به گزارش برنا؛ تالاب آق‌گل ملایر بزرگترین تالاب فصلی استان همدان است که به دنبال بارش‌های فروردین‌ماه ۱۴۰۳ بخش هایی از این تالاب زیبا را پس از سه سال زنده کرد و در بهار طبیعت جانی دوباره به آن بخشید، اما این تالاب تنها ۱۲۴ روز آب داشت و مجدد خشک شد.
کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی، فرسایش خاک و بیابان‌زایی، تلفات بسیاری از گونه‌های وابسته به تالاب، تغییر در الگوهای آب و هوایی محلی؛ از بین رفتن معیشت محلی و جوامع محلی وابسته به تالاب، خسارت به کشاورزی، از دست رفتن ظرفیت گردشگری، مهاجرت اجباری، تشدید تنش‌های اجتماعی و از دست رفتن میراث طبیعی و هویت منطقه، چالش‌های جدی است که تالاب آق‌گل را تهدید می‌کند.
در عین حال می‌توان حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، کاهش نزولات آتی و تغییر اقلیم، دوره‌های طولانی خشکسالی و کاهش بارندگی، مدیریت نادرست منابع آب، اولویت دادن به مصارف کشاورزی و صنعتی بدون در نظر گرفتن نیازهای زیست‌محیطی تالاب و تامین نشدن حقابه را از مهمترین عوامل خشکی تالاب نام برد.
خشک شدن تالاب آق‌گل تنها یک فاجعه زیست‌محیطی نیست، بلکه یک بحران چندبعدی است که معیشت، اقتصاد و سلامت اجتماعی ساکنان منطقه را به طور جدی تهدید می‌کند و احیای آن نیازمند عزم ملی و مدیریت یکپارچه و پایدار منابع آب در حوضه آبریز است.
در این میان مشارکت محلی و عمومی به پا خواسته تا برای زنده شدن تالاب کاری کنند، در قلب شهر کوچک و زیبای اسلامشهر آق‌گل از توابع شهرستان ملایر، جوانانی مصمم و دغدغه‌مند موسسه‌ای را بنیان گذاری کردند تا با عزمی راسخ و چشم‌اندازی بلند و با مطالبه احیای آق‌گل، فصلی نوین از گردشگری و پویایی را به تالاب بازگردانند.
ایده‌ای که به حرکتی ملی تبدیل شد
«رضا براتی» به همراه تیمی جوان و پرانرژی حدود پنج سال است که موسسه مردم‌نهاد گردشگری و محیط زیستی «آق‌گل» را بنا نهاده و حرکتی نوین را در عرصه فعالیت‌های مردمی پایه‌گذاری کرده‌است و هم اکنون این سمن به یکی از فعال‌ترین و اثرگذارترین مجموعه‌ها در منطقه تبدیل شده است، به گونه‌ای که این مؤسسه موفق شد به واسطه فعالیت‌های شاخص زیست‌محیطی، به عنوان برتر کشوری معرفی شود.
دبیر سمن آق‌گل با اشاره به هم‌افزایی جوانان محلی در کنار مسوولان مرتبط برای احیای تالاب و رساندن مشکلات به گوش مسوولان بلندپایه کشوری، مصوب شدن برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل را یکی از اهداف مهم این موسسه برشمرد.
براتی خشک شدن تالاب را بستری برای بروز ریزگردها، کانون گرد و غبار در منطقه، ایجاد معضلاتی برای اهالی منطقه و آسیب رساندن به باغ‌های انگور دانست و تاکید کرد: چنانچه مسوولان پیگیر احیای تالاب آق‌گل و رفع مشکلات تامین حقابه تالاب نباشند، آب به تالاب نمی‌رسد.
وی در تشریح انگیزه خود از تأسیس این سازمان مردم‌نهاد، گفت: از کودکی علاقه‌ای زیادی به حوزه محیط زیست و کشاورزی داشتم و همیشه دغدغه حفاظت از منابع طبیعی و ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی در ذهنم جاری بود، از آنجه که ساکن اسلامشهر هستم، حفظ و احیای تالاب آق‌گل به عنوان هویت این شهر برای من در درجه اهمیت بالایی است.
دبیر سمن آق‌گل با بیان اینکه هدف اصلی ما ایجاد بستری منسجم برای فعالیت‌های محیط زیستی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و گردشگری در سطح منطقه بود، ادامه داد: این مؤسسه امروز ساختاری منسجم و گسترده دارد و با حدود ۳۰ عضو فعال، شامل جوانان و میانسالان باانگیزه، با همدلی و تلاش بی‌وقفه در کنار هم برای تحقق اهداف مؤسسه فعالیت می‌کنیم و این همکاری بین‌نسلی یکی از نقاط قوت ماست.
احیای تالاب آق‌گل؛ یک اولویت ملی و استانی
براتی اظهار کرد: در کنار تلاش برای احیای تالاب آق‌گل، از پاکسازی مناطق طبیعی و جنگلی گرفته تا برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ارتقای فرهنگ محیط زیستی در میان اقشار مختلف جامعه، همراه با برنامه‌های گردشگری مسئولیت‌پذیر، برای حفظ محیط زیست تلاش می‌کنیم.
وی با اشاره به انتخاب خود به عنوان یکی از برگزیدگان کشوری در حوزه فعالیت زیست محیطی، گفت: تلاش‌های مردمی ما در احیای تالاب آق‌گل و کاهش مصرف پلاستیک در چهارمین دوره جشنواره ملی «وجدان محیط زیست» شایسته تقدیر شناخته شد.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه موسسه ما به‌پاس فعالیت‌های مؤثر در حوزه‌های احیای تالاب، آموزش و فرهنگ‌سازی، از میان ۶۰۰ اثر ارسالی از سراسر کشور، به‌عنوان یکی از ۳۸ اثر برتر شناخته شد.
براتی با تاکید بر اینکه از جمله مهمترین فعالیت‌های این گروه، تلاش برای احیای تالاب آق‌گل بود، بیان کرد: این تالاب که در منطقه واقع شده، به‌عنوان یک مطالبه جدی استانی و حتی ملی شناخته می‌شود و فعالان این مجموعه با انجام اقدامات گسترده، کوشیده‌اند تا توجه عمومی و مسوولان را به وضعیت بحرانی این زیست‌بوم مهم جلب کنند.
آموزش و فرهنگ‌سازی؛ از مدارس تا جامعه محلی
وی با بیان اینکه سمن آق‌گل فعالیت‌های آموزشی و ترویجی را نیز در دستور کار خود قرار داده است، برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی برای دانش‌آموزان و جوامع محلی با هدف ارتقای فرهنگ محیط زیستی، اجرای مسابقات محیط زیستی در مناسبت‌هایی همچون هفته محیط زیست را بخشی از این تلاش‌ها عنوان کرد.
دبیر سمن آق‌گل همچنین ترویج کاشت نهال خانگی و مدرسه‌ای با همکاری اداره منابع طبیعی و محیط زیست این شهرستان را از دیگر اقدامات مؤثر برشمرد و ادامه داد: یکی از اقدامات برجسته ما افتتاح کارگاه تولید کیسه‌های پارچه‌ای و کاغذی بود که این کیسه‌ها با هدف کاهش مصرف پلاستیک، در میان ادارات، هیات‌های مذهبی، شهرداری و عموم مردم توزیع شد تا گامی عملی برای حفظ محیط زیست برداشته شود.
براتی خاطرنشان کرد: نبود حمایت کافی از سوی دستگاه‌های اجرایی و مسوولان در حوزه محیط زیست شهری و کاهش مصرف پلاستیک، همچنین نبود هماهنگی لازم بین استان‌های مرکزی، همدان و وزارت نیرو برای تعیین حق‌آبه تالاب آق‌گل از جمله موانع در مسیر احیای تالاب و دیگر فعالیت‌ها است و این مشکلات، به تداوم خشکسالی و بحران زیستی در منطقه دامن زده است.
چالش‌های پیش رو: کم‌حمایتی و مشکل حق‌آبه
وی نقش جوامع محلی در موفقیت این اقدامات و احیای تالاب را بسیار پررنگ توصیف کرد و گفت: باور به «توانمندسازی جوامع محلی» از اصول اولیه این مجموعه است و اقداماتی همچون کاشت نهال، پاکسازی محیط و فرهنگ‌سازی در مدارس، با همکاری مستقیم مردم اجرا و به مرور زمان، جامعه محلی به بدنه اصلی این فعالیت‌ها تبدیل شده است.
این فعال محیط زیست از دیگر اقدامات این موسسه به برگزاری کارگاه‌های پیش از ازدواج، فرزندآوری و سبک زندگی اسلامی اشاره و اظهار کرد: درخواست نهایی ما از مسوولان حمایت جدی برای نجات تالاب آق‌گل است، تالاب با وجود بحران‌های کم‌آبی و خشکسالی نفس نمی‌کشد.
براتی خواستار حمایت بیشتر و جدی‌تر نهادهای دولتی به‌ویژه وزارت نیرو برای تعیین و تأمین حق‌آبه تالاب آق‌گل شد و افزود: بدون عزم ملی و همکاری بین‌استانی، حل بحران این تالاب میسر نخواهد بود.
وی تاکید کرد: آرزوی من این است که شاهد احیای کامل تالاب بین‌المللی آق‌گل باشیم و این تالاب ظرفیت آن را دارد که به یک قطب بزرگ گردشگری و زیست‌محیطی در غرب کشور تبدیل شود و مزایای اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی فراوانی برای منطقه به ارمغان آورد.
براتی ابراز امیدواری کرد: موسسه آق‌گل بتواند به عنوان یک مدل موفق و الگویی اثرگذار از یک سازمان مردم‌نهاد بومی و مردمی در سطح ملی معرفی شود و این مدل می‌تواند ثابت کند که جوانان باانگیزه در شهرستان‌ها نیز قدرت ایجاد تغییرات مثبت و پایدار را دارند و می‌توانند در عرصه‌های مختلف، پیشگام و تحول‌آفرین باشند.
تالاب آق‌گل از غنی‌ترین آبگیرهای طبیعی غرب کشور محسوب می‌شود و بر اساس آمارها در سال‌های پر فروغش مامن و گذرگاه بیش از پنج هزار گونه پرنده آبزی و کنار آبزی همچون مرغابی، غاز خاکستری، تنجه، انواع اردک، لک‌لک و حواصیل بوده، اما پس از آن بارش‌های سیل‌آسای سال ۱۳۹۸، بارش‌های زمستانی امسال و سال‌های گذشته هم نتوانست آق‌گل را سیراب کند و این پدیده زیبای طبیعی همچنان تشنه است.
تالاب طبیعی و فصلی آق‌گل در محدوده مرزی استان‌های همدان و مرکزی و به فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی ملایر و ۲ کیلومتری جنوب شرقی اسلامشهر آق‌گل در شهرستان ملایر و ۱۸ کیلومتری شمال غربی خنداب در استان مرکزی و یک کیلومتری جنوب غربی روستای قاسم‌آباد در استان مرکزی واقع شده و در میان ۶ حوضه آبریز اصلی کشور در حوضه آبریز فلات مرکزی و در حوضه آبریز فرعی دریاچه نمک و زیر حوضه فرعی کمیجان و زیرحوضه رودخانه قره‌چای که تامین کننده اصلی حقابه تالاب است، قرار گرفته است.
تالاب آق‌گل یک دریاچه فصلی آب شیرین است که در محدوده دشت سیلابی کم‌شیب واقع شده، آق‌گل نسبتا مسطح است و پست‌ترین نقطه آن دارای ارتفاعی حدود ۱۶۴۰ متر از سطح دریا است، فصول آبگیری تالاب آق‌گل بسته به میزان بارندگی سالانه از اواخر آذرماه آغاز و تا اواسط خردادماه هر سال پایان می‌پذیرد، به طوری‌که عمق آب تالاب از صفر تا یک متر متغیر است و وسعت آن در سال‌ها و ماه‌های پرآبی به حدود ۱۵ کیلومتر مربع هم می‌رسد و با پیشروی آب در قسمت‌های میانی، جزیره‌هایی به ارتفاع ۶ متر نیز ظاهر می‌شود.