلام به‌مثابه الگویی بی‌بدیل از عقلانیت، شجاعت، و ایمان شناخته می‌شود. زندگی او روایت زنی است که از دل بحران‌ها، پیام حقیقت را به جهان رساند و در برابر سلطه، با زبان ایمان و منطق ایستاد.
حضرت زینب‌کبری (س) در پنجم جمادی‌الاولی سال پنجم هجری در مدینه چشم به جهان گشود. پدرش امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) و مادرش حضرت فاطمه‌زهرا (س) بود. از این‌رو، در خاندانی پرورش یافت که سرچشمه فضیلت، علم و کرامت بود. پیامبر (ص) در نخستین دیدار با نوزاد، نام «زینب» را بر وی نهاد که به معنای «زین» (زیور) و «اب» (پدر)؛ یعنی زینت پدر بود. این نام در طول تاریخ، حقیقت وجودی او که زینتی برای خاندان رسالت بود را بازتاب می‌داد.
کودکی حضرت زینب (س) در خانه‌ای گذشت که مدرسه معرفت و عدالت بود. او در دامان مادری بزرگ شد که الگوی ایمان و عفت بود و از پدری آموخت که مظهر حکمت و شجاعت به شمار می‌رفت. از همان دوران خردسالی، آثار هوش، تقوا و وقار در چهره‌اش آشکار بود. گفته‌اند که در کودکی، درک عمیقی از مفاهیم ایمان داشت.
حضرت زینب (س) با عبدالله‌بن‌جعفر، پسر جعفر طیار ازدواج کرد. عبدالله از نخستین مسلمانان و از خاندان بنی‌هاشم بود که به بخشندگی و آزادگی شهرت داشت. حاصل این ازدواج، پنج فرزند بود که دو تن از آنان، عون و محمد، در کربلا در رکاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند. زندگی زینب (س) در خانه عبدالله، نمونه‌ای از توازن میان مسئولیت خانوادگی و رسالت اجتماعی بود. او در عین ایفای نقش مادری و همسری، در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز فعال بود و در کنار امام علی (ع) و امام حسین (ع) در دوره‌های بحرانی تاریخ اسلام، نقشی راهبردی ایفا کرد.
در دوران خلافت امام علی (ع)، حضرت زینب (س) شاهد ناملایمات فراوانی بود که از فتنه‌های داخلی تا جنگ‌های جمل، صفین و نهروان گستردگی داشت. وی در این دوران، پشتیبان فکری و معنوی پدرش بود و با سخنان و رفتار خود، روحیه استقامت را در میان زنان و مردان کوفه زنده می‌کرد. پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع)، دوران امام حسن (ع) که آکنده از فشار سیاسی و فریب معاویه بود آغاز شد. زینب (س) در کنار برادرش، مدافع صلح آگاهانه امام حسن (ع) بود و مردم را به درک واقعیت‌های سیاسی زمان فرا می‌خواند.
اما بزرگ‌ترین و ماندگارترین فصل زندگی حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا رقم خورد. پس از حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و سپس کربلا، زینب (س) به‌رغم هشدارها و دشواری‌های پیشرو، تصمیم گرفت همراه برادر باشد. او می‌دانست که رسالتش تنها در میدان نبرد نیست، بلکه در رساندن پیام قیام پس از شهادت حسین (ع) معنا می‌یابد. در روز عاشورا، پس از شهادت یاران و خاندان امام، حضرت زینب (س) نقش سرپرست کاروان اهل‌بیت را برعهده گرفت. او در اوج مصیبت، از فروپاشی روحی بازماندگان جلوگیری کرد و با شجاعت مثال‌زدنی، خطبه‌هایی خواند که پایه‌های قدرت یزید را لرزاند. جمله معروفش در کاخ ابن‌زیاد «ما رأیت إلا جمیلاً» (جز زیبایی ندیدم) تصویری جاودان از ایمان و بینش عارفانه او به واقعه عاشورا به‌جا گذاشت.
پس از واقعه عاشورا، حضرت زینب (س) در مسیر اسارت، در کوفه و شام خطبه‌هایی ایراد کرد که از درخشان‌ترین متون سیاسی و کلامی تاریخ اسلام به شمار می‌رود. در خطبه کوفه، مردم را به خاطر بی‌وفایی و سکوت‌شان توبیخ کرد و با زبانی آکنده از استدلال و آگاهی، چهره واقعی حکومت اموی را افشا نمود. در شام، در برابر یزیدبن‌معاویه، با بیانی پرصلابت و هوشمندانه، مشروعیت او را به چالش کشید.
پس از آزادی کاروان اسرا، حضرت زینب (س) به مدینه بازگشت. او با سخنرانی‌های خود، مردم را با عمق فاجعه کربلا آشنا کرد و مانع از فراموشی پیام عاشورا شد. در حقیقت، اگر زینب (س) پیام‌رسان واقعه نمی‌بود، خون حسین (ع) در تاریخ گم می‌شد. او با ایجاد حلقه‌های گفت‌وگو و تربیت زنان آگاه، نقشی پیشرو در استمرار فرهنگ اهل‌بیت ایفا کرد.
تا پیش از قرن هشتم قمری، در خصوص زمان و مکان درگذشت زینب، اطلاعات دقیقی در منابع گزارش نشده بود. به‌گزارش عبیدلی، زینب به مصر عزیمت کرد و به تاریخ ۱۵ رجب سال ۶۲ هجری درگذشت.
ابعاد شخصیتی حضرت زینب (س)
۱. عقلانیت و دانش:
زینب (س) نه‌تنها در فصاحت و بلاغت، بلکه در فهم دینی و اجتماعی از جایگاهی ممتاز برخوردار بود. گفته‌اند که امام سجاد (ع) او را «عالمة غیر معلّمة» (دانشمندی که معلمی نداشت) خواند. این تعبیر، نشان‌دهنده مقام علمی اوست.
۲. شجاعت و استقامت:
در برابر ظلم ایستاد، بدون آنکه از قدرت یا مرگ هراس داشته باشد. شجاعت او از جنس آگاهی بود، نه صرفاً احساس.
۳. رهبری و مدیریت بحران:
در شرایطی که مردان خاندان به شهادت رسیده بودند، او سرپرستی کاروان را بر عهده گرفت و با درایت، از فروپاشی روحی اهل‌بیت جلوگیری کرد.
۴. رسالت پیام‌رسانی:
اگر عاشورا مظهر ایثار و فداکاری است، کربلا پس از عاشورا، تجلی رسالت زینب (س) در رساندن پیام حقیقت بود. او نخستین زن در تاریخ اسلام بود که «قدرت خطابه» را به ابزار مقاومت سیاسی و دینی تبدیل کرد.
۵. الگوی زن مسلمان:
حضرت زینب (س) الگویی است که نشان می‌دهد ایمان و عقلانیت می‌توانند در وجود زن، به‌شکلی کامل تجلی یابند؛ الگویی که فراتر از زمان و مکان، در برابر هر نوع سلطه و بی‌عدالتی می‌ایستد.
در جهان امروز، یاد حضرت زینب (س) به‌عنوان نماد مقاومت در برابر استبداد و بی‌عدالتی در ادبیات، سیاست و اندیشه معاصر حضور دارد. زنان بسیاری در تاریخ معاصر، از او الهام گرفته‌اند. در ایران، نام زینب با مفاهیمی چون صبر، آگاهی و مسئولیت اجتماعی گره خورده است. سالروز ولادتش، روز پرستار نام گرفته است، چرا که روح ایثارگر او در خدمت به انسان‌ها، الهام‌بخش حرفه‌ای است که با رنج و مراقبت پیوند دارد.
کوتاه سخن آنکه حضرت زینب (س) را نمی‌توان تنها در قالب خواهر امام حسین (ع) یا راوی کربلا تعریف کرد. او چهره‌ای است که در لحظه‌های بحرانی تاریخ اسلام، پیام عقل، ایمان و کرامت انسانی را زنده نگه داشت. در اوج رنج، تسلیم نشد، در برابر قدرت، سکوت نکرد، و در میان خرابه‌ها، صدای حقیقت را فریاد زد.
∎